Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Ноември е месец за подигање на свесноста за предвремено родените бебиња.
Со какви здравствени компликации се соочуваат прематурните бебиња, кои се последиците кои може да се јават подоцна во нивниот живот и на што треба да внимаваат родителите откако бебето ќе дојде дома? Овие бебиња, кои се раѓаат пред терминот, се неверојатно силни и издржливи, вели прим. д-р Љиљана Којиќ, педијатар, која објаснува дека овие деца не се раѓаат со мани, мал број од нив имаат аномалии, а поголемиот дел се сосема нормални деца, на кои не им недостасува ништо. Единствената разлика е незрелоста, тие се едноставно незрели, нивните функции на органите се незрели за живот во надворешна средина, надвор од стомакот на мајката.
Повеќе од две децении работите со прематурни бебиња. На што се должи предтерминското породување, кои се најчестите причини за предвремено породување?
Прим. д-р Којиќ: Во принцип, ова е прашање за гинеколог. Она што ние го добиваме се некои посредни сознанија. Прематуритетот расте, има растечки тренд. Број еден причина за предвремено раѓање е инфекција кај мајката, која е нетретирана или недетектирана или жената не чувствува тегоби па не презема ништо. Таа се чувствува добро, а инфекцијата е тука. Трудницата е жена со помал имунитет. Друга причина е веројатно животниот стил, стресот, несигурноста на работното место… – се се тоа еден огромен комплекс од фактори кои влијаат врз предвременото раѓање. Исто како и поместување на старосната граница за раѓање, која што е тренд секаде во светот, па и кај нас. Тука е и физичкиот стрес, неретко се случува трудницата да крене нешто потешко или да го крене другото дете па да предизвика предвремено раѓање. Станува збор за голем број на фактори за кои е потребен мултидисциплинарен пристап.
Прематурните бебиња се страшно подложни на инфекции, особено во првата година од животот и тогаш мора да се чуваат многу. Не се за носење по гости, шетање по шопинг молови, секако дека треба да се прошетаат, во природа или парк, (зимно време околу пладне, а летно време до 10 часот, и по 18 часот, кога ќе намали жештината), но не на места каде што има многу луѓе… Она што за вас и мене ќе биде настинка и ќе ни тече носот, вашето бебе може да го врати на интензивна нега, на респиратор!
Постои и еден друг тренд, особено во магазините, каде често се истакнува дека бременоста не е болест. Точно, бременоста не е болест, но е друга состојба. Сепак, не може да бидете бремени и да ги извршувате истите обврски како и пред бременоста. Треба да се внимава.
Со какви здравствени компликации се соочуваат предвремено родените бебиња?
Прим. д-р Којиќ: Тоа се неверојатни деца. Тие не се раѓаат со мани, мал број од нив имаат аномалии. Поголемиот дел од нив се сосема нормални деца, не им фали ништо, тие се едноставно незрели, нивните функции на органите се незрели за живот во надворешна средина, надвор од стомакот на мајката.
Тука постои една каскада од проблеми кои се влечат еден со друг. Прво и основно, и она што е решливо, се незрелите бели дробови, нивните бели дробови немаат можност да се рашират и да се наполнат со воздух како тие на терминските бебиња, затоа што не продуцираат доволно од една материја која се вика сурфактант, која треба да помогне да се отворат алвеолите за да може да влезе воздух и да се врши нормална размена на гасови. Тоа се решава и го работиме уште одамна со препарати на сурфактант, со кои се надминува овој проблем за ширење на алвеолите. Зреењето, пак, е друг проблем и го прима мајката пред да се породи. Тоа го прават акушерите кога ќе видат дека постои опасност од предвремено раѓање и и даваат медикаменти на мајката со кои ќе го помогнат зреењето на белите дробови. И тоа многу значи.
Не се само белите дробови – ништо друго не е зрело. Не е зрел црниот дроб, не е зрел бубрегот, не е зрел крвоносниот систем, кој е полабилен отколку кај терминските деца, не е зрел централниот нервен систем, овие бебиња имаат типични движења кои се карактеристични за незрел нервен систем. Сето тоа се надминливи работи, но е потребно време. Она што е најстрашно од се и поради кое овие предвремено родени бебиња се многу ранливи е тоа што нивниот имунолошки систем не е зрел и немаат одбрана од инфекции. Самото новороденче кое е родено во термин нема имунитет и е едно нежно суштество, а пак, овие се како морска пења. Инфекција фаќаат многу полесно.
