ПИШУВА:
Прим. д-р Оливер Зафировски
Спец. педијатар/субспецијалист пулмоалерголог
Институт за белодробни заболувања кај децата Козле
♦♦♦♦♦♦♦
Алергиските болести имаат карактер на модерна светска епидемија. Во последната деценија е зголемен порастот на пациенти со АР. Тој е најчеста хронична респираторна болест, од која боледуваат 10-20% од светската популација. Кај 80% од пациентите со оваа болест првите тегоби се појавиле пред 20-тата година.
Иако алергискиот ринитис е лесно препознатлива болест, во голем број од случаите тој останува недијагностициран и несоодветно третиран и лечен.
Се вели дека алергискиот ринит е „малото дете“ помеѓу „големите“ алергиски болести (астма, уртикарија), затоа што неговите симптоми во однос на симптомите на долните респираторни патишта кои ги дава астмата и кожните симптоми, се сметаат за полесни, а со тоа и помалку значајни. Иако на располагање се огромен арсенал на лекови за сигурен и ефикасен третман, потврдени со клинички студии, сепак резултатите често изостануваат. Причината за истото е неинформираноста, несoвесноста за важноста на болеста на пациентите, како и на лекарите за состојбата и терапијата која се ординира, што резултира со несоработка помеѓу пациентот и лекарот, а со тоа и неуспех во лечењето.
Кај децата со алергиски ринитис карактеристично е отежнато дишењето на нос, спиење со отворена уста. Алергиски поздрав „назална бразда“ е хоризонтална бразда во предел на долната половина од носната пирамида, што е предизвикана од повторувачкото чешање на врвот на носот (т.е. „алергиски поздрав“). Карактеристичен наод кај пациентите со алергиски ринитис е зголемена назална серозна секреција и едематозно променета долна носна конха
Алергискиот ринитис претставува воспаление на слузокожата на носот, кое настапува под дејство на различни алергени. Се карактеризира со најмалку два симптоми од следните наведени:
- назална секреција,
- затнат нос,
- кивање,
- чешање на носот,
- воспаление на слузницата на очите (коњуктивит).
Во зависност од појавата на симптомите, неговата поделба е на сезонски (перинеален) и целогодишен алергиски ринит. На сезонскиот АР најчест причинител се бројните надворешни алергени (поленози), а на целогодишниот алергиски ринит се домашните алергени (миленици, домашна прашина итн.)
Кај сезонскиот АР освен носните симптоми (кивање, чешање на носот, водена секреција, ретко затнатост на носот), чест придружен симптом е ринокоњуктивитисот (очни симптоми). Обично се јавува кај 20% од луѓето барем еднаш во животот. Започнува во детската или адолесцентната возраст. Колку порано започне, толку потешка клиничка слика очекуваме. На клиничката слика може да бидат придружени и симптоми на астма.
Кај целогодишниот АР скоро секогаш е присутна затнатост на носот, а отсуствуваат очните симптоми (ринокоњуктивит).
Честа е појавата на алергии на поленски треви, дрва и коров, домашна прашина, епител од мачка, куче или птици. Во однос на квалитетот на живот кој детето со АР го има, може да биде благ, умерен или тежок облик на АР. Иако се работи за болест која не е животно загрозувачка, АР значајно влијае врз квалитетот на живот, предизвикувајќи бројни симптоми кои не се корелираат со симптомите на АР: умор, агитираност, несоница, наглувост, нервоза, мачнина, осет на тага и депресија. Вообичаено се јавува во периодот на претшколска или рано школската возраст, а симптомите најчесто имаат прогресија понатаму низ годините.
Во зависност од појавата на симптомите, неговата поделба е на сезонски (перинеален) и целогодишен алергиски ринит. На сезонскиот АР најчест причинител се бројните надворешни алергени (поленози), а на целогодишниот алергиски ринит се домашните алергени (миленици, домашна прашина итн.)
Клиничка слика
Класични симптоми и знаци на АР се постоење на повремена или постојана затнатост на носот, секреција на бистар белузлав секрет од носот, кивање и чешање. Симптомите се јавуваат веднаш по експозиција на алергенот и може да бидат присутни со денови по изложувањето на алергенот. Често интензитетот на симптомите се намалува по влез во затворена просторија или миење на лицето. Алергијата може да се јави низ текот на животот, и не значи дека ако некое од децата нема појава на симптоми на АР во претшколска или школска возраст, нема да ги добие подоцна во животот. Првите симптоми обично почнуваат кон крајот на месец февруари – кога цветаат тревите, понатаму продолжуваат поленозите од дрвата (липа, бреза, јасен), за до ноември се продолжи со алергиски реакции на амброзии и полени од коров.
Епидемиологија на алергиски ринит (АР)
Децата со алергиски ринит имаат повеќе епизоди на акутни респираторни инфекции на горните дишни патишта, кај нив епизодите траат подолго и имаат сериозен тек. Ваквиот „бум“ на алергиски болести поврзан е со бројни фактори кои начелно може да се поделат на генетски (наследни) и надворешни (стекнати).
