Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Сите периоди од развојот на детето се чуствителни. Но особено раниот детски развој е од исклучителна важност за децата, којшто влијае на подобар развој, посебно на мозокот, со оглед дека до 80% се развиваат во раното детство до 5 години, ја зголемува нивната подготвеност за училиште и за животот подоцна. Во овој период многу родители им дозволуваат на децата да играат видеоигри, така што децата престануваат да играат со играчки. Тие се изолираат од врсниците, ја намалуваат комуникацијата со родителите и другите деца, и што е најлошо, многу од овие деца стануваат зависни од видеоигрите, стануваат агресивни. Поради долготрајното седење може да има лоши ефекти и врз здравјето како што е дебелината, оштетување на видот, деформација на ’рбетот итн.“, објаснува прим. д-р Ферит Муча, педијатар. Истражувањата покажуваат дека децата зависни од видеоигри стануваат депресивни и анксиозни, вели прим. д-р Муча, а понекогаш покажуваат социјални фобии. Родителите, според него, мора да најдат начин како да им го свртат вниманието на децата од видеоигрите, телевизијата, ДВД, филмовите, и да ги научат да играат со играчките, што ќе им помогне во развивање на нивните социјални вештини.
Д-р Муча, кои се главните предизвици со кои се соочувате секојдневно на Детското одделение во Општата болница „Д-р Ферид Мурад“ во Гостивар?
Прим. д-р Муча: Во Одделението за детски болести при Општата болница „Д-р Ферид Мурад“ во Гостивар се лекуваат деца од новороденачкиот период до 14-годишна возраст. На Одделението работат пет педијатри, а на располагање се 25 кревети. Просечно годишно се лекуваат околу 900 пациенти. Во склоп на Одделението работи специјалистичка консултативна амбуланта, каде што секојдневно се изведуваат ЕКГ прегледи, ултразвук на абдомен, како и алерголошки кутани тестови. Амбулантски годишно се прегледуваат околу 8 000 пациенти. На Одделението функционира и дневна болница во која се вршат ситни интервенции, рехидрација на полесно болни деца, аспирации, инхалации, се изведува и фототерапија, микробиолошки и биохемиски испитувања и сл. Се изведуваат сите превентивни контролни прегледи и следење на психомоторен развој на здрави деца. Достапни се прегледи на болни деца со цел навремена дијагноза и третман на сите детски болести коишто се во доменот на секундарната здравствена заштита. Најзастапени се респираторните заболувања околу 60%, од кои почести се долните респираторни инфекции, потоа гастроинтестиналните заболувања со 25%, и помалку застапени се уринарните инфекции, кардиоваскуларните заболувања, хематолошките, невролошките итн.
Со пријателски, близок пристап кон родителот на болното дете, педијатарот ќе внесе доверба, со што родителите ќе се убедат, ќе стекнат доверба во професионалноста и знаењето на педијатарот и многу лесно ќе ги спроведат советувањата и лекувањето во врска со заболувањето на нивното дете
Бројот на заболени деца со горни, а особено долни респираторни заболувања, од година во година расте. Долните респираторни заболувања се сериозна закана за низа пулмонални и вонпулмонални компликации, па оттука секој абузус во терапијата или нерационален и необмислен приод може да доведе до сериозни последици по здравјето на детето. Причинители се вирусни и бактериски, но во последниве години во подем се алергиите и многу е значајна нивната превенција, рано дијагностирање и третман. Околу 5% од респираторно болните деца беа од астма. Нашите резултати од алерголошките кожни тестови покажаа дека најчест причинител е домашната прашина, полен од трева и дрва. Овие деца поставени се на долгорочна превенција со инхалаторни кортикостероиди. Исто така, последниве години загадениот воздух е причинител за зголемениот број на заболени деца од респираторни заболувања. Во нашиот град и околината често имаше зголемено загадување на воздухот кога штетните ПМ10 честички беа зголемени над 10 пати од дозволените граници и во тоа време имавме зголемен број на деца со респираторни инфекции.
