Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Има еден феномен кој е многу интересен. Ние велиме дека секое бебе кога се раѓа, независно дали е предвремено или доносено, се раѓа имунокомпетентно, но е имунодефицитно. Ќе ве вратам уште на почетокот на бременоста… Оплодената јајна клетка, тие две клетки – сперматозоидот и јајната клетка во медицината се нарекуваат зигот. Кога ќе се формира зиготот првата промена којашто се случува кај мајката е да падне TH1 делот на имунолошкиот систем за да не го отфрли зиготот односно плодот бидејќи тој носи половина генетски материјал од таткото, половина од мајката, а генетскиот материјал од таткото е страно тело за мајката. Затоа кај мајки коишто боледуваат од автоимуни болести, кога ќе останат бремени состојбата им се подобрува, објаснува д-р сци. Александар Сајковски, специјалист педијатар – неонатолог. Идентично е и со бебето, има одреден имунолошки систем, меѓутоа и кај него TH1 системот e низок за да не ја отфрли мајката, вели д-р сци. Сајковски. Во моментот кога ќе се пресече папочната врвца кај мајката за 24-48 часа се враќа TH1 системот, додека кај бебето имунолошкиот систем зрее најмалку до 6. година за да достигне некаде меѓу 40-45 % од оној на возрасните.
Д-р Сајковски, од кој аспект се интересни прематурните деца?
Д-р сци. Сајковски: Прематурните новородени деца се интересни по еден значаен феномен, а тоа е развојот на мозокот со тоа што кај нив се еднакво недоволно развиени двете хемисфери. Инаку десната хемисфера на мозокот е одговорна за склоноста кон уметност, креативноста, имагинацијата, интуицијата, холистички стил на размислување, склоност кон музицирање, визија на 3Д формите и контрола на левата рака. Левата хемисфера за аналитички стил на размислување, логика, јазик, резонирање, склоност кон наука посебно математика, пишување, памтење и користење на броеви, контрола на десната рака. Притоа како зрее мозокот на прематурното новородено и нема доминација на ниту една од хемисферите, се смета дека врските и релациите во централниот нервен систем паралелно се развиваат и дека тоа е причина што најголем број од прематурните новородени и до 75 отсто во текот на нивниот живот се определуваат и покажуваат афинитети кон наука особено математика или уметност. Тоа е интересен факт, за кој медицината се уште нема дефинитивен одговор зошто е така.
Кога зборуваме за последиците кои ги носи прематуритетот и лекувањето на тие деца во одделенијата за неонаталната интензивна терапија првото прашање кое го поставуваат родителите е дали детето ако преживее ќе има хронично оштететување на некои органи. Секако постојат ризици од одредени хронични состоји
Во кој момент престанува потребата на едно предвремено родено дете од специјална нега?
Д-р сци. Сајковски: Едно предвремено родено дете нема потреба од специјална нега не според неговата килажа, иако може да се држиме до некое ниво 1 700 – 1 800 г, меѓутоа во основа и деца кои се со поголема телесна тежина може да имаат потреба од специјална или интензивна нега, во зависност од нивниот метаболизам, општата клиничка состојба и контрибутивните болести. Во оној момент кога ќе се изгубат знаците за инфекција, кога имаме стабилен метаболизам, уредна белодробна и кардиоваскуларна функција, тогаш може да излезе од специјалната нега. Но треба да се напомене дека специјалната неонатална нега и неонаталната интензивната нега спаѓаат во медицински сектор кој бара многу ресурси од страна на здравствениот систем на една држава. За тоа да биде ефикасно треба да има една сестра на еден пациент и да има не повеќе од еден лекар на три пациенти. Истовремено потребни се значајни ресурси во однос на опремата, сервисирање на истата и обезбедување на квалитетни лекови, односно се она што може да е потребно за дијагностика и за лекување на едно дете и за одржување на виталните функции. Еден од најзначајните заклучоци е дека во овој дел од медицината не смее да има импровизации, бидејќи истите може да бидат навистина фатални.
Тешкиот и предвремен почеток на едно прематурче може да има и свои последици понатаму во животот. Што конкретно може да се очекува?
Д-р сци. Сајковски: Кога зборуваме за последиците кои ги носи прематуритетот и лекувањето на тие деца во одделенијата за неонаталната интензивна терапија првото прашање кое го поставуваат родителите е дали детето ако преживее ќе има хронично оштететување на некои органи. Секако постојат ризици од одредени хронични состојби, на пример, едно од нив може да биде белодробно оштетување, кое се нарекува бронхопулмонална дисплазија, а друго оштетување може да биде оштетување на ниво на централниот нервен систем односно на мозокот или директно кажано развој на церебрална парализа. Во минатото имаше многу предвремено родени дечиња коишто имаа изразена церебрална парализа – од потешки до полесни форми. Церебралната парализа е еден синдром со широка палета на клинички презентации. Долго време се мислеше дека оштетувањето на централниот нервен систем доаѓа при раѓање, при евентуална траума при раѓање, со развој на енцефаломалатични промени или во форма на крвавење во мозокот. Но, денеска е докажано дека оваа клиничка состојба може да се јави при евентуални хронични проблеми во крвоснабдувањето во мозокот за време на бременоста, па затоа добро следената бременост со повторувани контроли на ова ниво и примена на соодветни терапевтски постапки за време на бременоста превенира појава на оштетувања на централниот нервен систем вклучително и церебралната парализа. Но, кај оние деца кај коишто ќе се развие евентуално асфиксија односно недостаток на кислород непосредно пред или во текот на раѓањето, може да биде предуслов да дојде до појава на оштетување на централниот нервен систем во форма на енцефаломалација и мозочно крвавење, а со тоа и појава на одредени проблеми со моториката и/или на развојните психолошки индекси понатаму во тек на животот. Тие деца може да развијат церебрална парализа. Колку е детето помалку во гестациска старост, шансите за такво нешто се поголеми, тоа не е спорно, но не е исклучиво пресудно.
