Пишува: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Вакцинирањето, како единствена сигурна метода за искоренување на одреден вид масовни заразни болести, мора да остане, со закон задолжително, за сите деца. Се разбира, сем за оние за кои постојат медицински причини и не смеат да бидат вакцинирани“, вели прим. д-р сци. Климент Матоски, педијатар во пензија. Тој се сеќава на катастрофалните последици од масивно ужасните епидемии, па дури и пандемии од некои заразни болести, какви што, вели прим. д-р сци. Матоски, голем број генерации негови сегашни колеги, никогаш не виделе.
Целиот работен век го минавте како педијатар во Струга, каде меѓу другото, дозволивте да бидат вакцинирани илјадници деца. Дали во Вашето 36-годишно искуство сте се соочиле со несакани дејства од вакцините, освен вообичаените, како што е покачена телесна температура?
Прим. д-р сци. Матоски: Во мојот лекарски век, кој започна навистина бурно во далечната 1967-68 година, од самиот почеток па до денешни дни, покрај секојдневната дијагностичко-терапевтска, амбулантска и болничка ангажираност, како главна стручно-животна преокупација, ми беше научноистражувачката дејност од областа на превентивните дејности. Тие подразбираат огромна палета зафати и тоа во непосредна спрега меѓу мене, моите тимови, секако, моите мали пациенти на кои им го посветив сиот свој живот, и нивните родители. Оваа задача што сам си ја поставив, никогаш, ниту во почетокот, ниту во изминатите 36 години, ниту сега, 12 години после моето пензионирање, но не и откажување, не беше ни најмалку лесна. Зошто вака велам сега, на прагот на осумдесеттата година од мојот живот? Јас сум доживотен вљубеник во децата и секогаш велам дека се најубавото дело Господово. За нив и нивното добро, вреди да се живее. Од друга страна пак, наспроти сеопштиот расцут на модерното време, изгледа дека не сме се ослободиле од некои проблеми врз чие решавање, многумина од мојата генерација ги вложија сопствените животи. Напротив, еве, со примерот на оваа морбилозна епидемиичка (многу мала за среќа), се докажува дека не само што не се исчезнати ами демнат и понатаму. Ова станува поактуелно со обѕир на огромната разлика на севкупното културно, образовно, материјално, техничко-технолошко и секакво друго општествено живеење во нашава земја во изминативе децении. Патем, на некои други нации, за таква преобразба им биле потребни векови.
Му благодарам на Бога, стар сум, ама жив сум сведок на катастрофалните последици од масивно ужасните епидемии дури и пандемии од некои заразни болести, какви што голем број генерации мои сегашни колеги, никогаш не виделе ами за нив само читале и учеле. Голема среќа на целото човештво е што е тоа така ама до тоа не дојде туку – така, не дојде случајно и ни најмалку лесно. Цената за тоа беше ужасно голема и тешка.
Често прераскажувам дека како млад и неискусен лекар, бев испратен да работам во една селска пунктова амбуланта, како стациониран лекар. Јас бев стациониран во селото Ливада кон кое гравитираа уште 8 села со околу 9 000 жители, главно албанско население. За моја голема несреќа, во тек на 1968 и 1969 година, се разви страотна епидемија од морбили комбинирана многу често со пертусис – црна кашлица. Таа вообичаено трае дури и повеќе од 3 месеци. Стотици деца се разболуваа во тек на само еден ден. Тогаш само мал број од нив успеваа да бидат донесени на преглед или да им биде побарана лекарска помош. Такво беше времето, владееја заблуди и предрасуди, повеќе им се веруваше на бајачките отколку на лекарот. Владееше верување дека ако Алах рекол дека детето треба да умре, така мора и да биде. Тешка беше мојата битка со сето тоа, но времињата брзо се менуваа и со големо задоволство констатирам дека бев многу успешен во продирањето во куќите зад високите авлии. Народот ме прифати, ми веруваше и заедно водевме тешка ама успешна битка.