Како се одвива соработката помеѓу педијатрите во примарната и секундарната здравствена заштита? Сметате ли дека добар дел од упатите може да бидат решени и на примарно ниво со што ќе се одбегне гужвата и чекањето на секундарно ниво?
Прим. д-р Муча: Соработката со педијатрите во примарната здравствена заштита е на задоволително ниво, но педијатрите во примарна здравствена заштита се дефицитарни, и што е многу битно, за жал, педијатрите во ПЗЗ се третираат како општи лекари, па децата се третираат исто како возрасните во одредени дијагностички процедури. Додека соработката со матичните лекари коишто лекуваат деца не е на потребното ниво, така што несоодветно упатуваат деца (неиследувано лабораториски и без укажувања за терапијата којашто е дадена). Што значи многу од тие деца можат да се лекуваат во примарната здравствена заштита, а со тоа би се одбегнале гужвите и чекањето на секундарно ниво. Во поранешниот период постоеја контролни механизми од страна на државата односно Министерство за здравство коишто го контролираа функционирањето на примарната, секундарната и терцијална здравствена заштита и ја олеснуваа соработката на сите нивоа. Можеби и постојат комисии за таква намена, но не се активни на терен.
Наша задача е да им објасниме на родителите за нивната улога, којашто е многу важна во воспитувањето и во образувањето на децата. Мудрото искористување на оваа обврска ќе вроди многу плодови, односно ќе имаме здраво, образовано и формирано поколение. Во здраво семејство детето има услови за здрав раст и развој за разлика од дисфункционалното, кое предизвикува последици врз психофизичкиот раст и развој
Има ли интерес за педијатрија во Гостивар? Каква е состојбата во вашата болница? Се задржуваат ли младите колеги или го следат трендот на продолжување на својата кариера во странство?
Прим. д-р Муча: Младите лекари имаат интерес да станат педијатри, но знаејќи ја перспективата односно сегашната состојба во здравството (ниски плати, несигурност на работното место, омаловажувани) се демотивирани и затоа мислите им се во странство. Во нашата болница има недостаток на педијатри. На педијатрија и неонатологија има вкупно 6 педијатри. Од нив тројца имаат повеќе од 64 години што значи секој момент детското оделение и неонатологија би останале со тројца педијатри и ќе биде тешко да функционираат двата оддела. На специјализација по педијатрија се двајца лекари. И ако итно не одат барем тројца лекари на специјализација по педијатрија ќе се доведе во прашање функционирањето на педијатрија и неонатологија. Според информациите коишто ги поседувам, истата состојба е и во другите детски одделенија во Македонија.
Децата се нашето најголемо богатство, децата се нашата иднина. Без здраво поколение нема ни здрава иднина. Што е она што им го кажувате на родителите на Вашата прва средба? Тие понекогаш знаат да бидат и претерано заштитнички настроени, што е и разбирливо за секој родител. Колку се времињата променети во однос на одгледувањето на децата?
Прим. д-р Муча: Наша задача е да им објасниме на родителите за нивната улога, којашто е многу важна во воспитувањето и во образувањето на децата. Мудрото искористување на оваа обврска ќе вроди многу плодови, односно ќе имаме здраво, образовано и формирано поколение. Во здраво семејство детето има услови за здрав раст и развој за разлика од дисфункционалното, кое предизвикува последици врз психофизичкиот раст и развој. Особено треба да им се објасни на родителите и да бидете убедливи за задолжителното вакцинирање на детето. Во последно време имаме многу деца со мали сипаници (морбили) и за жал со сериозни компликации, се е тоа поради нередовното вакцинирање. Претераното внимание односно грижа кон децата ја нарушува можноста за стекнување и јакнење на неговата сопствена иницијатива и ентузијазам. Овие деца стануваат болежливи и несигурни. За почеток доволно е секојдневно да му дадат љубов и топлина. Фалете го детето и кажете му дека го сакате. Да го научат детето само да носи одлуки, да размислува позитивно и да не се плаши од предизвиците.
Имајќи го предвид Вашето долгогодишно искуство, кој период од развојот на детето е најчуствителен? На што и каде треба родителите особено да внимаваат?
