ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Секое предвремено новородено бебе е посебна приказна. Тие се големи индивидуи. Секој од нив е многу голем борец. Имаат огромна желба и волја за живот. Секој ден, час, и миг поминат со нив ги следиш, ги набљудуваш и учиш од нив што значи да се води битка за преживување. И покрај сите здравствени потешкотии со кои се среќаваат, знаат понекогаш и да ти испратат насмевка, да престанат да плачат кога ќе ги погалиш, или пак да се смират кога ќе те допрат. Тоа не може да се раскаже, тоа се доживува“, вели доц. д-р Христина Манџуковска, специјалист педијатар – неонатолог од Универзитетската клиника за детски болести – Скопје во интервју за Педијатар.мк по повод 17 Ноември – Светскиот ден на предвремено родените деца.
Едно од 10 од сите живородени бебиња се раѓа предвреме, а бројката на предвремени породувања никако да почне да бележи пад. Причините за предвремените породувања се многубројни – битен фактор е и возраста на мајката, како и нејзините навики, инфекции во бременоста, повеќепартни бремености, предвремено одлепување на постелката итн.
Светскиот ден на предвремено родените деца, 17 ноември, е еден од најважните денови во годината за подигање на свеста за предизвиците на предвременото породување на глобално ниво. Темата за Светскиот ден на предвремено родените деца 2023 е: „Мали акции, ГОЛЕМО ВЛИЈАНИЕ: Моментална нега кожа на кожа за секое бебе насекаде“. Фокусот е да се поттикнат неонаталните единици да ги охрабрат и да им овозможат на родителите да се поврзат со своите предвремено родени бебиња преку допир, особено преку држење кожа на кожа (кенгурирање). Какви предности носи кенгурирањето за предвремено родените деца?
Доц. д-р Манџуковска: Според повеќе студии кенгурирањето или непосредниот контакт (кожа-кожа) на предвремено родените бебиња со мајките, можат да им ги спасат животите. Порано се практикуваше овие бебиња веднаш да се стават во инкубатор, но новите препораки сугерираат дека тие треба да бидат сместени близу до градите на нивната мајка и да се дојат исклучиво со мајчино млеко.
Целиот тим од одделот за интензивна нега и терапија сме многу среќни кога секоја приказна завршува со убав крај. Знаеш дека цела битка за преживување на предвремено родените бебиња, што е водена од првиот момент на престојот на одделот, завршила со победа, ти дава дополнителна сила и стимулација да продолжиш уште посилно и помотивирано
Истите студии потврдиле дека кај овие бебиња смртниот исход во првиот месец од животот бил намален за 25 %. Имале помала предиспозиција да манифестираат хипотермија (намалена телесна температура) и тешки системски инфекции, бидејќи имале поголема изложеност на заштитните фактори од мајчиното млеко и биле во контакт со помал број на луѓе. Докажано е дека допирот помеѓу бебето и неговата мајка го стабилизира пулсот на новороденчето, го смирува дишењето и го намалува плачењето.
Студија објавена минатиот месец во британски „Lancet“, спроведена од Светската здравствена организација, Фондот за деца на ООН, УНИЦЕФ и Лондонската школа за хигиена и тропска медицина, покажа дека 1 од 10 бебиња ширум светот се раѓаат предвреме, пред 37 ГН, што доведува до смрт, инвалидитет и хронични болести. Студијата ги следела глобалните раѓања помеѓу 2010 и 2020 година и открила дека 13,4 милиони бебиња – 1 од 10 од сите живородени – се родени предвреме во 2020 година, со големи разлики меѓу регионите и нациите. Статистиката останува иста со години и не бележи пад на предвремените раѓања, напротив, бројот на предвремено родени бебиња се зголемува. На што се должат предвремените породувања?
Доц. д-р Манџуковска: Постојат повеќе фактори кои ги предизвикуваат предвремените породувања како возраста на мајката (под 16 години или над 35 години), навики на мајката (користење на наркотични средства, алкохол, пушење, лоша исхрана), инфекции, повеќепартни бремености, краток временски период помеѓу две бремености, предвремено одлепување на постелката, инсуфициенција на постелката, инфаркти на постелката, недоволно развиено бебе, вродени аномалии на плодот и сл. Сите овие фактори делувајќи поединечно или мултипно, за жал, го зголемуваат ризикот за предвремените породувања.
Според повеќе студии кенгурирањето или непосредениот контакт (кожа-кожа) на предвремено родените бебиња со мајките, можат да им ги спасат животите. Порано се практикуваше овие бебиња веднаш да се стават во инкубатор, но новите препораки сугерираат дека тие треба да бидат сместени близу до градите на нивната мајка и да се дојат исклучиво со мајчино млеко
Според СЗО, предвременото породување е водечка причина за смрт кај малите деца, а оние што преживуваат се поподложни на попречености, развојни проблеми и хронични болести како возрасни. Кои се најголемите предизвици со кои се соочувате на одделот за интензивна нега и терапија?
