Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Дехидратациите, високата фебрилност, конвулзиите – грчевите, респираторните проблеми, состојби кои анамнестички и клинички се водат како „абдоминална болка“, главоболка, градна болка, болки во ушите, акутент ларингит, во најтешката форма т.н. круп, деца со пореметување на свеста од најразличен степен и карактер, егзацербации на астма, бронхоопструкции, аспирации на страни тела… Во педијатријата има многу ургентни состојби, чија патологија може да се подели според возраста на детето, а потоа и сезоната во која доминираат одредени состојби. Бројката е навистина голема, а паниката кај родителите во тие моменти – уште поголема. „Родителите честопати ни доаѓаат боси, во пижами, по долна облека, со влечки, истрчуваат во паника…“, вели д-р Мими Кимовска-Христова, специјалист педијатар. Таа апелира родителите да останат смирени во моменти на ургентна здравствена состојба на нивното дете, да повикаат Брза помош и во најбрзо време да стигнат во болница. Кога родителите не смеат да чекаат ни миг, смеат ли самите да третираат дехидратација на бебе во домашни услови, кој е првиот чекор при фебрилни конвулзии, особено ако се јавуваат првпат?
Д-р Кимовска-Христова, секојдневно се соочувате со најразлични состојби кај децата кои бараат ургентен третман. Кои се најчестите проблеми во детската возраст кои бараат итен пристап?
Д-р Кимовска-Христова: Едно претходно здраво новородено, доенче, мало дете или школско дете се разликуваат во патологиите коишто се чести за прием во нашата ургентна педијатриска амбуланта. Затоа можеме да ги поделиме според возраст, а потоа, според тоа кои од нив се почести или поретки во одреден период од годината. Најчести, сепак, се дехидратациите, високата фебрилност, конвулзиите – грчевите, респираторните проблеми, состојби кои анамнестички и клинички се водат како „абдоминална болка“, главоболка, градна болка, болки во ушите (отитите – воспаленија на ушите, чести во период на вирусни инфекции, посебно кај помалите деца). Неретко, во последно време се среќаваме и со состојби врзани со вирози во зимскиот период, кои често се рефлектираат врз функцијата на дишните патишта, како што е акутниот ларингит, во најтешката форма т.н. круп – карактеристичен со појавата на инспираторен стридор (звучно отежнато вдишување), кашлицата налик на кучешки лаеж и диспнеја (отежнато дишење). Актуелни се во сезоната на грипот, каде што повторно се среќаваме со високата фебрилност. Но во овој период многу често примаме и деца со пореметување на свеста од најразличен степен и карактер, а очекуваме, како и други години, дека може да се појават и состојби на енцефалити. Станува збор за прием на пациенти со инфективна патологија, кои се витално загрозени или се критични болни.
Повраќање, дијареја, одбивање да цица, поспаност, малаксалост, ослабени рефлекси… при какво било пореметување на општата состојба на новороденото, родителите треба веднаш да го однесат на лекар, на дежурна служба или кај нас во Ургентниот центар
Да не ги заборавиме и егзацербациите на астмата, значи тешки астматични напади, посебно во услови на зголемено аерозагадување или респираторните вируси. Кај доенчињата и малите деца до две годишна возраст, чести се тешките бронхоопструкции, во склоп на т.н. бронхиолити предизвикани речиси секогаш од вируси, а доведуваат до опструкција (со секрет и со констрикција на ѕидовите) на тесните и најмалите крајни дишни патишта во оваа возраст.
Кај помалите деца неретка е друга патологија – во последно време имаме приеми на доенчиња со аспирација на страно тело. Тоа се дечиња кои при игра со најразлични играчки ги вдишиле или ги ставиле во уста ситните делови. Ајде да кажеме дека проголтувањето, ако детето успеало да го проголта предметот е помалку страшно, меѓутоа ако го вдишило е многу опасно. Аспирациите на страните тела се често и кикиритки, бадеми, лешници, леблебија, она што им даваат (или забрануваат) родителите да грицкаат на децата, кои до 3-4 годишна возраст не би смееле да го јадат. Тие се многу опасни за децата, многу често ги вдишуваат и многу често нашите колеги од Клиниката за уво, нос и грло ги вадат од нивните дишни патишта со бронхоскопија, која е инвазивна метода. Во ургентните состојби спаѓаат и разни состојби кои нашите пациенти ги опишуваат како брзо чукање на срцето (тахикардија) или пак градна болка… Имаме пореметување на срцевиот ритам од различен тип (на ритамот или на спроводливоста на срцевиот мускул), кои најчесто кај децата се безопасни промени, но родителите доаѓаат во паника за да проверат што се случува со нивното дете. Затоа мораме да реализираме низа на иследувања, да не направиме превид на некоја потенцијално опасна состојба.
