ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Секое трето дете во државата живее во сиромаштија, а се проценува дека дополнителни 16 000 деца ќе паднат под прагот на сиромаштија поради кризата од пандемијата со Ковид-19“, алармантни податоци изнесува Драги Змијанац, основач и претседател на Првата детска амбасада во светот „Меѓаши“ – Република Македонија. Во пресрет на Светскиот ден на детето – 20 Ноември, го запрашавме каква е состојбата со правата на децата во земјава, со какви проблеми се соочуваат, како функционира СОС линијата „Ало Бушавко“ и други прашања врзани со детските права и нивното (не) почитување во земјава.
Светскиот ден на детето – 20 Ноември има за цел подигање на свеста за правата на децата и подобрување на детската благосостојба. Токму тоа е она за кое Вие се залагате и воедно е и слоган на Првата детска амбасада во светот „Меѓаши“ – „Поправеден свет за секое дете“. Каква е состојбата со правата на детето во Македонија?
Змијанац: Состојбата со правата на децата во Македонија е алармантна, на повеќе полиња, особено со злоупотребата на детскиот труд. Многу деца го поминуваат своето детство на улица, живеејќи под ведро небо без родителска или старателска грижа. Најчесто токму овие деца се жртви на најлошите форми на злоупотреба на детскиот труд. Децата на улица, ако се пропуштат во првите 7 години од нивниот живот, ако не се вклучат во градинка и основно образование, честопати стануваат жртви на криминални банди, трговија со луѓе, насилства… Државата сѐ уште нема целосен систем за превенција, нивна ефикасна заштита која ќе им ги гарантира најелементарните права, особено правото на живот, здравство и образование.
Отуѓувањето на детето од родителот е процес во кој детето се одвојува од другиот родител како резултат на психолошка манипулација, несогласување меѓу поранешните партнери и се случува најчесто по разводот на бракот. Разводот на родителите е едно од најстресните животни случувања кое може да му се случи на детето
Според податоците од неодамнешниот Алтернативен извештај на невладините организации за состојбата со правата на детето, децата во Македонија најчесто се дискриминирани по основ на возраста, полот и социјалната состојба на нивното семејство, но, исто така, и поради нивниот изглед, телесната тежина, бојата на кожа и местото на живеење. Сè уште се практикува сегрегација на учениците Роми, на децата од социјално загрозени семејства им беше ускратено правото на образование во услови на далечинско учење, а децата со попреченост се соочија со бројни пречки за пристап до образовните, здравствените и другите институции.
Секое трето дете во државата живее во сиромаштија, а се проценува дека дополнителни 16 000 деца ќе паднат под прагот на сиромаштија поради кризата од пандемијата со Ковид-19. Паричната вредност на социјалните надоместоци е премногу ниска, додека постоечките услуги за социјална грижа и поддршка се недоволно развиени и не обезбедуваат адекватен животен стандард за децата. Децата споделуваат бројни примери од своето блиско опкружување за врсници кои живеат во сиромаштија, наведувајќи дека најчесто, наместо институционална грижа, за овие деца се обезбедува помош преку хуманитарни акции.
Во „Алтернативниот извештај за состојбата со правата на децата во Македонија – од перспектива на децата“ самите деца меѓу другото ја искажаа нивната загриженост поради загадувањето на воздухот, водата и почвата, фрлањето ѓубре насекаде и недостатокот на зелени површини. За 2/3 од децата загадениот воздух е секојдневие за време на зимата. Тоа кај децата предизвикува бројни здравствени проблеми и ги принудува да поминуваат повеќе време во домот. Повеќе од 60% од децата велат дека имаат учествувано во активности за заштита на животната средина, и тоа најчесто со садење дрвја и чистење отпадоци во училишните дворови, но сметаат дека училиштата можат да направат многу повеќе од ова. Тие треба, како што се наведува во извештајот, да се посветат на поголема едукација на децата за животната средина.