Многу значи секој ден во зреењето на плодот. Има голема разлика дали е родено во 25 или 26 гестациска недела. Колку подоцна се роди бебето толку се шансите подобри. Овие бебиња се едни неверојатни организми кои имаат неверојатна сила за пребродување на кризи. Останав фасцинирана од нивната борба за преживување. Имено, многу пати се случило кај поголемо дете кога ќе се влоши состојбата, да не одговара на реанимационите процедури, додека овие бебенца имаат една особина да имаат голема сила. Огромна сила во тоа мало тело за да се справат со кризата. Неверојатни се.
Кои се последиците кои може да се јават подоцна во животот кај овие дечиња?
Прим. д-р Којиќ: Постои една поголема група на последици од коишто мислам дека најзначајни се невролошките, кои генерално и не можат да се предвидат. Она што може да се направи во тој период е ултрасонограм на мозокот, преглед со ултразвук и оттука ние отприлика знаеме каква иднина може да го чека бебето и дали тоа бебе треба да се следи понатаму. Обично и од претпазливост ги праќаме кај невролог, тие ни се битни соработници, тесно соработуваме со невролозите.
Овие бебиња главно завршуваат на адаптирано млеко, формула која е специјално дизајнирана за прематурси. Меѓутоа, и капка млеко да има од мајката, е драгоцено. И досега јас не сум сретнала мајка која не би сакала да проба да ја одржи лактацијата. Напротив. Скоро сите 100 % се мачеле да ја одржат лактацијата
Станува збор за широка палета на можни компликации, крвните садови им се нежни па полесно крвават, разни хенодинамски фактори како парцијален притисок на јаглеродниот диоксид влијаат на мозочниот крвоток и на тоа дали крвавењето ќе се повлекува полесно или ќе перзистира. Овие деца обично бараат следење, имаат извесен степен на мозочно крвавење. Она што се очекува е да имаат прв до втор степен, што секако се следи, меѓутоа ако е втор – трет степен веќе е посериозна причина за следење. Генерално, кога и да сум видела такво нешто, не може да се каже дали ќе има последици, не може да се предвиди, треба само да се следи. И на родителите сум им кажала да не се оптоваруваат, но да се следи.
Исто така, ако имале потреба од кислород или биле на респиратор, може да имаат оштетување на мрежницата на окото, но веќе десетина години наназад, офталмолозите ги следат овие деца и доколку треба, примаат терапија или им се прави ласерска интервенција со која се спречува губиток на видот.
Има последици по белите дробови. Децата коишто биле на респиратор и не можеле да дишат сами, морале да бидат ставени на машина за вештачко дишење, поголемиот дел се без никакви проблеми, но дел од нив имаат и оштетување на белите дробови. Тоа е она кога сте морале да бирате меѓу две зла, па сте го избрале помалото.
Третата работа е имунолошкиот систем, кој знае да им биде незрел подолг период. Страшно се подложни на инфекции, особено во првата година од животот и тогаш мора да се чуваат многу. Не се за носење по гости, шетање по шопинг молови, секако дека треба да се прошетаат, во природа или парк, (зимно време околу пладне, а летно време до 10 часот, и по 18 часот, кога ќе намали жештината), но не на места каде што има многу луѓе… По некојпат им кажувам на родителите: „Најбезобразно кажете, настинати луѓе не примаме!“ Она што за вас и мене ќе биде настинка и ќе ни тече носот, вашето бебе може да го врати на интензивна нега, на респиратор. Тој што ви е вистински пријател нема да ви се налути. Кога ќе го видат бебето, знаеме дека сите се љубопитни, тоа ќе го направат кога ќе дојде пролет, ќе помине сезоната на грипови и настинки, бебето ќе биде поцврсто, ќе може и да си играат со него итн. Можеби ова што го кажувам делува погрубо, но е со цел да сфатат родителите колку е значајно. Ова бебе бара посебен режим.
Имајќи го предвид сето претходно кажано, дали и колку овие деца успеваат да фатат чекор со своите врсници? Дали ги стигнуваат?
Прим. д-р Којиќ: Да! Прво во растењето физичко постои нешто што се вика „catch-up-growth“. Тие растат малку побрзо од врсниците и ги стигнуваат. Родителите постојано ме прашуваат дали детето ќе им биде мало… Не! Ако вие сте големи, високи, крупни и бебето ќе биде крупно. И обратно.