Претпоставувам дека неретко имате и ситуации во кои детето проголтало апчиња или испило некој детергент, хемикалија, што може да биде многу опасно, па дури и животозагрозувачко.
Д-р Кимовска-Христова: Според моето искуство, овие состојби порано можеби беа и почести. Веројатно во последно време се води повеќе сметка, бидејќи имаше доста апели за тоа, доста колеги зборуваа на оваа тема во медиумите. Во последниве два месеца имавме 5-6 приеми само на интензивна нега (а многу повеќе на одделот токсикологија), што и не е воопшто малку. Многу често се во прашање акцидентални (поретко суицидални во детската возраст) интоксикации со бензодиазепините, честопати децата ги достигнуваат затоа што мама, тато, баба, дедо, зависно со кого живеат дома ги чуваат на места до кои децата лесно доаѓаат. Но, не се само тие. Знаат да испијат и разни лекови коишто може да бидат и летални. На пример, лекови кои се користат за пореметување на срцевата работа, ако ги испие детенце (дури и во мали количини зависно од јачината), ситуацијата може да отиде дотаму да мора да го примиме на интензивна нега и заради пореметување во срцевата работа да мора итно да му ставиме пејсмејкер. Тоа се тие т.н. опасни апчиња. Нив ги има во огромен број, а не секогаш можеме да се справиме со состојбата, зашто едноставно не знаеме точно што се испило детето или можеби и нема специфичен антидот (или лек кој би бил како противотров). Понатаму, опасни се и киселините, базите, а тука најчесто се средствата за чистење и детергентите. Средствата за прскање, исто така, се многу опасни, пестициди, инсектициди, друг тип на супстанции кои децата ги испиваат случајно зашто се ставени во некакви шишиња за сокови и сл., па мислат дека се сок и ќе ги испијат, а токму тие прават едно комплетно пореметување на хомеостазата на организмот, доведуваат до крајно пореметување на повеќе органи, или доведуваат до пореметување на кардиореспираторната функција, на работата на мозокот итн., ова се исклучително опасни средства.
Лекови кои се користат за пореметување на срцевата работа, ако ги испие детенце (дури и во мали количини зависно од јачината), ситуацијата може да отиде дотаму да мора да го примиме на интензивна нега и заради пореметување во срцевата работа да мора итно да му ставиме пејсмејкер
Во дехидратациите, кои се најчеста причина за ургетна состојба во детската возраст, спаѓаат и труењата со храна и разни бактериски инфекции на гастроинтестиналниот тракт…
Д-р Кимовска-Христова: Покрај труењата со храна и бактериските инфекции на гастроинтестиналниот тракт, многу почести се вирусите кои знаат да направат проблем од типот на повраќање и течни столици, обилна дијареја кај децата, а тоа за едно мало дете може да биде погубно. Дете до една година старост не смее да се третира дома, туку мора да биде згрижено во болница, за навремено и адекватно да може да биде рехидрирано, пред да настапат неповратни оштетувања на виталните органи.
При кои состојби родителите не смеат да чекаат ниту миг и треба веднаш да се јават на доктор? Пред се, мислам на ситуации во кои нема видливи, надворешни повреди по телото кои би упатувале на ургентна состојба. И како родителите да се посомневаат дека детето, на пример, голтнало апчиња ако не го виделе?
Д-р Кимовска-Христова: Прво што сакам да напоменам е дека најголем број од аспирациите на страни тела, статистички гледано, се случуваат пред очите на родителите или некој близок. Може да се забележи помодрување, народно кажано – загрцнување, закашлување, повраќање… – значи има некој симптом или знак којшто ќе му посочи на родителот дека нешто се случило, па дури и да не видел дека детето вдишило нешто или сл. Исто така, детето може да се однесува невообичаено, несвојствено за него. Во случај да испило некакви апчиња за кои родителот не знае, тогаш децата може да бидат поспани или агитирани, да повраќаат, да се жалат на главоболка, да имаат различни пореметувања на свеста, се до состојба на кома. Многу често родителите или роднините ги носат и во состојба на кома. Она што е многу потешко е да дознаете кои апчиња ги испило детето. Тогаш се инсистира родителите да отидат дома и да испитаат брзо кои апчиња им недостасуваат, кои апчиња ги пијат… за да се даде соодветен антидот. Во тој момент е од клучно значење да се даде антидот, „противотров“ или противлек на испиениот лек, којшто ќе го спаси детето, зашто во спротивно може да го изгубиме.
