ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Бројни се предизвиците со кои се соочува едно предвремено родено новороденче – во месецот посветен на подигање на свеста за предвремено родени деца – НОЕМВРИ, разговараме со проф. д-р Аспазија Софијанова, педијатар – неонатолог, претседателка на Здружението на педијатри на РМ, директорка на Универзитетската клиника за детски болести и шефица на Одделот за неонатална и педијатриска интензивна нега и терапија. Долг и неизвесен е патот од предвременото раѓање, преку престојот и секојдневните битки на неонаталната интензивна нега, спојувањето и продолжувањето на негата помеѓу мајката и новороденчето на одделот за неонатологија и конечно, најсреќниот миг, пуштањето на бебето од болницата.
Според последните податоци на МЗ, околу 25% од вкупниот број на раѓања во нашата земја се предвремено родени бебиња кои бараат посебен третман на Одделот за интензивна нега и терапија. Колку порано се роди бебето, толку е поголем ризикот од сериозни компликации. Кои се главните проблеми со кои се соочува едно предвремено родено бебе?
Проф. д-р Софијанова: Давате добар податок кој порано беше малку и помал, но сега се повеќе и повеќе гледаме дека бројот на предвремено новородени се зголемува и таа бројка е веќе една четвртина од сите новородени деца. И тука треба да разграничиме кои се тие деца кои се реално, вистински предвремено родени, а тоа се сите оние коишто се родени пред 36 ГН или веќе скоро 9. месец, што значи дури и 35 ГН, иако можеби имаат една одредена килажа се делат како late preterm или касно предвремено родени. Таа терминологија ја разграничуваме кон оние кои реално се иматурни и тоа е таа категорија која сме исто така обврзани да ги враќаме во живот, тоа е од 23 до 28 ГН, кои морам да кажам се привилегија на нашето неонатално интензивно одделение кое е практично и доајен во прематурологијата во државата и пошироко и од каде потекнуваат практично професорите и оние коишто се носители на дејноста и на кое сум посебно горда бидејќи јас сум дел од тој тим и кој работи од поставувањето на нашата држава како независна република па се до ден-денес. Најпрво беше како едно специјално одделение, кое ги згрижуваше тие тешки новороденчиња, а потоа се претвори во права неонатална интензивна каде оние коишто имаат извонредно ниска родилна тежина и гестациска старост од 23 до 28 ГН се практично дел од нашето секојдневие.
Одделението е поделено на екстремна прематурологија од една страна, а од друга страна се оние коишто се сепак малку „постари“ – од 28 до 32 ГН, кои можат а и не мораат да имаат многу интензивно лекување. Потоа од 32 ГН па нагоре, што за нас да речам е меѓу полесните патологии од предвремено родените новороденчиња со оглед на тоа дека се и позрели и понезахтевни од најмалите кои ги спомнавме на почетокот. Морам да напоменам дека и порано, но и сега, тоа е на некој начин поделено, така што оние коишто навистина бараат сериозна интензивна нега и терапија се на Универзитетска клиника за детски болести, на одделението за неонатална интензивна. Проблемот е во тоа што тие бараат едно мултидисциплинарно приоѓање, сите имаат одредени проблеми во самата фетална циркулација, па неонатална циркулација и затоа ни требаат кардиолози, имаат обврзно потреба од следење на централниот нервен систем, каде ги гледаме веднаш нивните структури во мозокот, дали имало или немало крвавење во мозокот, дали постоеле или не постоеле други проблеми во текот на самото раѓање, тоа го правиме веднаш после раѓањето, ги мониторираме, кај некои деца спроведуваме и сметаме дека од идната година ќе ни биде една нова, бренд метода – кулингот со што практично ќе вршиме ладење на мозокот на тешките новороденчиња кои претрпеле одредено страдање во текот на раѓањето.
Оние предвремено родени новороденчиња коишто навистина бараат сериозна интензивна нега и терапија се на Универзитетска клиника за детски болести, на одделението за неонатална интензивна. Проблемот е во тоа што тие бараат едно мултидисциплинарно приоѓање, сите имаат одредени проблеми во самата фетална циркулација, па неонатална циркулација и затоа ни требаат кардиолози, имаат обврзно потреба од следење на централниот нервен систем, каде ги гледаме веднаш нивните структури во мозокот, дали имало или немало крвавење во мозокот, дали постоеле или не постоеле други проблеми во текот на самото раѓање…
Како растат и се развиваат предвремено родените деца во однос на нивните врсници? Дали и кога успеваат да фатат чекор во развојот?