Овие и слични проблеми со кои се соочуваат децата во Македонија ја потврдуваат потребата да се фокусираме уште повеќе во наредниот период на нашата визија „Поправеден свет за секое дете“.
Нарушени семејни односи, булинг, дискриминација, насилство, сексуална злоупотреба… Со какви се проблеми се соочуваат децата кај нас?
Змијанац: Според сознанијата на СОС линијата на „Меѓаши“ најбројни се дојавите кои се однесуваат на проблемот со прекршување на правото на детето при бракоразводни постапки и непочитување на решенијата од центрите за социјална работа, по основ видување на детето со другиот родител кој не е старател. Ова е алармантна бројка и ни укажува дека треба да се спроведат дополнителни мерки и едукации на родителите при нивната разделба. Треба да им се обрне поголемо внимание и освестување за штетата што ја прават со нивната конфликтна меѓусебна комуникација, притоа не водејќи сметка за потребите на детето односно природната потреба што тоа ја има во себе да ги сака двајцата родители подеднакво; сè што ќе му се испречи на патот кон реализирање на таа потреба му прави огромна штета на детето.
Детето никогаш не треба да се стави во ситуација да избира меѓу двајцата родители. Разводот треба да биде престанок на бракот, а не престанок на родителството. За детето е важно да знае дека двајцата родители донеле одлука за развод и дека тоа не е виновно за таа ситуација
Децата се жртви на насилства во најразличен облик: меѓуврсничко (булинг), економска експлоатација, ментално/емоционално насилство, занемарување (негрижа), сексуална злоупотреба (и преку интернет), физичко насилство… На голем број од децата им се прекршени правата на пристапност до образование, пристапност до здравствена заштита, неможност да се добие потребната медицинска помош, неопходна здравствена заштита, пристап до разни социјални или економски услуги за основна здравствена или друга заштита.
Во рамките на Детската амбасада „Меѓаши“ функционира СОС линија наменета за деца и млади, како директна помош и поддршка за децата и нивните семејства. Што се случува откако ќе добиете повик и ќе се запознаете со проблемот? Како постапувате и кој се е дел од Вашиот тим? Како се одвива соработката со надлежните институции?
Змијанац: СОС телефонот е сервис за директна помош и поддршка на децата и младите, како и нивните семејства. Од неодамна функционира како „Ало Бушавко“. Достапни сме 24 часа во неделата на следните телефонски броеви 070 390632 и 02/2465316.
,,Ало Бушавко” како СОС телефон за деца и млади претставува сервис за директна помош и поддршка превенствено на децата и младите, како и нивните семејства. СОС телефонот зa деца и млaди се нарекува и телефон на надежта. Овој телефон претставува место на кое децата, родителите и возрасните, можат слободно да разговараат, со обучени и стручни лица и ќе добијат информации во насока на заштита на децата и нивните права.
Според сознанијата на СОС линијата на „Меѓаши“ најбројни се дојавите кои се однесуваат на проблемот со прекршување на правото на детето при бракоразводни постапки и непочитување на решенијата од центрите за социјална работа, по основ видување на детето со другиот родител кој не е старател. Ова е алармантна бројка и ни укажува дека треба да се спроведат дополнителни мерки и едукации на родителите при нивната разделба
За секој проблем за кој што се бара некаква постапка, тимот на „Ало Бушавко“ разговара и тимски одлучува за следните чекори. По потреба се вклучуваат и други членови од менаџментот на „Меѓаши“. „АлоБушавко“ соработува со локалните власти, надлежни институции, како и со други невладини организации со цел да се заштитат децата и младите. Некои од институциите со кои најчесто соработуваме се: центрите за социјална работа и интервентниот тим, Народниот правобранител, Државниот просветен инспекторат (МОН), Министерството за труд и социјална политика, Основното јавно обвинителство и др. организации: ХЕРА, Прв семеен центар, Коалиција за правично судење, Здружение на млади правници и др.