Генетската предиспозиција кон покачена синтеза на имуноглобулин IgE како одговор на бројни надворешни алергени се нарекува атопија. Ако еден од родителите има атописка предиспозиција (особено мајката), ризикот за развој на атопија кај детето е двојно поголем. Ризикот е четири пати повисок доколку и двајцата родители се атопичари.
Алергијата може да се јави низ текот на животот, и не значи дека ако некое од децата нема појава на симптоми на АР во претшколска или школска возраст, нема да ги добие подоцна во животот. Првите симптоми обично почнуваат кон крајот на месец февруари – кога цветаат тревите, понатаму продолжуваат поленозите од дрвата (липа, бреза, јасен), за до ноември се продолжи со алергиски реакции на амброзии и полени од коров
Фактори за појава на АР
1.Намален број на инфекции во детството (Хигиенска теорија)
Хигиенската теорија поедноставно укажува: „Колку детето е поздраво, шансата за алергија е поголема“. Колку парадоксално и да звучи, оваа хипотеза има логично објаснување. Со честата употреба на антибиотици и високо развиените хигиенски навики ја смалуваме природната стимулација на имунолошкиот одговор против вообичаените патогени (бактерии, вируси).
2.Зголемена изложеност на алергени, загадувачи на животната средина и иританси (Еколошка теорија)
Зголемената изложеност на алерени и загадувачи доведува до зголемување на инциденцата на алергиски болести. Тоа се поврзува со алергените во внатрешноста на станбените простории (грините во ѕидните тапети, централно или плинско греење, слабо проветрување на просториите, пушење во затворен простор на родителите, климатизација и надворешните загадувачи) издувни гасови, загаденост на воздухот, присуство на ПМ10 честички итн.
Што е алергиски марш?
Алергискиот марш е термин кој го означува напредокот на алергиската болест низ животот. Обично започнува во првите месеци од животот на детето со манифестирање на егзем (атопичен дерматитис). Кај 30 – 50% од овие манифестации, манифестацијата е поврзана со алергија на некој вид на храна која е фреквентна во првите три години. Алергијата на храна може да предизвика акутни симптоми на гастроинтестиналниот тракт (пролив, грчеви и слично). Понатаму во животот децата пројавуваат симптоми на респираторниот тракт (алергиски ринит и астма).
Алергиските реакции на домашните миленици (мачка и куче), не е предизвикана од нивното крзно. Најважниот алерген кај мачките се наоѓа во нивната плунка, која може да остане во просторијата и до 6 месеци по напуштањето на мачката од просторијата. Кај кучињата алергенот е исто така во плунката, урината и кожата.
Кај децата со алергиски ринитис карактеристично е отежнато дишењето на нос, спиење со отворена уста. Алергиски поздрав „назална бразда“ е хоризонтална бразда во предел на долната половина од носната пирамида, што е предизвикана од повторувачкото чешање на врвот на носот (т.е. „алергиски поздрав“). Карактеристичен наод кај пациентите со алергиски ринитис е зголемена назална серозна секреција и едематозно променета долна носна конха.
Педијатарот многу лесно ја поставува клиничката дијагноза на алергиски ринит. Потврда за дијагнозата се добива со алерголошка обработка. Повеќето пациенти со алергиски ринитис може да се дијагностицираат со комбинација од: анамнеза (фамилијарна историја), животна средина, физикален статус – инспекција, клинички знаци и симптоми, кожни Prick тестови (златен стандард).
Не треба да се чека алергијата да се засили. Идеално е околу две недели пред цутењето на тревите да се почне со лекувањето иако нема симптоми на болеста. Тоа не е лесно прецизно да се утврди, но со првите денови на пролетта треба да се почне со соодветна превентивна антихистаминска терапија. Современата терапија доведе до речиси целосна контрола на оваа болест. Критична е првата сезона кога детето и родителите сè уште не знаат за што се работи. Затоа, ако видите дека детето кива или кашла во првите денови од пролетта, обратете се на педијатар бидејќи непријатните симптоми и знаци на алергиски ринит може успешно да се лекуваат.
Прв чекор во третманот на алергиски ринит е одбегнување на алергенот.
Бидејќи во дел од случаите е невозможно да се избегне истиот, столбот на одбраната од поленската кивавица се антиалергените лекови. Интраназалните кортикостероиди по последните водичи се преферирана фармакотерапија во однос на оралните антихистаминици, но во специфицирани случаеви може да се даваат поединечно, но и заедно со орален антихистаминик.
Референци:
The atopic march – Annals of Allergy, Asthma & Immunology (annallergy.org)
ARIA guideline 2019: treatment of allergic rhinitis in the German health system (nih.gov)
Allergic Rhinitis in Children | Johns Hopkins Medicine