Проф. д-р Софијанова: Се уште новите статистики го држат трендот за тригодишна возраст. До 3-годишна возраст се смета дека е периодот кога тие треба да го фатат својот catch-up и секој различно реагира на тоа. Морам да ви кажам дека некој од нив, кога ќе ги видете загрижените родители кои велат дека детето се уште не го прави она или ова, не треба да заборавиме дека развојните делови и структури во мозокот одат етапно и одат различно затоа и ја вклучуваме таа персонализирана медицина и во евалуацијата на предвремено родените деца бидејќи тоа е исто така врзано и со тоа како и кога одреден орган созрева. Најголем процент ги испитуваме стандардно по скринингот за ретинопатија односно дали евентуално слушаат или гледаат и каков е нивниот вид и со тоа одлично се справуваме бидејќи веќе имаме терапија со која се спречува евентуалното слепило кај овие дечиња.
Кои се бенефитите и дали кај нас се практикува кенгуру кер методот (кожа на кожа)?
Проф. д-р Софијанова: Апсолутно! Иако беше и се уште е време на корона, многу внимававме околу тоа, секој од родителите кои имаат негативен приложен ПЦР тест, мајката особено, иако утврдивме дека дури и мајката да е позитивна на коронавирус може да го дои своето бебе, моментот околу кенгурирањето е нешто што и покрај сето тоа сепак го обезбедувавме и внимававме да не дојде до друга трансмисија не само врз детето туку и врз останатиот персонал.
Кенгуру е онаа прегратка којашто е асоцијација на носењето на малото кенгурче во утробата на својата мајка кое е и рефлексија на топлината што ја пружа мајката, така што кенгуру кер ќе биде и понатаму пракса на нашата клиника.
Кога или кои услови треба да ги исполнуваат NICU бебињата за да можат да бидат отпуштени од болница и конечно да си заминат дома со родителите?
Проф. д-р Софијанова: Ние имаме добра пракса кај нас со тоа што новороденчето додека не созрее и не стане комплетно самостојно, да дише само, да биде надвор од инкубатор, кој практично е заместителната терапија на мајчината утроба, инкубаторот е мајчината утроба, топлината, влажноста, потоа да е слатко и црвено, значи да има убава боја на кожата и сигурно самостојно да дише и да има добра срцева акција… Сите тие работи кога ќе ги добиеме и постигнеме ги спојуваме со мајката на одделот за неонатологија каде продолжува нивното спојување и исхрана. Станува збор за еден продолжен процес во кој практично спојувањето и продолжувањето на негата помеѓу мајката и новороденчето продолжува на одделот за неонатологија.
До 3-годишна возраст се смета дека е периодот кога тие треба да го фатат својот catch-up и секој различно реагира на тоа. Морам да ви кажам дека некој од нив, кога ќе ги видете загрижените родители кои велат дека детето се уште не го прави она или ова, не треба да заборавиме дека развојните делови и структури во мозокот одат етапно и одат различно затоа и ја вклучуваме таа персонализирана медицина и во евалуацијата на предвремено родените деца
Најголема грижа на родителите на предвремено родените бебиња е дали нивните деца ќе имаат последици од предвременото раѓање подоцна во животот. Што ги очекува понатаму?
Проф. д-р Софијанова: Неизвесноста не е само кај родителите коишто имаат предвремено родени деца. Неизвесноста е кај секое новородено бидејќи веќе и самиот начин и стил на живот толку е променет, поради се што се случува, се што гледаме околу нас и доживуваме, е оправдано и кај овие родители дополнително да имаат стравувања и грижи.
Сигурно дека тоа се гледа на стартот. Има одредени работи кои се гледаат: ако немате интракранијално крвавење, ако сепак одат добро работите, ако детето појавува веднаш добра адаптација кон надворешниот свет, тогаш не очекуваме понатаму некои посебни проблеми, но сигурно дека мониторирањето и вниманието и тримесечниот, шестмесечниот, деветмесечниот и прегледот на 1-годишна возраст на нивно следење кои ги правиме на Универзитетската детска клиника е практично облигаторно и тоа е она што ќе не упати рано да интервенираме ако има некаков заостаток во кој било орган или каков било проблем.
Огромна нова студија која ги разгледувала податоците на повеќе од 4 милиони луѓе родени во Шведска во периодот од 1973 до 2013 („Preterm or Early Term Birth and Risk of Autism“), објавена во „Pediatrics“, укажува дека децата кои се родени предвреме имаат многу поголема веројатност да бидат дијагностицирани со аутизам отколку децата кои се родени на време. Постои ли врска помеѓу аутизмот и предвременото раѓање?