Што е многу важно и на што би апелирала? Да нема паника меѓу родителите, но од друга страна и да не се седи мирен, на пример, во случај на дехидратација, односно ако се работи за доенче, кое упорно повраќа и има дијареја, а мајката по претходна усна препорака на доктор седи дома и се обидува сама да се справи со ситуацијата, упорно му дава храна, течности, не доаѓа на доктор и на крајот, го носи во критична состојба, во која завршува на интензивна нега или на апарати, на вештачко дишење. Матичниот доктор дава најдобронамерна насока, но тој не може да предвиди во која состојба е во моментот детето, освен ако не е во постојан контакт со родителот.
Ова е особено опасно кај новороденчињата до 28 дена старост. Кај нив фебрилност од кој било тип треба да биде испитана веднаш. Неодложно бебето треба да се донесе на лекар. Повраќање, дијареја, одбивање да цица, поспаност, малаксалост, ослабени рефлекси… при какво било пореметување на општата состојба на новороденото, родителите треба веднаш да го однесат на лекар, на дежурна служба или кај нас во Ургентниот центар.
Како да се справат со фебрилните конвулзии, грчевите, кои ако се појавуваат првпат може да изгледаат многу страшно?
Д-р Кимовска-Христова: Кај грчевите (конвулзиите), ако се јават првпат глетката е драматична. Родителите честопати ни доаѓаат боси, во пижами, по долна облека, со влечки, истрчуваат во паника, но во тој момент она што треба да го направат е да бидат смирени колку што можат повеќе, да го стават детето во странична положба (пак народно кажано – за да не се задуши од сопствениот јазик) и да повикаат брза помош, којашто ќе интервенира. Ова важи за дете кај коешто првпат се случуваат конвулзии. Кај децата тие се најчести при фебрилност, т.н. фебрилни конвулзии. Кај деца кај кои почесто се случуваат или еднаш веќе се соочиле со таква ситуација, родителите речиси секогаш имаат дома чепчиња против висока температура и ги аплицираат брзо за да го смират нападот. Или пак кај деца со дијагностицирана епилепсија т.е. епилептичен синдром – иако примаат антиепилептици, може да се повторат тие конвулзии за кои имаат лекови при себе. Или пак кај фебрилните конвулзии, иако даваат антипиретици (за симнување на високата темперарура), доволно течности и медикаментна превенција (која денес е и спорна дали треба да се дава), детето може да западне во т.н. конвулзивен статус (кој трае повеќе од 30 мин., сега веќе повеќе од 20 мин. и не се смирува со терапија). Сите овие состојби добро им се објаснети на родителите. Во тој случај, се носат во Ургентниот центар, а најсоодветно е да се повика брза помош и во најбрзо време да се донесат во болница.
Колку се опасни падовите од кревет или од масичките за пресоблекување? Како треба родителите да реагираат во ваква ситуација и кои се знаците кои не смеат да ги занемарат?
Д-р Кимовска-Христова: Реално може, но не мора веднаш кога ќе падне детето да се види нешто посебно или да се процени. Тие се многу пофлексибилни, малечките дечиња, имаат и отворена фонтанела, што така да кажам им дава за право да паднат, а полесно да поминат. И да паднат од повисоко, немаат доволно тежина за да направат некакви поголеми оштетувања на кој било дел од телото. Треба прво да се нотира дали детето изгубило свест во моментот на падот (што секако е важен знак за нас лекарите), а ако било свесно да се причека, но будно да се посматра како ќе се однесува. Ако има промени во однесувањето, јадењето, ритамот, многу плаче, не плаче, повраќање, поспаност, агитација (вознемиреност), или губење на свеста и рефлексите, конвулзии…, сите работи кои отстапуваат од нормалното однесување, треба да бидат знак да се однесе детето веднаш на лекар.
За крај, каде треба прво да се упатат родителите со сите овие ургентни здравствени проблеми на своето дете? Каков е статусот на Ургентниот центар на Детската клиника во моментов?
Д-р Кимовска-Христова: Најпрво треба да се обратат на матичниот педијатар, или ако е некоја од ургентните состојби да повикаат Брза помош, за детето да биде адекватно згрижено и однесено до медицинската установа каде што треба да продолжи да се лекува. Во план е, во соработа со Министерството за здравство, да работат пет пункта во градот Скопје (исто така и во другите градови низ државата) во ноќните часови, значи да постои дежурна педијатриска служба во склоп на здравствените домови и поликлиники. Инаку, сиве овие состојби, но и многу други кои не ги споменавме, ја наметнуваат потребата од постоење на Ургентен педијатриски центар. Детската клиника навистина има потреба од ваков центар, кој беше отворен во 2013 година, работеше две години, потоа поради реновирање на одделот Интензивна нега беше пренаменет за најитните и витално загрозени пациенти. А, еве сега, во моментов, поради недостиг на медицински персонал – едноставно не може да продолжи да работи. Се надеваме, дека овој проблем многу брзо ќе биде надминат и истиот повторно ќе почне да функционира.
