Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Намалување на смртноста кај новороденчињата, вонинституционално згрижување на децата без родителска грижа, реформа на образованието, промовирање на позитивно родителство, справување со детската сиромаштија, како и отворање на сензитивни теми како што се емоционалното запоставување, физичкото насилство, сексуалната злоупотребата на децата – се дел од предизвиците со кои се соочува УНИЦЕФ – Македонија. „Ни треба општество кое ќе ги промовира најдобрите верзии од самите нас“, вели Бенџамин Перкс, прв човек на Фондот за деца при Обединетите нации во земјава, во интервју за Педијатар.мк.
Г-дин Перкс, вонинституционалното згрижување на децата без родителска грижа е еден од Вашите приоритети во земјава. Зошто е битно децата без родителска нега да живеат, растат во мали групни домови и во згрижувачки семејства?
Перкс: Ние сакаме ситуација во која секое дете ќе живее во средина слична на семејно опкружување и каде што детето ќе има навистина добра, квалитетна релација со возрасен човек. Сите истражувања покажуваат дека една од основните човекови потреби е во детството да расте со силна емоционална приврзаност кон еден возрасен, по можност родител. Ако не може да воспостави силна емоционална поврзаност со родителот, тогаш тоа треба да биде друг возрасен човек, но мора да биде релација еден на еден, а во големите институции тоа не е можно.
Може да го почувствувате недостатокот на самодоверба, недостатокот на припадност, она што младите го чувствуваат околу иднината. Имав предавање на Економскиот факултет и професорот ми рече да ги прашам студентите колку од нив сакаат да си заминат од земјава… Мислам дека 80% од студентите кренаа рака. Мора да креираме ситуација во која овие прекрасни млади луѓе, знам дека многумина од нив се брилијантни, ќе останат, ќе сакаат да останат бидејќи ја сакаат својата земја и сакаат да придонесат нешто тука. Отсуствува чувството на припадност, а за да го промениме тоа треба да ја подобриме ситуацијата на децата
Има ли Македонија срце да ги отвори своите домови и да ги прими дечињата без родителска грижа?
Перкс: Да, дефинитивно! Ние имавме кампања минатата година којашто резултираше со зголемување од 20% на згрижувачките семејства и мислам дека тоа е добар показател дека земјата е заинтересирана. Ние како претставници на ОН често зборуваме за човекови права, но во основа, љубовта е она за кое луѓето живеат. Згрижувачите се честопати луѓе кои ги израснале своите деца, кои заминале на студии или да работат и се уште имаат уште многу љубов да пружат, тоа е една група, или некогаш зборуваме за луѓе кои не можат да имаат деца… Има голема желба и потреба кај луѓето. Оваа година нашиот фокус е на згрижување на бебињата во семејства.
Згрижувањето бебиња е Вашиот нареден чекор, кој е дел од процес кој трае. Владата се заложи до 2020 година да стави крај и на згрижувањето на децата под 3-годишна возраст во институционална грижа. Дали со ова меѓу другото ќе се олеснат и процедурите за посвојување? Многу двојки се на листата на чекање.
Перкс: Можеби е последен чекор од една фаза, но работата ќе продолжи засекогаш, бидејќи секогаш ќе има деца кои не можат да живеат со своите семејства. Се надевам дека ќе се олесни и процесот на посвојување. Она што се обидуваме да го направиме е да се осигураме дека целиот систем служи во најдобриот интерес на детето. Ако детето не може да живее со своето биолошко семејство или не може никогаш да се врати таму бидејќи биолошкото семејство не е сигурно или соодветно, или не го сакаат, детето треба да има долгорочно решение. Она што треба да го направиме е да бидеме сигурни дека посвојувањето е направено на најоптимален начин, а тоа значи дека треба да обезбедиме судот да биде спремен да ги одземе родителските права ако родителот не може да се грижи за детето и исто така, да обезбедиме системот за регрутирање да им овозможува полесно да посвојат дете на потенцијални родители кои се соодветни.
Нема да најдете ниту една јавна здравствена институција каде било во светот, ниту еден кредибилен научник, ниту една Влада, без разлика дали се работи за САД, Скандинавија, Русија, Кина, една единствена Влада каде било во светот, а ги има 193 земји членки на ОН, ниту една од тие земји нема да ви каже да не ги вакцинирате децата. Тие знаат дека ако не ги вакцинирате децата го ставате во ризик и вашето дете и заедницата во која живее. Пораката на антиваксерските групи е базирана на невистина, но може да чини животи
Главната цел на УНИЦЕФ е промовирање на правата и добросостојбата на сите деца. Како живеат децата во земјава? Кои се најранливите и најмаргинализирани категории на деца?
