На 18 јуни, во 18 часот во Домот на културата „Браќа Миладиновци“ во Струга, доајенот на македонската педијатрија, прим. д-р сци. Климент Матоски, ќе го презентира проектот „СТРУГА 1983“, негово авторско и животно дело, кое оваа година одбележува 40-годишен јубилеј. Станува збор за лонгитудинална, проспективна, мултифакториелна научна студија за растот, развојот и општата здравствена состојба на децата од Струга и струшко, од раѓање до адолесценција и потоа. Проектот стартуваше во јануари 1983 година.
„Растот, растењето и развивањето на децата претставува траен интерес на секој педијатар. Свесен за фактот дека тие имаат специфики во секоја средина и време, уште како млад лекар, си зацртав една животна стручна цел, да низ осмислена долгорочна работа со децата, направам обид за добивање некакви одговори на повеќе прашања кои ги сочинуваат сложениот мозаик – енигма, што значи раст и развивање на децата“, се потсетува прим. д-р сци. Матоски, кој започнал да работи на осмислување на методологијата и стратегијата на проктот во раните седумдесетти години кога бил ангажиран како лекар во отсекот за вакцинации.
„Неколку години ми беа потребни за да го изработам „дизајнот“ и уште толку на инжинерите за изработка на софтверот – компјутерскиот програм. Така се роди проектот чија реализација во рамките на детското советувалиште започна во почетокот на 1983 г. и се одвива без прекин и денес. Започна како единствен програм за пратење на растот и развојот на децата од доенечка возраст, а прераснува во „систем“ кој започнува од зачнувањето преку интраутериниот, наталниот, постнаталниот, доенечкиот, претшколскиот, школскиот период до адолесценцијата, но и потоа – до следната генерација нивни чеда.“
Прим. д-р сци. Матоски објаснува дека се започнало како визија за да стигне до созреан проект кој функционира полни 40 години и има амбиција да направи евалуација на дел од стекнатите сознанија, искуства и резултати. „Причина за посебно задоволство гледам во фактот што веќе имаме одреден број деца чиј раст сме започнале да го пратиме во далечната 1983 г., а сега веќе во нашето советувалиште ги гледаме како родители. Тие исти новороденчиња од 1983 г., ни доаѓаат со свои новороденчиња, а ние со гордост и нескриено задоволство, преку екранот на нашиот компјутер, правиме најразлични споредувања. Споредувања се тоа на две генерации. Мора да се признае убава и интересна работа.“
„Струга 1983“ започна како единствен програм за пратење на растот и развојот на децата од доенечка возраст, а прерасна во „систем“ кој започнува од зачнувањето преку интраутериниот, наталниот, постнаталниот, доенечкиот, претшколскиот, школскиот период до адолесценцијата, но и потоа – до следната генерација нивни чеда
Проектот „Струга 1983“ започнал да се осмислува уште некаде во 1973-74 г. со отворањето на демонстрационата кујна, а потоа и советувалиштето при детскиот диспанзер во МЦ Струга. Се започнало со повикување на деца со специјални покани. Деца родени со „ризик“ односно деца од ризична бременост. Покрај тоа се повикувале и деца кај кои при повремените прегледи во Диспанзерот, била откриена некоја вродена аномалија, начинот на кој е родено детето, интервенциите притоа и состојбата потоа.
„Некако во исто време, неколку состојби кај децата кои се јавуваа така да се каже во „епидемиски“ размери, а не беа од инфективно потекло, предизвикаа кај мене посебен интерес. Таков беше случајот со рахитисот, вродените аномалии на колковите, други вродени аномалии на скелетот, кардиоваскуларниот апарат, десцензусот на тестисите, хемофилијата, конвулзивните состојби, глувост-немост, состојбите на пречки во развојот и т.н. близнаците, недоносените и незрело родените, децата родени со премала или преголема родилна маса, претставуваат посебно интересна група. Возраста на родителите претставува исто така фактор од ризик. Премладите односно престарите родилки, се исто така група од интерес.“
После неколкугодишно искуство стартувала изработката на дизајнот, кој инженерите го преточиле во софтвер- компјутерски програм, кој почнал да функционира во почетокот на 1983 година.
„Од тогаш до денес софтверот севезден се усовршува и проширува. Се добија исклучително голем број евалуациски извештаи од кои произлегоа поголем број, се надевам, сериозни стручни соопштенија објавени во повеќе списанија или изнесени на разни стручни педијатриски собири. Еден дел од работата врз овој проект, кон крајот на 1995 г. беше презентиран како докторска дисертација, одбранета во Скопје. Тема на истата беше Витамин Д недостаточниот рахитис. Другиот, поголем дел треба да послужи како материјал за втората докторска дисертација (во фаза пред одбрана) пријавена на Универзитетот во Ниш – СР Југославија. Работниот наслов на таа дисертација е: „Лонгитудинална проспективна мултифакториелна студија за растот, развитокот и здравствената состојба на децата во Струга и струшко од раѓање до адолесценција“.
Цел на проектот е врз база на направените програмски решенија да се добијат одговори на голем број нејаснотии и прашања во врска со растот и развитокот на секое дете. Тоа се постига благодарение на големиот број меѓусебно, меѓузависно исповрзани и искорелирани релевантни параметри.
Сакаме секоја нова генерација деца да се роди природно, во рок и со комплетна зрелост, да биде поздрава од претходната и да има поквалитетно и подолго живеење – со Божја помош, се разбира
„Со работењето врз целите на проектов низ годините што изминаа, присно контактиравме и соработувавме со родителите и роднините над повеќе од 20.000 деца кои во нашето советувалиште во седиштето на Медицинскиот центар односно по многуте пунктови и подрачни амбуланти на теренот, ни беа предмет на работа повеќе од 120.000 пати. Со тоа се случи чудесно двонасочно, најотворено, најшироко и најнепосредно здравствено просветување. Нашите стручни совети надополнети со личните искуства на родителите, резултираа со огромно многу приоди кон заедничката цел – пак и секогаш, подобрување и унапредување на квалитетот на живеењето на секое дете.“
Крајната цел на овој проект, секако е да преку максимален ангажман од доменот на превентивните преземања, преку раното откривање на сите ризични фактори и состојби кои во крајна линија делуваат негативно растот и развојот на детето, да се овозможи плански и навремено приоѓање кон отстранување или барем намалување на лошите последици.
Со проектот се опфатени сите деца од Струга и 30-тина села во струшко. Дизајнот за програмот го изработи авторот на проектот, а софтверот и анализите, стручни лица при Информатичкиот центар на Македонски железници во Скопје.
„Трудов е сосема прилагодлив, менлив, компатибилен и комплементарен со сите нему слични. Во тек на сите 25-26 години колку што поминаа од зародишот на идејата за работа врз него, никогаш и ниту за миг не помисливме дека е доволно добар. Секогаш сметавме дека е толку добар колку да може да послужи со своите резултати, само како појдовна основа за разработување на проект кој ќе биде сублимација на знаењата и искуствата на сите оние кои работат на проблематиката што ја викаме раст и развиток, храна и исхрана, исхранетост, превентива и куратива, здравствено просветување и обука на родителите и совладување на вештините што значат вистинска и добра нега на детето. Сакаме секоја нова генерација деца да се роди природно, во рок и со комплетна зрелост, да биде поздрава од претходната и да има поквалитетно и подолго живеење – со Божја помош, се разбира“, завршува прим. д-р сци. Климент Матоски, педијатар, автор и главен извршител и координатор на проектот „Струга 1983“.
Катерина Шекеровска-Димовска