Проф. д-р Софијанова: Да, точно е, ја имам читано таа студија. Прематуритетот, сепак, во себе го носи одредениот ризик кој го напоменавме, тоа се тие интракранијални можности да евентуално се случи некој тип на прскање на некој од крвните садови, да направи одредено крвавење или зона која нема добро да се развие и таа истата понатаму ќе го попречи дали развојот во делот на говорот, дали развојот во делот на интелектуалната попреченост или развојот во делот на создавање на едно хиперактивно дете… Значи прематуритетот, за жал, сепак држи дека има одреден фактор на ризик, иако ние сме гледале многу поголеми фактори на ризик кај апсолутно непостоење на никакви фактори на ризик. И тоа е тотално една ситуација која може да се опише како „правила без правила да би ме удавила или осакатила“. И тоа е вистината на целата приказна.
Има одредени работи кои се гледаат: ако немате интракранијално крвавење, ако сепак одат добро работите, ако детето појавува веднаш добра адаптација кон надворешниот свет, тогаш не очекуваме понатаму некои посебни проблеми, но сигурно дека мониторирањето и вниманието и тримесечниот, шестмесечниот, деветмесечниот и прегледот на 1-годишна возраст на нивно следење кои ги правиме на Универзитетската детска клиника е практично облигаторно и тоа е она што ќе не упати рано да интервенираме ако има некаков заостаток во кој било орган или каков било проблем
Неизвесноста не е само кај родителите коишто имаат предвремено родени деца. Неизвесноста е кај секое новородено бидејќи веќе и самиот начин и стил на живот толку е променет, поради се што се случува, се што гледаме околу нас и доживуваме, е оправдано и кај овие родители дополнително да имаат стравувања и грижи
Но дека кај дел од прематурчиња кои имале одредени проблеми, инсуфициенција во текот на циркулаторниот процес за воспоставување на добра циркулација веднаш после раѓање, многу е важна брзата интервенција. Затоа е уште поважна улогата на педијатарот во целата оваа приказна за раното „фаќање“… Затоа формираме цел тим на Клиниката со кој ќе може ако постои забегување во делот на однесувањето на детето каде што нема да има еден очекуван тек, да се работи тимски – дефектолог, психолог, логопед…, со што ќе може да ги враќаме децата во делот кајшто нивното развојно однесување ќе оди во лоша насока. Тука проблемот го гледаме во однесувањето, а потоа и во другите сегменти и имаме одлични резултати – таму каде имаме предвремено родени новороденчиња каде имало некој тип на одредено крвавење, каде тоа сигурно направило одредена пречка во говорот или развојниот дел, или дури и моториката – со рано вежбање, стимулација и разговор со таа цела екипа и континуирано ставање под еден друг режим, затоа што родителот не може да го знае тоа и му треба малку надворешна помош. Тука е иднината на моите размислувања околу создавање на еден таков Центар за дијагностика во склопот на Детската клиника во кој ќе се врши дијагностика и не само обична дијагностика клинички преглед, туку некогаш недостасуваат и одредени други да кажеме киселини, неврокиселини кои се излачуваат во централниот нервен систем и кои можеме рано да ги фатиме и превенираме доколку знаеме што е проблемот, каде стои пореметување во имуногенетичноста и одредени други сегменти кои се стекнати. Тие можеме да ги смениме, а оние кои се генетски детерминирани, каде имаме генетика во подлогата е многу потешка контролата на самиот развој на тие деца.
За крај би додала дека новиот тренд ќе носи се повеќе предвремено родени деца. Се повеќе ќе се соочуваме со овој проблем. Свесноста е најважниот сегмент во целата оваа приказна, свесноста околу тоа дека сепак кога ќе се породи тоа дете и кога ќе го изведеме на еден одреден пат, затоа што јас имам пак и прекрасни резултати – деца кои се врвни, деца кои навистина се и натпросечни. Да ја видиме и таа страна од приказната. Да се врзуваме на тоа дека сепак од нас ќе се бара да ние и на тоа посветиме особено големо внимание во насочувањето на фамилиите кон позитивните конструктивни однесувања, а не да ги враќаме или да ги оставаме мајките во неизвесност којашто континуирано ќе ги прави да и тие кон децата не го дадат својот максимум. Затоа што тој круг е врзан меѓу докторот, детето и родителите.