Во однос на тоа како постапуваме кога имаме дојави зависи од случај до случај. Некоја дојава бара само разговор и освестување на дојавувачот за видот на проблемот, некоја само упатување, а честопати има и такви за кои треба веднаш да се стапи во контакт со институциите.
Што претставува синдромот на отуѓено дете и дали е чест во вашите јавувања на СОС телефонот?
Змијанац: Отуѓувањето на детето од родителот е процес во кој детето се одвојува од другиот родител како резултат на психолошка манипулација, несогласување меѓу поранешните партнери и се случува најчесто по разводот на бракот. Разводот на родителите е едно од најстресните животни случувања кое може да му се случи на детето.
Пандемијата на Ковид-19 го зголеми проблемот со право на видување, неможноста да го видат едниот родител, зачестеност на физичко или психичко малтретирање, немање пристап до здравствени услуги или училиште
Повторувањето на прекршувањето на правото на видување на двајцата родители во континуитет во последните неколку години и опстојувањето на врвот од проблемите заради кои се јавуваат на СОС телефонот е една од причините заради кои Детската амбасада „Меѓаши“ заедно со Народниот правобранител ѝ дава поддршка на Иницијативата за заедничко и споделено родителство и нивните активности. Особено сме загрижени за синдромот на отуѓено дете што се јавува кај децата на разведени родители, зашто има сериозни последици врз развојот на овие деца и нивната личност. Тесно поврзано со овој проблем и е проблемот на грабнување на детето од страна на еден од родителите кои се разведени, проблем кој прв пат по подолго време беше неколку пати пријавен на СОС телефонот во првата половина од 2021 година.
Детето никогаш не треба да се стави во ситуација да избира меѓу двајцата родители. Разводот треба да биде престанок на бракот, а не престанок на родителството. За детето е важно да знае дека двајцата родители донеле одлука за развод и дека тоа не е виновно за таа ситуација. Со оглед на тоа што оваа состојба носи доста прашања за детето, на децата треба на прифатлив начин за нивната возраст и зрелост да им се претстави ситуацијата, нивните потреби да се стават во преден план и секогаш да се посветува внимание на емоциите на децата. Согласноста за заедничко вршење на родителското право, со која родителите на детето се согласуваат дека родителските права и обврски ќе ги обавуваат заеднички и со меѓусебно договарање, меѓу другото, подразбира и утврдување на живеалиштето на детето затоа што во психолошка смисла за детето е особено важно да знае каде му е домот. Овој модел подразбира и зајакнување на квалитетната комуникација меѓу родителите со цел да се намали и да се спречи трауматичното чувство кај децата поради разделбата на двајцата родители.
Донесе ли пандемијата на Ковид-19 нови прекршувања на детските права?
Змијанац: Податоците на Првата детска амбасада во светот „Меѓаши“ покажуваат дека пандемијата предизвика значително зголемување на бројката на случаи на прекршување на правата на децата на возраст од 7 до 15 години.
Пандемијата на Ковид-19 го зголеми проблемот со право на видување, неможноста да го видат едниот родител, зачестеност на физичко или психичко малтретирање, немање пристап до здравствени услуги или училиште.
Голем број од децата беа исклучени од образовниот процес поради немање на соодветни услови за следење на онлајн наставата. Ние како Детска амбасада апелиравме до институциите и до компаниите да дадат придонес за да се вклучат и овие деца во образовниот процес.
Врз основа на оваа детектирана потреба за вклучување на децата во образовниот процес, започнавме индивидуална граѓанска акција за донација на лаптопи за децата кои немаат услови да ја следат наставата од далечина. Иницијатори на оваа акција беа Центар за управување со знаење, Стопанска Комора за ИКТ – МАСИТ, Асоцијација на советници за развој на кариера – АСК Скопје и Прва детска амбасада во светот „Меѓаши“. Се потрудивме да придонесеме со личен пример за поголема мобилизација во општеството за помош и поддршка на образовно и социјално обесправените деца на кои им беше ускратена квалитетната онлајн настава. Дониравме над 50 компјутери.