Перкс: Тоа се две прашања. Мислам дека главниот предизвик за децата овде е образовниот систем, кој не се спроведува добро. Работиме заедно со Министерството за образование да го подобриме и за првпат по подолго време со ОАЦД и Владата направивме соодветни анализи на причините зошто образованието не функционира како што треба. Она што треба да се смени политиките да се градат врз основа на користење на податоци и докази. Ова е најбитно. Мислиме дека одлуките направени во образованието во минатото не биле базирани на докази. И тоа се менува, што е добро. Имам голема надеж дека образованието ќе се подобри многу брзо.
Слична е ситуацијата и со смртноста на новороденчињата. Во последните статистики има мало подобрување и се надеваме дека соодветните процедури и соработка помеѓу Владата и УНИЦЕФ и светските организации ќе придонесат за подобрување. Секоја бремена жена треба да има најмалку четири прегледи за време на бременоста, со што можните компликации ќе се утврдат порано и ќе и се даде поддршка во справувањето со компликациите – таков тип на промени треба да се случат.
Детската сиромаштија е исто така голем предизвик. Имаме 30% од децата или скоро секое трето дете кои живеат во сиромаштија. Сиромаштијата се пренесува со генерации, ако родителите се сиромашни и детето ќе биде сиромашно, па и неговите деца понатаму ќе бидат сиромашни. Една од причините што се пренесува низ генерациите е што сиромашните деца имаат помал пристап до предучилишно образование на пример, а посетувањето предучилишно образование е една од наjбитните детерминанти дали ќе можете да се вработите како возрасни. Децата кои не посетуваат предучилишна настава се две години поназад според училишни резултати од оние кои одат во предучилишна, а сиромашните деца не одат. Ако сиромашните деца заостануваат во редовното образование тоа значи дека кога ќе пораснат ќе имаат помали шанси за вработување.
Емоционално запоставување, физичко насилство, сексуална злоупотреба се дел од темите кои се отвораат за дискусија во општеството овде и мислам дека тоа се области во кои исто така има голема вулнерабилност.
Секоја бремена жена треба да има најмалку четири прегледи за време на бременоста, со што можните компликации ќе се утврдат порано и ќе и се даде поддршка во справувањето со компликациите – таков тип на промени треба да се случат
Жешка тема во овој период се вакцините. Антиваксерската кампања дава резултати, се намалува опфатот на вакцинација, се соочуваме со епидемија на морбили. Како да се убедат родителите дека вакцините се безбедни и дека придобивките од нив се огромни, дека спасуваат животи?
Перкс: Навистина е тешко. Една од најтешките работи кои мора да ги направите како родител е да го однесете вашето дете на вакцинација. Детето понекогаш плаче – сепак станува збор за инјекција – и тоа е една од оние чувствителни работи за сите нас родителите. Антивакциналното движење го знае тоа и ги користи тие емоции за да ги дезинформира родителите. Единствената работа која можам да ја кажам е дека нема да најдете ниту една јавна здравствена институција каде било во светот, ниту еден кредибилен научник, ниту една Влада, без разлика дали се работи за САД, Скандинавија, Русија, Кина, една единствена Влада каде било во светот, а ги има 193 земји членки на ОН, ниту една од тие земји нема да ви каже да не ги вакцинирате децата. Тие знаат дека ако не ги вакцинирате децата го ставате во ризик и вашето дете и заедницата во која живее. Пораката на антиваксерските групи е базирана на невистина, но може да чини животи. Може да води кон епидемии, ние сега се соочуваме со епидемија од морбили овде… Се што можеме да направиме е да го поделиме фактот со родителите и заедницата дека вакцините буквално спасуваат животи. Едно од достигнувањата на генерациите пред нас е запирањето на смртоносните болести. Ако вие и јас седевме во оваа соба пред 60 години ќе зборувавме за роднини кои имаат болести како полио и други смртоносни заболувања, но тие болести повеќе ги нема благодарение на пробивот на вакцините. Тие буквално спасуваат милиони и милиони животи. Но бидејќи не можеме да ги видиме тие болести поради тоа што се искоренети, сме заборавиле на опасноста од нив и антиваксерското движење нема никаков интегритет да го злоупотребува недостатокот на свесност за проблемот.
Предизвиците за децата во земјата се големи, a општа констатација е дека заостануваме зад земјите од Западен Балкан во многу области. Го нотиравте високиот степен на детска сиромаштија и релативно високата смртност кај новороденчињата, како и ниските стапки на запишување во предучилишно образование и слаби резултати во средно училиште. Треба многу да се работи. Кои се приоритетите на УНИЦЕФ – Македонија во наредниот период?
Перкс: Првата работа што сакам да ја кажам е дека на сите ни е потребна, не само на УНИЦЕФ, туку и на општеството и на Владата, потребна ни е огромна енергија во моментов поради сите овие тешкотии кои претставуваат ризик за земјата. Треба да работиме заедно на голем број прашања. Првата е реформа на образованието. Само што направивме една крупна работа со Владата и ОЕЦД, која ги менаџира ПИСА студиите и направи проценка на она што се случува во образованието. Работиме тесно со Владата и со Министерството за образование на изградба на Акционен план за да го унапредиме, подобриме образовниот процес и мислам дека тоа ќе се забележи во наредниот период, секако заедно со партнерите од Светска банка и ЕУ.