На што треба да се внимава откако бебето ќе излезе од инкубатор и ќе замине дома заедно со своите родители? Веќе споменавте дека овие деца бараат посебен режим, особено во првата година од животот, на што друго треба да се посвети внимание?
Прим. д-р Којиќ: Знаат да бидат склони и кон алергија. Треба да се избегнуваат алергогените храни особено кај нив, треба да се избегнуват настинки, зашто кај нив може да се јави опструктивен бронхит, како нешто што се очекува од една плуќа која била малку послабо развиена во моментот кога се родило детето. Они се една интересна и возбудлива група на деца. На почетокот кога бев млад доктор, прилично се плашев од нив, поради тоа што ми делуваа кршливо, а сега се мои омилени бебиња! Посебно се симпатични кога веќе малку ќе се заоблат, неверојатни се, тоа се едни слатки деца.
Се применува ли кај нас кенгур-методот, кој во светски рамки дава многу позивни резултати, особено кај предвремено родените бебиња?
Прим. д-р Којиќ: Сега на ГАК почна да се применува, но она што кај нас е хендикеп за kangaroo care е што ние генерално немаме доволно персонал за тоа, но веќе се работи и на тоа поле. Методот е одличен, неверојатен, јас сум имала прилика да го гледам, кога сум читала за него сум имала скепса, но кога сум го гледала има навистина зачудувачки ефекти. Делува. Се надевам дека ќе дојде денот кога тие интензивни единици ќе имаат можност за open care – концепт за родителот да може да дојде и да биде колку што сака со своето дете, да има интеракција бидејќи тоа навистина значи.
Познати се предностите на доењето, чие значење е уште поголемо во случајот на предвремено родените бебиња, каде секоја капка млеко е исклучително важна за нивниот развој. Како да се одржи лактацијата додека бебето е уште прекревко за да може да цица? Што им советувате на мајките?
Прим. д-р Којиќ: Проблемот е во тоа што најголемиот стимул за продукција на млекото е цицањето на бебето. Јас сум сретнала фантастични жени меѓу овие мајки, кои се неверојатно упорни и успеваат да одржат лактација долго, но ретко успеваат тоа да биде додека не излезе бебето од инкубатор, бидејќи го нема стимулот. Среќа е што сега има добри уреди кои помагаат лактацијата да трае подолго време, што порано беше речиси невозможно.
Доењето е неверојатно важно. Сите се трудат, не постои мајка која не се труди. Некој успева подолго, некој пократко, но колку-толку нас ни е тоа корисно, да му се даде тоа млеко на бебето. Меѓутоа, за жал, главно сиве овие бебиња завршуваат на адаптирано млеко, формула која е специјално дизајнирана за прематурси. Меѓутоа, и капка млеко да има од мајката, е драгоцено. И досега јас не сум сретнала мајка која не би сакала да проба да ја одржи лактацијата. Напротив. Скоро 100 % сите се мачеле да ја одржат лактацијата.
Сосема за крај, кое е најмалото преживеано предвремено родено бебе кај нас? Се надевам дека Вашиот одговор ќе биде и мотив повеќе за сите оние кои се во слична ситуација.
Прим. д-р Којиќ: Најмалото преживеано бебе во нашата држава е најмалото преживеано бебе на Балканот! Може да не тепаат во фудбал, во други работи, но ние водиме во неонатологија и го држиме рекордот! Нашето бебе е бебето Бетим, кое е родено во 23 гестациска недела 3 ден. Бетим е мој пациент, сега е „големо момче“ од осум месеци.
Задоволството е веројатно огромно кога ќе ги видите пораснати тие деца кои сте ги држеле како капка во Вашата рака, кои биле толку мали и преживеале, па сега грабат со полни едра напред…
Прим. д-р Којиќ: Некои од моите први пациенти се сега гимназијалци. Тоа се прекрасни момчиња и девојки, а се надевам дека кога ќе заминувам во пензија, и Бетим, исто така ќе биде едно големо момче, кое повеќе нема да има никаква потреба од мене.
Овие деца, предвремено родени, заслужуваат еден многу организиран општествен пристап. Прилично размислувам за тоа, и на ниво на Министерство за здравство и на ниво на Здруженија на родители, многу размислувам за оваа категорија на деца, некако најдолго време поминав со нив и мислам дека тука може, иако многу се прави, секогаш може да се направи уште повеќе.
