ПИШУВА:
М-р Ивана Урдаревиќ-Геческа,
лиценциран логопед, магистер по специјална едукација и рехабилитација (оштетување на слухот)
♦♦♦♦♦♦♦
ПЕРЦЕПЦИЈА НА ГОВОРОТ
Утврдено е дека новороденчињата веќе дванаесет часа после породувањето своите акции ги синхронизираат со звукот на гласот на возрасното лице (Батес 1992)
Детето „зборува“ од раѓање, но гласовите кои тоа ги произведува не се резултат на учење. Тие гласови сите деца на светот ги изговараат на ист начин. Во тој период бројот на гласовите кои детето ги користи е многу поголем од бројот на гласовите во неговиот мајчин јазик. Во првите недели од животот учењето на говорот се состои во подржување на гласовите од околината на детето и во елиминирање на заборавање на гласовите кои не се користат во неговото опкружување. Истражувањата за перцепцијата на говорот кај доенчињата се насочени кон тоа кога детето почнува да ги инхибира непотребните контрасти, односно гласовите кои не се користат во неговото непосредно опкружување. Тековните студии укажуваат на тоа дека селективниот губиток или инхибиција на немајчините говорни звуци започнува помеѓу десеттиот и дванаесеттиот месец од животот. Тоа е период кога децата почнуваат да го препознаваат говорот со смисол и да ги препознаваат контурите на интонација типични за нивниот сопствен јазик и да произведуваат одредени звуци на нивниот мајчин јазик со своето сопствено брборење (babbling). Децата почнуваат да ја инхибираат перцепцијата на звуци кои не спаѓаат во нивниот мајчин јазик во ист момент кога почнуваат да разбираат и да произведуваат звуци кои спаѓаат во нивниот мајчин јазик.
До првата продукција на зборови обично доаѓа помеѓу 11. и 13. месец. Од тогаш постепено се додаваат нови стабилни зборови се додека детето не го развие речникот од приближно 50-70 зборови
Звуците коишто детето ги произведува во првите два месеци од животот, освен кашлање, кивање, икање, проѕевање, поврзани се со изразување непријатност, возбудување или задоволство за емоционални состојби. Тоа не значи дека детето свесно и намерно произведува одредени гласови за да ги изрази своите чувства. Гласовите кои што детето ги произведува во состојба на пријатност значително се разликуваат од оние со коишто се изразува непријатност, затоа што овие состојби се проследени со различни физиолошки промени во организмот. Постепено детскиот плач станува се поразновиден и родителите можат да го препознаат како израз на детските барања, поздрав, глад или изненадување. Овој период во развојот на говорот се нарекува прелингвална фаза и таа трае се до појавата на првиот збор после што настапува лингвалната фаза.
Во втората половина од втората година јазикот станува пофлексибилен и детето е во состојба не само да означува туку и да прашува, да зборува за предметите кои не се присутни
Веќе од третиот до четвртиот месец од животот настапува периодот на гугање. Тогаш детето воочува врска помеѓу сопствениот глас и слухот поврзувајќи ги слушните стимулатори од околината со сопствените недефинирани обиди за формирање на гласовите. Од масата на говорни поттикнувачи кои му се упатуваат, детето ги издвојува оние елементи на говорот кои акустички му се најинтересни и физиолошки најприфатливи.
Во четвртиот месец почнува периодот на брборење (babbling).
Детето почнува да произведува комбинации на согласки и самогласки. Се јавува широка скала на различни гласови кои не претставуваат фонеми од мајчиниот јазик туку сиров говорен материјал од кој ќе се обликуваат прави гласови. Во текот на следните месеци обемот и сложеноста на овие звуци нагло се зголемува особено со појава на забите. Детето ги користи овие звуци во социјалната интеракција со родителите но и за тоа само да се забавува. Тоа е период кога детето поминува многу време во разговор само со себе, но истовремено станува се посвесно за вредноста на вокализација како средство за влијание на другите. Вокализацијата станува различна кога детето е само или со возрасна позната или непозната личност. Брборењето е прв социјален зачеток на комуникацијата од кој ќе се развие јазикот. Тој ја изразува поврзаноста на детето со околината, предметите и луѓето. За разлика од гугањето кое има првенствено физиолошка основа, брборењето има друштвена.
Односот меѓу разбирањето и употребата на тие зборови кај детето е сложен. Првите зборови што ги користи детето не се и првите коишто ги разбира. Почнувајќи од деветтиот-десеттиот месец некои деца продуцираат ехолалични зборови, а често се случува да ги разбираат.
Звуците коишто детето ги произведува во првите два месеци од животот, освен кашлање, кивање, икање, проѕевање, поврзани се со изразување непријатност, возбудување или задоволство за емоционални состојби
До првата продукција на зборови обично доаѓа помеѓу 11. и 13. месец. Обично се почнува со продукција на животински гласови во ритуална игра или се поаѓа од упорно користење на одреден звук кога се бара некој предмет. Овие ритуализирани зборови кај повеќето деца во 12-13. месец се претвараат во прво именување на предметот, но и понатаму се ограничени по обем и не се стабилни се додека детето не воспостави репертоар од десет зборови кои постојано продуцираат. Од тогаш постепено се додаваат нови стабилни зборови се додека детето не го развие речникот од приближно 50-70 зборови.
После ехолаличните зборови, првите зборови кои децата ги користат се однесуваат на познатите лица или предмети со кои секојдневно се среќаваат (мама, тато). Во периодот помеѓу една година и три месеци и две години децата развиваат речник од околу 50 зборови кои означуваат луѓе, храна, делови на телото, облека, животни, предмети во домаќинство, возила…
Во втората половина од втората година јазикот станува пофлексибилен и детето е во состојба не само да означува туку и да прашува, да зборува за предметите кои не се присутни. Тоа напредување од придруженото означување до симболичното именување често се смета за прв стадиум во развојот на правиот јазик. Најчесто прво се јавуваат именките, а потоа глаголите. Предлозите, придавките и прилозите се појавуваат после тоа на возраст од околу две години, додека правилната употреба на заменките настанува дури подоцна. Сврзниците ретко се јавуваат пред триесеттиот месец од животот.
Просечното дете од две години во состојба е да разбере неколку стотини зборови и користи речник од околу 200 зборови. Неколку месеци откако почнале да ги користат првите зборови, децата почнуваат да ги користат одделните зборови во реченици.