Ако 25 550 деца и 143 213 прегледи следени полни 30 години со сите неопходни параметри Ви значат нешто, тогаш одговорно тврдам дека ниту едно од тие дваесет илјади деца немаше и нема посериозни последици од вакцинирањето
Но во таа битка, тие први две години, со голема болка во душата, секојдневно морав да пополнувам по неколку потврди за смрт на некое дете кое, ете, заболело од морбили, добило и црна кашлица и во еден миг, немајќи воздух, починало. Ова значи дека по неколку деца заради морбилите умираа само на мојот терен. За жал, истото се случуваше во градот и во сите триесетина села на тогашната струшка општина како и во целата Социјалистичка Република Македонија. Доенечката смртност кај нас беше највисока во Европа и една од највисоките во светот (Републички Завод за статистика – годишници). Но, во мојот терен особено во едно од осумте села за кои бев одговорен, таа кобна 1968-69 година, доенечката смртност не беше околу 40 промили – напротив, достигна страотни 160 промили. Што значи тоа во пракса? Тоа значи дека во екот на епидемијата и посебно во таканаречената „опашка“, скоро секое шесто дете од 100 живородени, не го доживуваше својот прв роденден. Причина – заболувањето од мали сипаници, најчесто комбинирано со пертусис – црна кашлица. Зборувам исклучиво за официјално евидентираните случаи.
Ме прашавте дали и колку несакани последици од вакцинирањето сум забележал во тек на изминатите 36 години.
Ја спомнавте покачената температура. Без да навлегувам во научните детали, само ќе спомнам дека токму неа и ја очекуваме и дури и посакуваме. Не само при вакцинирањето ами воопшто, при секое инфективно, вирусно или бактериско заболување. Таа е прв знак за „разбудување“ и стапување во акција на одбранбениот, имунолошкиот систем на организмот, таа самата е првиот одбранбен „ешалон“. За да биде во таа функција, неопходно е да биде барем најмалку 38,5 Ц степени. Се додека е на таа висина, не смее, не треба да биде симнувана, особено не со лекарства, антипиретици или др. Само во случај на целодневна или за време од 24 часа, тенденција на значително покачување, може да се даде некое лесно антипиретичко средство со кое ќе се поднамали покачената телесна температура. Најдобро и најфизиолошки е да се симнува по природен пат со многу течности, туширање, разладување и слично. Најважно е детето да биде под контрола, најдобро од страна на лекарот кој мора да знае за секое дете, негов пациент, како дише.
Повремено и ретко се случуваше некое дете да добие посилен имун одговор на вакцината, да добие многу висока температура. Паметам неколку случаи, само неколку за сите години, кога како последица на високата температура, детето добило конвулзии – грчеви. Нив брзо ги смирувавме дури и без лекарства со обично ладење – ставање во када. Спадне ли температурата макар за само еден степен, веќе таа, навидум вистина многу лоша ситуација, се смируваше. Во тие мигови, битен беше авторитетот на лекарот кој мора да се погрижи веднаш да ги смири родителите кои се разбирливо многу уплашени.
Видов новороденче, родено во некоја плевна меѓу стоката, чија папочна врвца била пресечена со срп обесен на ѕидот од плевната. Страотијата од тетаничкиот грч кај тоа новороденче кое пред очи ми почина во моите раце, не е за јавно објавување. Но во мојата душа и старечка меморија, останува додека сум жив и никако не може со обично „delete“ да се избрише, не може
Друг вид несакани, а сепак очекувани последици односно реакции беа лесно изгубен апетит, одбивање на храна, понекогаш лесно повраќање, лесна дијареја (пролив), вознемиреност, расплаканост (кенкавост), намалена активност или зголемена поспаност или несоница. Сите спомнати симптоми кои се јавуваа обично вториот, третиот ден, ретко истиот, после вакцинирањето, спонтано, сами од себе поминуваа ама за тоа секако беа информирани родителите. Имаше повремено и лесни алергиски реакции, обично во вид на лесен осип по кожата, почесто гледав мал оток, црвенило, мала тврдост и болка на местото на убодот, ама тоа е многу разбирливо. Малку студени облози или лесно средство против болка и се поминуваше „за час“.