Што се однесува до компонентата раст, без оглед што прематурните новородени се со помала родилна тежина, на пример, 1 500 г или 1 200 г… тие во текот на своето напредување одат кон тоа да ги достигнат децата коишто се родени со нормална телесна тежина. Не значи дека тие деца ќе бидат мали по раст или ќе бидат помалку вредни жители на оваа заедница.
Што е најбитно во првите денови по пристигнувањето дома? Стравот кај родителите по напуштање на болницата и излегување од инкубатор е секако оправдан.
Д-р сци. Сајковски: Кога зборуваме за дете кое веќе треба да оди дома или е веќе дојдено дома, треба повторно да потенцирам еден факт дека и за тој момент е повторно потребен систем. Имено, пред се, и основно, детето не може да се изнесе од инкубатор ако не е клинички стабилно. Инкубаторот е во основа една термонеутрална средина во која ние одржуваме перманентна температура на просторот за да нема стрес самиот организам на ниски или повисоки температури и да се заштити бебето од инфекции. Второ, тоа не е замена за матка, инкубаторот никогаш не е замена за матка. Ние не можеме да очекуваме дека детето ќе расте во инкубаторот идентично како што расте во матката. Но, кога ќе дојде момент бебето да излезе од инкубатор, она што ние го практикуваме во Клиничката болница „Аџибадем Систина“ е мајката и таткото неколку дена да бидат со детето во болница кај нас, каде што перманентно се врши нивна едукација за исхрана, за држење, бањање, за се она што е нега кај тоа дете… Дополнително и нашите сестри вршат патронажа и им помагаат на родителите во моментите по пуштањето од болница во нивниот дом.
Денешниот модерен стил на живеење ни носи голем број на нокси и фактори кои може да доведат до суптилни промени во имунолошкиот систем. Дел од нив имаат и феномен на латентност, имено промените да се јават во некои суптилни места на имунолошкиот систем, а по латентна фаза од неколку години, некој тригер фактор да ја активира оваа промена и да дојде до сериозни имунолошки промени и клиничка презентација. Такви штетни нокси се на пример, интензивното ултравиолетово зрачење, инхалација или ингестија на микотоксини, внес на пестициди и органофосфати или хербициди, аерозагадувањето и друго
Новороденчињата немаат имунитет, особено кревки се предвремено родените бебиња. Кои се општите препораки за зачувување на нивното здравје?
Д-р сци. Сајковски: Има еден феномен кој е многу интересен. Ние велиме дека секое бебе кога се раѓа независно дали е предвремено или доносено, се раѓа имунокомпетентно, но е имунодефицитно. Ќе ве вратам уште на почетокот на бременоста… Оплодената јајна клетка, тие две клетки – сперматозоидот и јајната клетка во медицината се нарекуваат зигот. Кога ќе се формира зиготот првата промена којашто се случува кај мајката е да падне TH1 делот на имунолошкиот систем за да не го отфрли зиготот односно плодот бидејќи тој носи половина генетски материјал од таткото, половина од мајката, а генетскиот материјал од таткото е страно тело за мајката. Затоа кај мајки коишто боледуваат од автоимуни болести, кога ќе останат бремени состојбата им се подобрува. Идентично е и со бебето: има одреден имунолошки систем, меѓутоа и кај него TH1 системот e низок за да не ја отфрли мајката. Во моментот кога ќе се пресече папочната врвца кај мајката за 24-48 часа се враќа TH1 системот, додека кај бебето имунолошкиот систем зрее најмалку до 6. година за да достигне некаде меѓу 40-45 % од оној на нас возрасните.
Денешниот модерен стил на живеење ни носи голем број на нокси и фактори кои може да доведат до суптилни промени во имунолошкиот систем. Дел од нив имаат и феномен на латентност, имено промените да се јават во некои суптилни места на имунолошкиот систем, а по латентна фаза од неколку години, некој тригер фактор да ја активира оваа промена и да дојде до сериозни имунолошки промени и клиничка презентација. Такви штетни нокси се, на пример, интензивното ултравиолетово зрачење, инхалација или ингестија на микотоксини, внес на пестициди и органофосфати или хербициди, аерозагадувањето и друго.
Затоа мој топол совет за секое бебе кога ќе дојде дома, независно дали е доносено, а посебно ако е прематурно родено, пред се, е да избегне непотребен интензивен контакт со гости, односно не треба да доаѓаат луѓе, особено не луѓе кои се болни, па дури и да не се болни, зашто секој од нас може да носи некој вирус или инфекција, а да не е во моментот клинички болен, и едноставно да го зарази детето. Тоа не значи дека детето треба комплетно да се изолира, напротив, тоа треба и да се шета, ама да се шета на отворено, во парк, таму каде што има чист воздух, впрочем, детето убаво и ќе спие после тоа. Во периодот кога меѓу 4-6 месец ќе почне дохраната со внес на кашички задолжително е потребно храната која се дава кај бебето да биде органска. Впрочем органската исхрана кај децата во текот на првата година не е мода. Интересна е сторијата за салвестрол, фитолексан, кој спаѓа во групата на адаптогени и се наоѓа само во органски одгледуваното овошје и зеленчук, а му дава малку горчлив вкус. Тоа е еден моќен антиоксидант за кој се докажани значајни ефекти на имунолошкиот систем. Кај предвремено новородените деца особено кај екстремните прематуруси треба дополнителна заштита од инфекции кои настануваат од респираторниот синцицијален вирус. Имунизацијата односно вакцинацијата треба да се одвива нормално.