Прим. д-р Муча: Сите периоди на развојот на детето се чуствителни. Но особено раниот детски развој е од исклучителна важност за децата, којшто влијае на подобар развој особено на мозокот, со оглед дека до 80% се развиваат во раното детство до 5 години, ја зголемува нивната подготвеност за училиште и за животот подоцна. Во овој период многу родители им дозволуваат на децата да играат видеоигри, така што децата престануваат да играат со играчки. Тие се изолираат од врсниците, ја намалуваат комуникацијата со родителите и другите деца, и што е најлошо, многу од овие деца стануваат зависни од видеоигрите, стануваат агресивни. Поради долготрајното седење може да има лоши ефекти и врз здравјето како што е дебелината, оштетување на видот, деформација на ’рбетот итн. Истражувањата покажуваат дека децата зависни од видеоигри стануваат депресивни и анксиозни, а понекогаш покажуваат социјални фобии. Денешните деца се родени во светот на компјутерите и тие се дел од нивниот живот. Но родителите имаат одговорност и обврска да го надгледуваат своето дете не само колку игра видеоигри туку и колку и што гледа на телевизија, на ДВД, какви филмови итн.
Родителите без оглед колку го сакаат своето дете, мора да ја прифатат потребата за негова самостојност. Претераната грижа создава несигурност кај детето. Претераното внимание кон децата ја нарушува можноста за стекнување и јакнење на неговата сопствена иницијатива и ентузијазам. Овие деца стануваат болежливи и несигурни
Американската академија за педијатри препорачува децата да не поминуваат повеќе од 1-2 часа дневно гледајќи телевизија, видеоигри и други електронски медиуми. Родителите мора да најдат начин како да им го свртат вниманието на децата и да ги научат да играат со играчките. Креативната игра со играчки им помага на децата да ги развиваат своите социјални вештини. Тие си играат и ги споделуваат играчките и со другите деца, прават и компромиси кога користат играчки, со тоа учат да се справат во конфликтни ситуации и да бидат толерантни. Колку подолго ќе поминат во вакви игри, толку полесно ќе градат пријателства и ќе комуницираат со луѓето во иднина.
Треба ли со децата да се однесуваме како со возрасни?
Прим. д-р Муча: Возрасните се самостојни во донесувањето на сите одлуки во својот живот. На децата им е потребна грижа и помагање во сите сфери на животот. Но родителите без оглед колку го сакаат своето дете, мора да ја прифатат потребата за самостојност на детето. Претераната грижа создава несигурност кај детето. Претераното внимание кон децата ја нарушува можноста за стекнување и јакнење на неговата сопствена иницијатива и ентузијазам. Овие деца стануваат болежливи и несигурни. Улогата на родителите е важна во воспитувањето и во образувањето на децата низ целиот животен век. Мудрото искористување на ова обврска ќе вроди многу плодови, во спротивно може да се одрази негативно врз формирањето на карактерот на своето дете. Во здраво семејство детето има услови за здрав раст и развој, за разлика од дисфункционалното, кое предизвикува последици врз психофизичкиот раст и развој.
Континуираната едукација на родителите и децата претставува една од примарните задачи на педијатарот, со што се расчистуваат многу дилеми и прашалници. Од какво значење е довербата педијатар-родител?
Прим. д-р Муча: Многу е битен односот педијатар-родител затоа што ако стекне доверба кај педијатарот, родителот многу лесно ќе ги спроведе односно ќе ги почитува препораките и советувањата. Педијатарот има обврска да ги информира за здравствената состојба на детето. Секогаш треба да имаме на ум дека родителите не се медицински обучени, па може да им изгледа дека се работи за страшна болест. Педијатарот треба на јасен односно на народен начин да им објасни за природата на болеста, состојбата на детето, за можните компликации, начинот и текот на лекувањето, но и да ги убеди дека ќе направи се што е најдобро за нивното дете. Со пријателски, близок пристап кон родителот на болното дете, педијатарот ќе внесе доверба, со што родителите ќе се убедат, ќе стекнат доверба во професионалноста и знаењето на педијатарот и многу лесно ќе ги спроведат советувањата и лекувањето во врска со заболувањето на нивното дете.