Доц. д-р Манџуковска: Предизвиците се многубројни. Станува збор за предвремено родени бебиња кај кои растот и развојот на организмот се уште траат. Здравствената состојба на недоносените е многу чувствителна, органите се многу незрели и претставуваат проблем за појава на постнатални компликации. Треба да се овозможи соодветен престој во инкубатор, да се следат виталните параметри, работа на срце, дишење, артериски притисок, телесна температура и сл. Овие деца се со недоволна развиеност на респираторниот систем, кардиоваскуларниот систем, централниот нервен систем, склони се на тешки системски инфекции заради намалениот имунолошки систем и не можат да ја контролираат телесната температура. Неретко некои од овие состојби можат да преминат и во хроницитет што дополнително ги измачува и оптоварува овие бебиња, но и нивните семејства.
Просечната бременост трае приближно 37 до 42 недели. Секое бебе родено пред завршување на 37 недели од бременоста се смета за предвремено. Кои се подкатегориите според кои се делат прематурчињата и како тие влијаат врз нивните шанси за преживување и понатамошен развој?
Доц. д-р Манџуковска: Во протоколите на СЗО според гестациската возраст постојат следни групи на предвремено родени деца:
- екстремно прематурни бебиња < 28 ГН.
- многу прематурни бебиња 28-32 ГН.
- умерено прематурни бебиња 32-34 ГН.
- касно прематурни бебиња 34-37 ГН.
Треба да се напомене дека секоја од оваа подкатегорија носи свои ризици по здравјето на бебињата, но секако највулнерабилна група се најмладите бебиња, родени под 28 ГН. Затоа е неопходен престој на одделот за интензивна нега и терапија каде бебињата треба прво да пораснат, да се адаптираат на надворешните услови и да се следи нивното здравје. Се спроведуваат неопходни контроли пропишани по протокол. Престојот може да трае и со месеци во зависност од здравствената состојба на бебето. Кај сите овие бебиња истовремено се потребни долгорочни следења на психомоторниот развој.
Со какви потешкотии се соочуваат понатаму во животот предвремено родените деца?
Доц. д-р Манџуковска: Како што веќе спомнавме, кај овие бебиња се неопходни долгорочни следења на нивното здравје со посебен осврт на психомоторниот развој. Сe препорачува раната сензомоторна тактилна стимулација, бидејќи позитивно влијае врз развојниот исход и тоа како на моторниот, така и на социјалниот и когнитивниот развој. Зголемениот ризик за невроразвојни нарушувања кај родени пред 28 ГН. значајно е асоциран со мозочни компликации, како HIC и PVL. Како што растат се менува и нивното однесување, реакција на надворешната средина, комуникацијата со своите најблиски во семејството, но и со непознати, учењето, грижата за себе и слично. Кај повеќето предвремено родени бебиња кои развиле ретинопатија во раниот период, потребни се редовни офталмолошки прегледи заради следење на нивната состојба.
Секојдневно сте во контакт и се грижите за предвремено родените бебиња. Што е она што најмногу Ве фасцинира кај нив како доктор?
Доц. д-р Манџуковска: Секое предвремено новородено бебе е посебна приказна. Тие се големи индивидуи. Секој од нив е многу голем борец. Имаат огромна желба и волја за живот. Секој ден, час, и миг поминат со нив ги следиш, ги набљудуваш и учиш од нив што значи да се води битка за преживување. И покрај сите здравствени потешкотии со кои се среќаваат, знаат понекогаш и да ти испратат насмевка, да престанат да плачат кога ќе ги погалиш, или пак да се смират кога ќе те допрат. Тоа не може да се раскаже, тоа се доживува.
Една од убавините на Вашата работа е моментот кога после сите битки и престој на неонаталната интензивна нега и одделение ќе го предадате малечкото во рацете на своите родители, вистински празник и многу емоции. Ве исполнува ли тоа чувство? Ви дава ли поттик уште повеќе и бескомпромисно да се борите за најмалите, најранливите, да поместувате граници?
Доц. д-р Манџуковска: Емоциите се многу силни. Целиот тим од одделот за интензивна нега и терапија сме многу среќни кога секоја приказна завршува со убав крај. Знаеш дека цела битка за преживување на предвремено родените бебиња, што е водена од првиот момент на престојот на одделот, завршила со победа, ти дава дополнителна сила и стимулација да продолжиш уште посилно и помотивирано. Со секоја минута помината со нив, учиш многу повеќе за нив, ги следиш како реагираат, како се однесуваат, како растат. Се радуваш на успехот на битката што ја водат да преживеат. Тоа ти дава дополнителна сила да истраеш и да им помогнеш до максимум на овие „мали храбри борци“. Од нив треба сите да научиме што значи истрајност и победа.
