ОД ДЕТСТВО ДО ЗРЕЛОСТ: Како расте и созрева мозокот на тинејџерите

Мозокот се развива многу брзо во првите 3 до 5 години од животот. До деветгодишна возраст сите структури и структурни елементи се веќе оформени. На развојот на мозокот влијаат многу фактори: генетика, индивидуални и влијанија од средината

Врвот на развојот на мозокот се јавува за време на бременоста и во првите пет години од животот. Втората фаза од развојот на мозокот е околу пубертетот

Клучни точки за развојот на адолесцентниот мозок

  • Безбедна средина во која тинејџерите имаат конзистентна поддршка исполнета со љубов е од суштинско значење за здрав развој на мозокот
  • Кога разговарате со адолесценти, бидете внимателни и проверете каква емоција препознаваат во вас
  • Секогаш прво признајте ги емоциите на вашето дете, а потоа помогнете му да размисли за тоа што чувствува
  • На тинејџерите им е потребно возрасните да веруваат во нив и да ги охрабруваат
  • Подобро реагираат на награди отколку на казни
  • Потребни им се јасни и цврсти граници
  • Важно е родителите да ја почитуваат растечката способност и независност на своето дете

КОГА СЕ ОДВИВА РАЗВОЈОТ НА МОЗОКОТ

Мозокот се развива многу брзо во првите 3 до 5 години од животот. До деветгодишна возраст сите негови структури и структурни елементи се оформени. Различните мозочни центри постепено се развиваат и функционално се поврзуваат. Последниот дел што созрева е префронталниот лобус, кој се развива во адолесцентниот период. На развојот на мозокот влијаат многу фактори: генетика, индивидуални и влијанија од средината.

Страничен поглед на мозокот кај млада личност, со означени клучни делови од мозокот

ЗОШТО РАЗВОЈОТ НА МОЗОКОТ ТРАЕ ТОЛКУ ДОЛГО

Луѓето се единствените суштества што се раѓаат комплетно беспомошни. Воедно, имаме и најголем мозок во зрелоста. Се смета дека доколку би се раѓале со мозок со големина на возрасен, главата не би можела да помине низ колковите на мајката. Затоа мозокот продолжува да се развива по раѓањето, што овозможува адаптација на средината – било тоа да е град или прашума. Способноста за адаптација ја зголемува шансата за преживување.

Секој вид злоупотреба, особено во раниот период од животот, негативно влијае врз развојот на мозокот

Порано се мислеше дека со завршување на растот по пубертетот, завршува и развојот. Но, со пронаоѓањето на MRI-скенерите, научниците открија дека мозокот продолжува да се менува долго по пубертетот – сè до околу 30-годишна возраст.

Следните скенови покажуваат дека големината на мозокот од 5 до 20 години речиси не се менува. Она што се менува е бојата – сината боја укажува на нови функционални врски меѓу веќе оформените делови.

Скенирања на мозокот од 5 до 20 години. Боите покажуваат како тој се развива и созрева со текот на времето. Извор: Национална академија на науките на САД

КАКО СЕ РАЗВИВА МОЗОКОТ

Некои луѓе сакаат да размислуваат за мозокот во четири делови:

  1. ‘Рбетниот мозок и базата на мозокот – пренесува пораки до и од сите делови на телото; контролира функции за кои не е потребна свесна мисла (срце, бели дробови, желудник).
  2. Мал мозок (церебелум) – ја контролира и координира моториката и други мозочни процеси.
  3. Амигдала и хипокампус – ги регулираат емоциите и меморијата.
  4. Кора на големиот мозок (кортекс) – ги поврзува сетилните и когнитивните функции; ова го вклучува префронталниот кортекс, кој е одговорен за фино расудување и контрола.

РАЗВОЈ НА МОЗОКОТ

Научниците веруваат дека мозокот се развива и функционално се поврзува во етапи. Емоционалните центри на мозокот (лимбичкиот систем) се присутни уште од раѓање. Кога сме деца, повеќе се потпираме на родителите да ни помогнат да ги регулираме нашите емоции. Во тинејџерските години тоа станува наша лична одговорност – се формираат нови врски помеѓу когнитивните и емоционалните делови на мозокот, што помага во носење посозреани одлуки и планови.

КОЈ ДЕЛ ОД МОЗОКОТ НАЈЧЕСТО ГО КОРИСТАТ ТИНЕЈЏЕРИТЕ

Истражувањата покажуваат дека младите често „мислат со своите чувства“

Истражувачите го скенирале мозокот за да покажат кои делови светат кога некое лице ги користи. Кога возрасните и тинејџерите гледаат лица кои покажуваат различни емоции, делот од нивниот мозок што свети е различен.