Ако 25 550 деца и 143 213 прегледи следени полни 30 години со сите неопходни параметри Ви значат нешто, тогаш одговорно тврдам дека ниту едно од тие дваесет илјади деца немаше и нема посериозни последици од вакцинирањето.
Јавно повикавте доколку постои родител чие дете настрадало заради вакцината која сте му ја ординирале, да Ве повика на објаснение и експертиза, па дури и на одговорност. Ја преземавте целата одговорност, дали досега Ви се јави некој?
Прим. д-р сци. Матоски: Во мојата книга „Аспекти кон растот, развојот и општата здравствена состојба на децата од Струга и Струшко, за период од 30 години”, издадена на денот на моето заминување во пензија во 2006 година, книга со преку 800 страници, до детаљ се опишани наодите од долгорочно следените 20 550 деца и 143 213 прегледи. Лонгитудиналното следење на секое дете поединечно, кое траеше 30 години, во строго одредени услови и параметри пропишани од страна на Светската здравствена организација и нашата Педијатриска секција, вршевме најсериозни, сеопфатни систематски прегледи, а податоците беа вметнувани во за тоа време, најсофистициран, огромен софтвер. Тоа е дел од мојот „Проект Струга 1983“, кој беше прогласен и признат како најголем и најуспешен во тогашната СФРЈ. Беше и остана единствен, но за жал, неразбран од надлежните. Така, само со еден клик на тастатурата, може за миг да се добие секаков податок од интерес за сите 20 550 деца.
Фала Богу, до сега, ниту еден родител ниту ми се пожалил, ниту ми побарал објаснение за некакви евентуални лоши последици кај негово дете за кое сум одобрил вакцинирање во тек на сите 30 години откога ми функционира компјутерскиот софтвер, со почеток во далечната 1983 година.
Во таа битка, тие први две години, со голема болка во душата, секојдневно морав да пополнувам по неколку потврди за смрт на некое дете кое, ете, заболело од морбили, добило и црна кашлица и во еден миг, немајќи воздух, починало. Ова значи дека по неколку деца заради морбилите умираа само на мојот терен
Инаку, темата што во светски размери се наметна како можна последица од вакцинирањето аутизмот, е од поново време и е недоволно ниту проучена ниту се расчистени сите механизми на нејзината појава. Кај „моите“ следени деца нема ниту едно, а да е поврзано со вакцинирањето. За ризик факторите со кои се судруваме секојдневно, хемијата и електрониката во нашите живи клетки, секојдневните стресови, темпото на животот, хормоните, пестицидите, антибиотиците, кортикостероидите кои ги консумираме секојдневно со исхраната, допрва ќе треба да се проучат и донесат заклучоци. Според тоа, директниот мој одговор на Вашето прашање гласи: „Да, подготвен сум да дадам одговор на секој родител или секоја индивидуа која со моја дозвола била вакциниранa“.
Сте биле сведок на дифтерија, новороденечки тетанус, инвалидитети и парализи од инфективна детска парализа… Добро се сеќавате на 1968 и 1969 година, кога како стациониран лекар сте работеле во селата кои припаѓале на амбуланта во село Ливада, каде што имало епидемии од морбили – мали сипаници. Што точно се случуваше таму, каква слика гледавте секојдневно?
Прим. д-р сци. Матоски: Така е. Можеби сум еден од ретките, се уште живи сведоци на времето кога кај нас хараа и носеа илјадници млади животи заразните болести кои одамна се ставени во календарот за задолжително вакцинирање. Ме прашавте дали паметам случаи со сериозни заболувања од овој вид. Како да не. Видов, лично доживеав многу и тоа до крајот на животот не се заборава.
Еве неколку примери. Видов, за среќа само во почетокот, бидејќи набрзо почна редовното вакцинирање, два-три случаи со болеста дифтерија, една за која задолжително се врши вакцинирање. Претсмртната агонија на тие деца кои се бореа за малку воздух, нивните широко отворени очи во кои го гледав претсмртниот страв, нивниот поглед кој ме молеше да им помогнам, а јас бев немоќен, за тоа ами само да го чувствувам нивниот последен здив, е тоа, не се заборава никогаш.
