Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Крипторхизам (неспуштен тестис) претставува отсуство на тестис во скроталното кесе, кое може да биде од едната или од двете страни. Станува збор за состојба која е почеста кај предвреме родените деца, затоа што спуштањето на тестисот додека е плодот, идното новороденче во матката на мајката, трае до крајот на осмиот месец од бременоста и веќе во 9-от месец тие треба да бидат спуштени и новороденчето да се роди со тестиси во скроталните кеси. „Децении наназад се менува ставот кога е правата индикација за хируршко спуштање на неспуштен тестис. Во последниве петнаесет години максималната граница до кога треба да се спушти еден тестис е 12-месечна возраст. Советувањата дека треба да се чека до двегодишна возраст се неисправни“, објаснува проф. д-р Ацо Димов, специјалист по детска хирургија.
Професоре Димов, што претставува крипторхизам (cryptorchismus) и како се детектира?
Проф. д-р Димов: Крипторхизам претставува отсуство на тестис во скроталното кесе. Откривањето, односно детектирање на неспуштениот тестис е едноставно. Потребно е новороденото машко дете да се прегледа со инспекција (поглед) и палпација (да се прегледаат скроталните кеси со прсти). Ако не се наоѓаат таму, тогаш се прогласува дека тој тестис е скриен и дека се работи за крипторхизам. Може да биде од едната страна или од двете страни.
„СКРИЕНО ЈАЈЦЕ“
Неонатологот уште во родилната сала го детектира неспуштениот тестис. При постоење на неспуштен тестис им советува на родителите да почекаат 3 месеци. Потоа доаѓаат на контрола кај неонатолог, кој ги упатува кај детски хирург. До крајот на 6-от месец веќе треба да отидат на преглед кај детскиот хирург. Доколку се постави дијагноза „скриено јајце“, детскиот хирург им советува на родителите дека хируршката интервенција треба да се направи од 6. до 12. месец возраст на детето
Дали е можно спонтано доспуштање на тестисот и до која возраст? Што треба да се преземе потоа?
Проф. д-р Димов: Во текот на првите три месеци од новороденечкиот период можно е да дојде до спонтано спуштање на тестисот. Доколку не дојде до тоа, потребно е родителите со детето да се упатат на преглед и консултација кај детски хирург. По извршениот преглед, ако детскиот хирург констатира дека се работи за скриен тестис, на родителите им се укажува дека е неопходно хируршко спуштање на тестисот. Значи, да сублимираме: спонтано спуштање на неспуштен тестис се чека до 3. месец од раѓање, а потоа е потребна консултација со детски хирург, исклучиво со детски, а не со хирург од општа пракса.
Позната ли е етиологијата, причините и факторите на ризик? Дали оваа состојба е почеста кај предвреме родените деца?
Проф. д-р Димов: Точно, почеста е кај предвреме родените деца, затоа што спуштањето на тестисот додека е плодот, идното новороденче во матката на мајката, трае до крајот на осмиот месец од бременоста и веќе во 9-от месец тие треба да бидат спуштени и новороденчето да се роди со тестиси во скроталните кеси.
На прво место, виновен е факторот хормон и второ, постојат состојби кога има и коморбидитет, односно и други проблеми во органогенезата на идното новороденче, коишто учествуваат или се причина за неспуштање на тестисот. Тука се многу вродени аномалии итн.
Општо е познато дека карциномот на тестиси е почест кај лица со неспуштени тестиси. Кои се другите компликации кои ги носи крипторхизмот подоцна во животот?
Проф. д-р Димов: Инциденцата за карцином на тестиси е иста, но кај неспуштениот тестис е почеста. Најчесто кај неспуштените тестиси е нарушена сперматогенезата. Што значи тоа? Неспуштениот тестис е изложен на телесната температура којашто е 37 Ц степени и затоа тестисите се во скроталното кесе и се на постојана температура која е за 4 степени пониска. Изложувањето на подолг период на тестисите на телесна температура доведува до пореметување на функцијата на сперматогоните, клетки во тестисот коишто понатаму во созревањето на машкото дете ќе продуцираат нормални сперматозоиди, и по број, и по изглед и форма.