  • Мозокот кај возрасните – возрасните го користат префронталниот кортекс.
  • Тинејџерскиот мозок – поголемиот дел од времето тинејџерите ја користат амигдалата наместо префронталниот кортекс. Со други зборови, тие ги користат своите емоции за да се обидат да ги разберат емоциите.

Помага ако возрасните можат да разберат како се чувствуваат тинејџерите

За да разберете како се чувствуваат тинејџерите, замислете дека сте ги изгубиле клучевите и веќе доцните на работа. Помислете колку пати сте ги барале клучевите на истото место – можеби 5, 10 или дури 20 пати. Во паника сте – повеќе не размислувате со вашиот кортекс, туку со вашите емоции.

Порано се мислеше дека со завршување на растот по пубертетот, завршува и развојот. Но, со пронаоѓањето на MRI-скенерите, научниците открија дека мозокот продолжува да се менува долго по пубертетот – сè до околу 30-годишна возраст

Запомнете како се чувствувате ако некој ви каже да се смирите и разумно да размислите за тоа кога последен пат сте ги имале. Така се чувствува вашиот тинејџер кога се води од своите емоции. Ова е затоа што нивниот мозок честопати сè уште ја нема развиено таа врска.

Кога разговарате со тинејџер, внимателно проверете каква емоција гледа кај вас

Честопати, тинејџерите можат погрешно да ги протолкуваат емоциите. Тие може да видат лутина кога, всушност, вие се чувствувате вознемирено. Ова често може да доведе до многу моменти на лоша комуникација. Затоа, кога разговарате со тинејџери, внимавајте да проверите каква емоција гледаат кај вас. Секогаш прво погрижете се да ги признаете нивните емоции. Потоа помогнете им да можат да размислат за тоа што чувствуваат.

ШТО ПОМАГА ЗА РАЗВОЈ НА МОЗОКОТ

  • Разговорот со детето е од исклучителна важност

Возрасните кои разговараат со тинејџерите додека растат навистина помагаат. Децата во таа возраст имаат потреба од безбедна средина каде што имаат конзистентна поддршка исполнета со љубов. Ова е од суштинско значење за мозокот да се развива добро. Тинејџерите имаат потреба возрасните да веруваат во нив и да ги охрабруваат.

Тинејџерските години се клучен период за развој на добри навики, како што се физичката активност и позитивното размислување. Овие навики помагаат во обликувањето на начинот на кој функционира мозокот во зрелоста. Знаеме дека мозокот може да се менува во текот на животот. Но, многу е полесно да се „поврзе“ правилно во детството отколку во зрелоста

Тинејџерите подобро реагираат на награди отколку на казна. Им требаат јасни, цврсти граници. Важно е родителите да го почитуваат растечкиот капацитет и независност на своето дете.

  • На тинејџерите им требаат можности за развој на различни вештини

Како што созреваат и нивниот мозок се развива, тинејџерите треба да научат дека не мора да зависат само од своите родители. Тие можат да градат здрави односи и со други доверливи возрасни. Им требаат можности за да развијат многу различни вештини. Тие исто така треба да придонесат на начин што е оценет како корисен и ценет. Мозокот се развива така што произведува многу врски кои потоа се отстрануваат ако не се користат. Затоа, погрижете се да поттикнете многу корисни врски.

  • Развијте добри навики во текот на тинејџерските години

Друг принцип е дека кога врските „се активираат заедно, тие се поврзуваат“. Тинејџерските години се клучен период за развој на добри навики, како што се физичката активност и позитивното размислување. Овие навики помагаат во обликувањето на начинот на кој функционира мозокот во зрелоста. Знаеме дека мозокот може да се менува во текот на животот. Но, многу е полесно да се „поврзе“ правилно во детството отколку во зрелоста.

ШТО ГО НАРУШУВА РАЗВОЈОТ НА МОЗОКОТ

Добро е утврдено дека секој вид злоупотреба, особено во раниот живот, негативно влијае врз развојот на мозокот:

  • вербална злоупотреба;
  • емоционална злоупотреба;
  • физичка злоупотреба;
  • сексуална злоупотреба;
  • занемарување.

Затоа е од огромно значење заштитата на децата во текот на целиот развоен процес – особено во периодите на интензивен развој. Врвот на развој на мозокот се јавува за време на бременоста и во првите пет години од животот. Втората фаза од развојот на мозокот е околу пубертетот. (Kids Health)

ПОВРЗАНИ НАПИСИПОВЕЌЕ ОД АВТОРОТ