ПИШУВА:
Прим. д-р сци. Климент Матоски,
педијатар во пензија
♦♦♦♦♦♦♦
ВИТАМИН Д – ЗАБЛУДИ И ВИСТИНИ (1)
Витамините (од латинскиот „вита“ – живот и „амин“ (амини) – соединенија кои содржат азот), не се ХРАНА ами биохемиски соединенија кои се дел од составот на хранителните продукти и тоа во минимални количини, слично на микроелементите – минералите, хормоните. Нивните функции се од животно значење за живиот свет на земјата. Се наоѓаат во растителните продукти, но и во составот на ткивата на животните. Некои се растворливи во вода, други во маслена средина. Некои можат да се произведуваат исклучително во организмот (есенцијални), други пак го немаат тоа својство та организмот мора да ги добива преку храната. Нивното откривање има многу бурна и долга историја. Ги има во поголем број, некои како поединечни – посебни, други како група од поголем број слични.
За да биде организмот задоволен по природен пат со овој неопходен витамин, кој во поново време заради новооткриените бројни функции, покрај заштитата од „слаби коски“ ги има, се почесто се нарекува дури и како хормон, неопходна е изложеност на кожата на сонце и тоа повеќе часови. Од друга страна, спомнатите зраци не ја пробиваат облеката, смогот, аерозагаденоста, стаклото и др. Најголемиот светски проблем, таканаречените „озонски дупки“, кои пак пропуштаат голем број други, убиствени зраци, ја спречуваат неопходната, подолготрајна изложеност на луѓето на директно сонце
Некои се термостабилни, други термолабилни та со термичка преработка на храната, или сосема се уништуваат или губат значително од својата активност. Некои се како готови – активни, други опстојуваат како соединенија неактивни (провитамини) кои „допрва“, после одредена многу сложена хемиско – биохемиска (метаболна) дообработка во организмот, ќе станат активни. Сите имаат многу сложена (формула) биохемиска структура, но заеднички за сите е фактот што без нивното присуство, едноставно нема живот. Може делумно да недостасуваат (хиповитаминоза), сосема да ги нема (авитаминоза) или (ова важи за некои) да ги има премногу (хипервитаминоза). За последниве (не за сите), науката открива дека настанува „труење“ на организмот со различно лоши последици.
Соодветно на оваа констатација, и „материјата“ која научникот Mc. Collum и соработниците, уште во далечната 1882 година, од квасецот на некои габи, изолирале биохемиско соединение кое го нарекле ЕРГОСТЕРОЛ. Овој пак, изложен на директни сончеви зраци, преминува во активна супстанца. Ја нaрекле витамин Д.
После многу иследувања, научниците дошле до сознание дека недостатокот од овој витамин е причина за појавата на таканаречената состојба – „англиска болест“ на коските (слаби коски), покасно дефинирана како рахитис. Следат мноштво истражувања кои потврдуваат дека станува збор за голем комплекс од симптоми на целиот организам, особено кај децата кај кои се случува најбурен раст и развој. Сепак, најлесно препознатливи биле симптомите кај коскениот систем.
Во 1936 година, Windhaus ја изолирал и идентификувал втората супстанца со слична биохемиска формула – структура, што ја нарекол витамин Д2, calciferol.
Она што за разлика од мноштвото други, овој витамин е многу малку застапен во природните хранливи продукти та заради тоа, организмот не може да биде доволно снабден со него, преку вообичаената исхрана. Според тоа, без ДОДАТНОТО придодавање на истиот, организмот ќе „страда“ од недостаток (помал или поголем – хиповитаминоза или авитаминоза), односно од болеста рахитис, која пак се состои од голем комплекс симптоми и тоа не само на коските.
Неактивниот витамин – провитамин Д, кого го добиваме со некои хранителни продукти (од растително потекло на пример), во нашиот организам може да се претвори во активен витамин Д. После одредена „преработка“ и преминување (ресорпција) во делови од тенките црева во крвотокот, поточно лимфотокот, доаѓа во црниот дроб – најголемата и најсофистицирана „лабораторија“ на светот. Претрпувајќи тука понатамошна сложена „дообработка“, потоа преку крвотокот се транспортира до крајната цел (таргет клетките) – специјални клетки (малпигиеви) во кожата. Но, мора да се нагласи дека се уште е во неактивна, неефективна форма. За да се активира, кожата МОРА да биде изложена на директно дејство на сончевите зраци
Науката потврдила дека некои продукти од растително потекло содржат извесна, многу мала количина НЕАКТИВИРАН (провитамин) Д – биохемиска супстанца наречена „7 Dehydrocholesterol“, додека пак, некои продукти од животинско потекло, содржат ГОТОВ, активен витамин Д2, наречен calciferol. Овој најмногу се наоѓа во црниот дроб на некои риби – најмногу кај бакаларите. Го има во жолчката од јајцата како и во значително помали количини во млекото и млечните производи.
Кај бакаларите го има најмногу бидејќи тие риби главно се хранат со морски планктон кој е пребогат со биохемисиките соединенија, наречени „стероли“. Тие, пак, преку многу сложен биохемиско – метаболен процес, учествуваат во продукцијата на неколкуте видови на витаминот Д.
Како неактивниот витамин – провитамин Д се претвора во активен витамин Д во организмот
Конечно, да објаснам како неактивниот витамин – провитамин Д, кого го добиваме со некои хранителни продукти (од растително потекло на пример), во нашиот организам може да се претвори во активен витамин Д.
После одредена „преработка“ и преминување (ресорпција) во делови од тенките црева во крвотокот, поточно лимфотокот, доаѓа во црниот дроб – најголемата и најсофистицирана „лабораторија“ на светот. Претрпувајќи тука понатамошна сложена „дообработка“, потоа преку крвотокот се транспортира до крајната цел (таргет клетките) – специјални клетки (малпигиеви) во кожата. Но, мора да се нагласи дека се уште е во неактивна, неефективна форма. За да се активира, кожата МОРА да биде изложена на директно дејство на сончевите зраци, но не на кои било ами токму на ултравиолетовите и тоа со бранова должина од околу 2967 ангстреми. Така се случува фотохемиска конверзија (реакција, измена) на неактивната супстанца во активна, наречена cholecalciferol.
Значи, за да биде организмот задоволен по природен пат со овој неопходен витамин, кој во поново време заради новооткриените бројни функции, покрај заштитата од „слаби коски“ ги има, се почесто се нарекува дури и како хормон, неопходна е изложеност на кожата на спомнатите зраци. Но, за тоа да ги задоволи во потполност потребите, неопходни се и други услови, кои во денешно време, се помалку се достапни, скоро во целиот свет. Имено, неопходно е кожата да биде изложена на сонце и тоа повеќе часови. Од друга страна, спомнатите зраци не ја пробиваат облеката, смогот, аерозагаденоста, стаклото и др. Најголемиот светски проблем, таканаречените „озонски дупки“, кои пак пропуштаат голем број други, убиствени зраци, ја спречуваат неопходната, подолготрајна изложеност на луѓето на директно сонце.
Оттука и нужноста од внесување на некој вид ГОТОВ, фармацевтски препарат на витамин Д, покрај правилната исхрана и употребата на продукти во кои колку толку се наоѓа. Еве една мала позајмена табела (лево) на хранителни продукти во кои на 100 грама се наоѓа одреден број интернационални единици од овој витамин.