Видов новороденче, родено во некоја плевна меѓу стоката, чија папочна врвца била пресечена со срп обесен на ѕидот од плевната. Страотијата од тетаничкиот грч кај тоа новороденче кое пред очи ми почина во моите раце, не е за јавно објавување. Но во мојата душа и старечка меморија, останува додека сум жив и никако не може со обично „delete“ да се избрише, не може.
Најакутна е темата околу малите сипаници – морбилите. Точно е. Во 1968-69 година, доживеавме епидемија од размери какви сега не е можно да се разберат. Во селата за кои бев надлежен, немаше ниту една куќа во која не се разболеа неколку деца, сем тие што веќе ја прележале болеста, а имале среќа да останат живи. Повторувам, стотици деца се разболуваа дневно, многу не преживеаја.
Но задачата за вакцинирање ја сфативме и прифативме најсериозно. Испратив многу пријави за казнување за родителите што одбиваа да си ги вакцинираат децата, секако, во интерес на пошироката заедница, и ефектот беше искоренети смртоносни болести, меѓу кои и малите сипаници – морбилите.
Епидемијата на морбили, веројатно, е само мала опомена за она што може да се случи доколку продолжи и понатаму трендот на опаѓање на процентот на имунизација. Каде го гледате решението за надминување на овој проблем?
Прим. д-р сци. Матоски: Да, во право сте. Епидемиите се страотно опасна работа макар од која болест и да се. Лекувањето е многу тешко и честопати безуспешно, а последиците можат да бидат фатални. Темава, сепак, е во доменот на покомпетентен, поширок и постручен тим на доктори. Ќе се обидам хиерархиски да ги спомнам: имунолози, епидемиолози, инфектолози, вирусолози, и конечно, секако и неизоставно – педијатри. Но не и секој од нив ами само добро остручените и искусните.
Ако ме прашате лично мене – моите деца, внуците, децата на сите мои роднини, блиски, пријатели, комшии и така натаму – сите се редовно и уредно вакцинирани од првата бесеже вакцина па до последната на 18-годишна возраст
Останувам цврсто на ставот дека вакцинирањето, како единствено сигурна метода за искоренување на одреден вид масовни заразни болести, мора да остане, со закон задолжително, за сите деца. Се разбира, сем за оние за кои постојат медицински причини та дури и не смеат да бидат вакцинирани, но можеби само за една одредена болест.
Клучната улога ја имаат педијатрите. Што би им советувале на младите колеги?
Прим. д-р сци. Матоски: Сета моја почит кон младите колеги, и јас бев млад и неук кога почнав, за ова што јас го пишувам како лично искуство, тие само учеле и читале. Малку сум изненаден што деновиве, на една ТВ дебата слушнав за некои 2-3 случаи за кои се чека лабораториска потврда за дијагноза на морбили. Моето искуство вели дека морбилите се болест која лесно се дијагностицира дури и при обичен клинички детален преглед. Таканаречените Копликови пеги, придружени со помал или поголем карактеристичен осип, високата температура, карактеристичниот изглед на очните капаци и уште малку искуство, не би требало да биде проблем дијагнозата. Нека ми биде простено ако грешам.
Еве го и советот што ми го побаравте и тоа не само за колегите, туку и за јавноста: Не верувајте на се што ќе чуете, на се што ќе видите или прочитате по социјалните мрежи па дури и на интернет страниците.
За крај, срдечно го поддржувам и поздравувам колегата (не го познавам лично, за жал) доктор Владо Колевски. Еве, во тоа име ќе ја цитирам неговата преумна препорака: „НЕ ГИ ВАКЦИНИРАЈТЕ СВОИТЕ ДЕЦА СЕМ ОНИЕ КОИ САКАТЕ ДА ВИ ОСТАНАТ ЖИВИ“.
И сосема на крај „Nota bene“: Од пеницилински шок се починати одреден, не мал број луѓе во светов па и кај нас. Но нивниот број е вистинска капка во море од милионите спасени животи, токму од пеницилинот.