Истовремено, би сакале да ја намалиме и смртноста кај новороденчињата – тоа ќе биде приоритет. Има Акционен план за секое новороденче, го поддржуваме подобрувањето на перинаталните здравствени услуги… Исто така ја поддржавме Владата да го прошири опфатот со предучилишно образование на 3-4 годишни деца, работиме заедно со Светска банка и ЕУ за тоа да се оствари. Работиме и на промовирање на позитивно родителство и превенција на насилство во домовите, имаме голема кампања „И родителството се учи“… Се трудиме родителите да сфатат дека за децата да се развиваат, за да пораснат емоционално и когнитивно, потребно е многу комуникација, многу љубов, приврзаност, да им се даде сигурност да истражуваат. Знаеме дека предучилишната настава е есенцијална за проширување на речникот на детето што е нужно за подготовка за на училиште. Знаеме дека врската помеѓу дете и возрасен e она што му помага на детето побргу да закрепне. Секое дете е различно. Секој возрасен е различен. Љубовта помеѓу нив е уникатна.
Ако ги погледнете сиве овие проблеми – образованието, загадувањето на воздухот, здравствениот систем, сиромаштијата и го погледнете одливот на мозоци, ќе дојдете до точка кога нема да има доволно луѓе за да ги решат проблемите. Затоа мора да имаме чувство за итност, мора целото општество да се собере и да каже ова е итно, ајде да се организираме подобро, да не трошиме повеќе јавни пари залудно
Имаме предизвици во изградба на посреќно, попросперитетно општество кое постојано напредува. Тоа е нешто кое е многу видливо дури и кога доаѓате од друга земја од Западен Балкан, забележиво е дека има голема потреба од тоа. Може да го почувствувате недостатокот на самодоверба, недостатокот на припадност, она што младите го чувствуваат околу иднината. Имав предавање на Економскиот факултет и професорот ми рече да ги прашам студентите колку од нив сакаат да си заминат од земјава… Мислам дека 80% од студентите кренаа рака. Мора да креираме ситуација во која овие прекрасни млади луѓе, знам дека многумина од нив се брилијантни, ќе останат, ќе сакаат да останат бидејќи ја сакаат својата земја и сакаат да придонесат нешто тука. Отсуствува чувството на припадност, а за да го промениме тоа треба да ја подобриме ситуацијата на децата.
Ако ги погледнете сиве овие проблеми – образованието, загадувањето на воздухот, здравствениот систем, сиромаштијата и го погледнете одливот на мозоци, ќе дојдете до точка кога нема да има доволно луѓе за да ги решат проблемите. Затоа мора да имаме чувство за итност, мора целото општество да се собере и да каже ова е итно, ајде да се организираме подобро, да не трошиме повеќе јавни пари залудно. Не можеме да си дозволиме да потрошиме ниту еден денар залудно, ниту еден јавен службеник не смее да потроши еден час залудно од своето работно време. Ни треба општество кое ќе ги промовира најдобрите верзии од самите нас.
Вашата животна приказна е инспиративна. Вие сте одличен пример колку може да се постигне во животот. Какво беше Вашето детство и дали некогаш сонувавте дека ќе стигнете таму каде што сте сега?
Перкс: Кога бев дете не знаев никој кој бил на универзитет. Потекнувам од сиромашна средина и недостаток на внимание во дом за деца без родители. Беше незамисливо дека еден ден ќе заминам и ќе отидам да студирам на универзитет. Но мислам дека она што ми помогна беше една наставничка. Кога имав околу 15 години таа ми даде инспирација да гледам подалеку од светот во којшто јас живеев. Таа направи да верувам во себе и ги прошири моите хоризонти. Во тоа време беше многу тешко некој од дом за деца без родители да замине на универзитет. Кога студирав морав да работам, осум часа учев, осум часа работев најразлични видови на работа за да можам да студирам. Тоа беше битка која го вдахна мојот живот.
Се уште се будам секое утро и не можам да верувам колку сум имал среќа што сум таму каде што сум, што имам одлична работа, што можам да направам промени, што сум сакан и сите тие работи. Тоа е нешто кое не го земам „здраво за готово“ и можеби тоа е мојата привилегија.
Можеби токму оваа Ваша привилегија е истовремено и Ваша предност.
Перкс: Веројатно. И јас мислам така. Мојот оптимизам и верба дека работите можат да се сменат – понекогаш луѓето мислат дека тоа е наивност, но не може да биде наивност, бидејќи доаѓам оттаму од каде што доаѓам, јас сум поголем реалист од кој било што го познавам, но бидејќи јас успеав да се променам, верувам дека и работите може да се променат. И можат и се менуваат. Еве, претходно зборувавме за вакцините и за фактот дека избришавме смртоносни заболувања од планетава. Ние правиме промена, ние можеме да се менуваме, може да бидеме подобри.
