ПИШУВА:
М-р Ивана Урдаревиќ
логопед, специјален едукатор и рехабилитатор
♦♦♦♦♦♦♦
За сите артикулационо-јазички пореметувања се препорачуваат превентивни предвежби, за правилен развој на говорните движења, за акустичкото внимание и јазичната мисла, меѓутоа не треба да се форсираат поедини гласови, како на пример, гласот Р во третата година од животот затоа што се уште не е дојдено до природно созревање на психомоторната основа.
Процесот на психомоторното созревање може да се развие и забрза со предвежби. Превентивата спаѓа во индиректен логопедски третман.
Кај постоење на расцеп и деформација на вилицата и забите потребно е веднаш да се преземе медицинска интервенција. Во исто време се вршат аудитивни предвежби, се стимулира внатрешниот говор, и создавање на артикулациони покрети.
Треба да се земе предвид дека логопедските вежби за артикулација треба да отпочнат веднаш по нивното откривање. Многу битен фактор во раното откривање на артикулативните проблеми во говорот имаат родителите и воспитувачите во предучилишните установи.
Некои гласови се создадени од чиста хармонична акустична структура, други од шумови, а трети ги содржат особините и на едните и другите. Самогласките се состојат само од хармонична структура, безвучните согласки од шумови, а звучните ги содржат и хармоничните и шумните елементи.
Гласовите имаат своја висина, траење и јачина. Акустичкото поле се движи од 100 до 10 000 треперења во секунда и тоа се вика фреквенција. Некои гласови се наоѓаат во ниско фреквентно поле од 200 до 2000 (О, У, М, В), други до средна фреквентна вредност до 4000 Hz (И, Е, А, Л, Њ), а трети до 8000 Hz и повеќе (Ц, С, З, Ш, Ж, Ф, Ч, Ќ ), а некои, како П, Т, К ги содржат сите фреквенции од најниско до највисоко.
Развојот на гласовите зависи од биолошко-психолошката развиеност на детето особено од созревање на ЦНС. Вокализацијата започнува уште од раѓањето, таа има физиолошко-рефлексен карактер, која ја поставува основата за поврзување на респираторната и ларингеалната функција. На тоа ниво и бебето почнува да комуницира со гугање, ги поврзува аудитивните стимулации и полека ги одвојува оние елементи на говорот кои му се акустички најимпресивни и физиолошки најприфатливи
Секој изговорен глас има свое времетраење кое се движи од 2 до 100-ти дел од секундата. Ова времетраење се менува и зависи од акцентот и изговорот на личноста. Независно од јачината на изговорот, секој глас има различна јачина која се вградува во акцентски интензитет на слоговите во зборот што допринесува некои делови од зборот да се понагласени, а некои поненагласени.
При формирање на говорот учествува целиот говорен апарат од говорните центри во мозокот до периферните говорни органи и устата. За говор се користи воздушната струја од белите дробови која поминува низ гласниците, ждрелото и резонаторите во устата.
За секој глас потребен е различен распоред и однос на резонаторите. Тоа се постигнува најчесто со движења на устата, јазикот, мекото непце, ждрелото, поставување на јазикот во различна положба, забите итн.
Првите гласови кои ги изговара детето се непрецизни, артикулационо лабави и акустички неодредени. Често пати личат едни на други и тоа може да потрае подолго време. Така на пример, кога детето ќе го употреби зборот вода, повеќе се слуша гласот А
Развојот на гласовите зависи од биолошко-психолошката развиеност на детето особено од созревање на ЦНС. Вокализацијата започнува уште од раѓањето, таа има физиолошко-рефлексен карактер, која ја поставува основата за поврзување на респираторната и ларингеалната функција. На тоа ниво и бебето почнува да комуницира со гугање, ги поврзува аудитивните стимулации и полека ги одвојува оние елементи на говорот кои му се акустички најимпресивни и физиолошки најприфатливи. Со постојано повторување на едносложна и двосложна вербализација се вежбаат и автоматизираат движењата на говорните органи, постепено се дискриминира аудитивната претстава за еден глас и неговиот изговор. Со развивање на акустичката претстава на гласовите, детето почнува да го развива вербалното помнење кое пак му помага што побрзо да ги запамети движењата и координацијата на говорните органи кои му се најлесни како аудитивно-кинестетска претстава на одреден глас.
Првите гласови кои ги изговара детето се непрецизни, артикулационо лабави и акустички неодредени. Често пати личат едни на други и тоа може да потрае подолго време. Така на пример, кога детето ќе го употреби зборот вода, повеќе се слуша гласот А. Сето ова е производ на се уште недоволната зрелост на артикулаторите и тоа се проценува како:
- Неадекватна положба на говорните органи при изговор на гласот;
- Неправилен начин на формирање на преграда;
- Погрешно усмерување и недоволен интензитет на воздушната струја;
- Недоволно активирање на гласниците при изговор на звучните гласови.
1 Фаза – воопшто неизговарање или испуштање на гласот (омисија)
2 Фаза – спојување на два гласа или рационализација
3 Фаза – користење на слични фонеми или замена на гласови (супституција)
4 Фаза – приближување кон нормален изговор со одредени отстапувања и повреда на гласовите (дисторзија)
5 Фаза – нормален говор
Многу е важно да се знае времето на толеранција за созревање на секој глас поединечно како би знаеле и оцениле правилно дали изговорот кај детето е задоцнет или не. Но толеранцијата може да трае до шестата односно седмата година затоа што после тоа настанува стабилизација и автоматизација како неправилна артикулација на гласовите и тогаш зборуваме за патолошка артикулација.
◊◊◊◊◊◊◊
ПОВЕЌЕ ОД ИСТИОТ АВТОР, М-Р ИВАНА УРДАРЕВИЌ:
- Аудитивна протеза (помагало) – средство за помагање или враќање на функцијата на слушање кај лица со редукција во слухот
- Ротацизам и ламбдацизам – едни од најчестите фонолошко-артикулациски нарушувања
- Поголем број од децата со дизартрија уште од најрани денови имаат потешкотии во процесот на земање храна
- Музичко-ритмички вежби како помош во третман на спор говор кај децата – брадилалија
- Расцепи на усната и непцето – релативно чести вродени аномалии на лицевовиличната регија
- Дали и вашето дете страда од дефицит на внимание со хиперактивност – Хиперкинетски растројства (АДХД)
- Отстранувањето на третиот крајник не значи и дефинитивно решение на зборувањето преку нос
- И доживеан страв може да доведе до пелтечење