Спонтано спуштање на неспуштен тестис се чека до 3. месец од раѓање, а потоа е потребна консултација со детски хирург, исклучиво со детски, а не со хирург од општа пракса
Правени се студии во светот и веќе e толку јасно дека ако до двегодишна возраст на детето не се спуштат тестисите во скроталното кесе, веќе има околу 5% нарушен фертилитет или способност на тие сперматозоиди да бидат здрави и да си ја извршат својата функција. Доколку некаде на 14- годишна возраст тестисот не е спуштен, тој фертилитет е намален за 95% и тие одат до една состојба која се нарекува азоспермија, којашто значи дека веќе нема живи и способни сперматозоиди за функција во спермата.
Овие хируршки интервенции спаѓаат во групата на најчести елективни интервенции во детската хирургија кај нас и во светот. Заздравувањето се одвива доста брзо затоа што младите организми се со голем потенцијал, а во овој прилог оди и нивната намалена перцепција на болка
Како се третира? Кога е најдобро да се направи хируршка интервенција и како се одвива заздравувањето?
Проф. д-р Димов: Неспуштените тестиси се третираат хируршки. Обично проблемот е повеќе механички – недостаток на хормонска иницијатива, коморбидитети коишто ги напоменав, тестисот во своето спуштање до скроталното кесе застанува на својот пат. Тука веќе не помага конзервативната терапија или хормонската терапија. Хормонската терапија се дава кај билатерални крипторхизми, коишто особено се со помали димензии отколку очекуваните за возраста за да добијат во поголема форма и да бидат поуспешно спуштени хируршки. Значи, единствена опција за лекување е хируршкото спуштање на тестисите.
Децении наназад се менува ставот кога е правата индикација за хируршко спуштање на неспуштен тестис. Во последниве петнаесет години максималната граница до кога треба да се спушти еден тестис е 12-месечна возраст. Советувањата дека треба да се чека до 2-годишна возраст се неисправни.
Редоследот е следен: Неонатологот уште во родилната сала го детектира неспуштениот тестис. При постоење на неспуштен тестис им советува на родителите да почекаат 3 месеци. Потоа доаѓаат на контрола кај неонатолог, кој ги упатува кај детски хирург. До крајот на 6-от месец веќе треба да отидат на преглед кај детскиот хирург. Тој најпрво прави визуелен преглед, палпација или допир со прстите на таа регија, ехотомографија, ехотомографија со Dopller за да се провери каква е циркулацијата на крв низ крвните садови коишто го хранат тестисот и магнетна резонанција по потреба. Ако веќе навистина се постави дијагноза „скриено јајце“, детскиот хирург им советува на родителите дека хируршката интервенција треба да се направи од 6. до 12. месец возраст на детето.
Родителите оправдано стравуваат кога ќе им се соопшти дека бебето има потреба од хируршка интервенција за спуштање на тестисите. Има ли место за страв и како се одвива заздравувањето?
Проф. д-р Димов: Ова прашање родителите редовно го поставуваат откако по вообичаениот преглед ќе им се наговести потребата од хируршка интевенција. Мојот одговор е дека овие хируршки интервенции спаѓаат во групата на најчести елективни интервенции во детската хирургија кај нас и во светот. По објаснувањето дека нивното дете е во рацете на високопрофесионален и едуциран анестезиолошки и хируршки тим, родителите набрзо ја стекнуваат довербата во нас и ја прифаќаат хируршката интервенција.
Заздравувањето се одвива доста брзо затоа што младите организми се со голем потенцијал, а во овој прилог оди и нивната намалена перцепција на болка. Родителите обично прашуваат дали ќе го боли и слично, но малите деца немаат моќна концентрација на болката како возрасните. Со мало дозирање на аналгетици тоа поминува многу брзо, детето не се ограничува и веќе наредниот ден веднаш може да стане од постела. Движењето не е ограничено освен кај поголемите деца кога станува збор за возење на велосипед или трчање, односно јавање на фотелји, значи да нема триење на тестисите. Инаку, болката е минорна, обезболувањето е комплетно, пред интервенцијата обично се дава, аплицира од страна на анестезиолог каудален блок. Што е каудален блок? Кај опашката на човекот којашто е рудиментирана и ја нема се пласира аналгетик којшто ја блокира болката, така што интервенцијата оди доста безболно и едноставно и не е ништо страшно.
