ПИШУВА:
Науч. сор. д-р сци. Татјана Зорчец
психолог, специјалист по клиничка психологија, доктор на медицински науки
ЈЗУ Клиника за детски болести, Скопје
Растројството од аутистичен спектар е развојно растројство кое, според дефиницијата во последната едиција на Дијагностичкиот и статистички прирачник за психичките растројства DSM-5, ce одликува со дефицит во социјалната комуникација, што опфаќа социјални, комуникациски и говорно-јазични пречки и присуство на рестриктивни и репетитивни поведенија, во кои е вклучена и сензорната преосетливост.
Етиологијата на аутизмот се уште останува непозната и недефинирана. Исто така, не е сосема дефиниран ниту најефикасниот терапевтски приод за разрешување на симптомите и совладување на растројството. Во минатото, аутизмот се сметаше за ретка состојба, но денес би можеле да кажеме дека се работи за едно од најчестите развојни растројства. Преваленцата на аутизмот во изминатите децении е во драстичен пораст.
Знаците на аутизам во првите две години може да бидат мошне суптилни. При диференцирањето на децата со аутизам од децата со забавен психомоторен развој, фокусот треба да биде повеќе на абнормалната игра и социјалната изолација, вклучувајќи го оскудниот контакт со очи и недостаток на интерес за делење и имитирање на другите, помалку на доцнењето на говорот или репетитивните поведенија. Моторните стереотипи и доцнењето во говорот се честа појава и кај другите развојни растројства
Иако мислењата околу етиологијата и терапевтскиот приод се уште остануваaт поделени, она што со сигурност се знае е дека раната детекција и раното започнување со третман кај овие деца, значи и значително подобрување на крајниот исход. За да се постави дијагнозата рано, неопходно е покрај редовното следење на развојот, да се спроведуваат и стандардизираните скрининг методи за аутизам. Оттука, улогата на супортивниот систем на детето (родителите, здравствените работници, воспитувачите, поширокото семејство итн.) во навременото препознавање на оваа состојба е од пресудно значење.
Со оглед на тоа дека педијатрите во примарната здравствена заштита се првите на кои родителите им се обраќаат за совет при нетипичен развој на своето дете, Американската академија за педијатрија активно делува на зголемувањето на свесноста во стручната и пошироката јавност за растечката преваленца на аутизмот, па препорачува рутински скрининг на развојот на сите деца на 9, 18 и 30 месеци, како и специфичен скрининг за аутизам на 18 и 24 месеци. Во периодот пред оваа препорака на Американската академија за педијатрија, децата со аутизам беа дијагностицирани на просечна возраст од 5 години и 7 месеци и покрај фактот дека над 70% од децата пројавувале јасни симптоми на возраст до три години.
Рани знаци за аутизам
Во изминатите години значително расте интересот за колку што може пораната идентификација на аутизмот и поврзаните растројства. Влијанието на околината врз функцијата и развојот на мозокот е најголем во првите години од животот, па раната интервенција може да превенира развој на маладаптивните поведенија. Исто така, раната интервенција обезбедува и поддршка за родителите, кои секако се активни учесници и партнери во спроведувањето на интервенциите. Стравот, немирот, конфузијата кои ги чувствуваат родителите на почетокот од поставувањето на дијагнозата, често се заменува со неверојатна борба и coping механизми кои му овозможуваат на детето шанса за подобрување на состојбата.
Родителите се тие кои први ги забележуваат знаците за несоодветен развој на сопственото дете. Времето поминато со своето дете секако е значително подолго од тоа што здравствените работници го имаат при рутинските или вонредните прегледи. Родителот е тој кој најдобро го познава своето дете и може на педијатарот или на семејниот лекар да му посочи промени во поведението на детето. Просечната возраст на која родителите за првпат покажуваат загриженост е помеѓу 18 и 24 месеци, но голем дел од децата се дијагностицираат околу четвртата година, па дури и подоцна. Ова особено важи за децата од рурална средина со низок социо-економски статус. Колку порано се идентификува аутизмот, толку повеќе се зголемуваат можностите за искористување на пластичноста на мозокот. Но, тоа е многу полесно да се каже отколку да се изведе, имајќи го предвид фактот дека знаците на аутизам во првите две години може да бидат мошне суптилни.
Како што расте детето така и симптомите на аутизам стануваат се повпечатливи, растројството се манифестира со цела палета на симптоми, но вообичаено тие cе групираат како тешкотии во социјалните или говорните способности, невербалната комуникација и ригидното поведение
При диференцирањето на децата со аутизам од децата со забавен психомоторен развој, фокусот треба да биде повеќе на абнормалната игра и социјалната изолација, вклучувајќи го оскудниот контакт со очи и недостаток на интерес за делење и имитирање на другите, помалку на доцнењето на говорот или репетитивните поведенија. Моторните стереотипи и доцнењето во говорот се честа појава и кај другите развојни растројства.
Генерално, би можело да се каже дека децата со можност за развивање на аутизам, до втората година значително помалку:
- остваруваат контакт со очи со своите родители;
- се насмевнуваат кога возрасните им се насмевнуваат;
- се вртат на своето име или реагираат на звуците или познатите гласови;
- покажуваат со прст, користат соодветна невербална комуникација;
- ги следат невербалните гестови на возрасните;
- продуцираат звуци за да привлечат туѓо внимание;
- иницираат или реагираат на гушкање;
- посегнуваат кон возрасните;
- играат со другите или делат интереси и забавни активности;
- бараат помош или асистенција.
Стравот, немирот, конфузијата кои ги чувствуваат родителите на почетокот од поставувањето на дијагнозата, често се заменува со неверојатна борба и coping механизми кои му овозможуваат на детето шанса за подобрување на состојбата
Она што особено би можело да значи зголемен ризик за развивање на аутизам и бара клиничка евалуација е доколку:
- до шестиот месец доенчето не се смее, не се радува;
- до деветтиот месец не разменува звуци, насмевки или нема соодветна лицева експресија;
- до година дена не реагира на своето име;
- до година дена отсуствува „бебешкиот говор“;
- до година дена нема развој на невербалната комуникација како покажување, фаќање, мавтање со раката;
- до 16 месеци нема присуство на ниту еден збор;
- до 24 месеци нема развој на логична реченица, составена од два збора;
- загуба на стекнатиот експресивен говор, „бебешкиот говор“ или социјалните вештини на која било возраст.
Како што расте детето така и симптомите на аутизам стануваат се повпечатливи, растројството се манифестира со цела палета на симптоми, но вообичаено тие cе групираат како тешкотии во социјалните или говорните способности, невербалната комуникација и ригидното поведение.
- Во наредното продолжение:
Науч. сор. д-р сци. Татјана Зорчец: „Аларм за аутизам”
ПОВЕЌЕ ОД ИСТИОТ АВТОР, НАУЧ. СОР. Д-Р СЦИ. ТАТЈАНА ЗОРЧЕЦ:
