ПИШУВА:
Проф. д-р Бранимир Несторовиќ
педијатар пулмолог-алерголог
♦♦♦♦♦♦♦
Дали се раѓаме добри или лоши?
Прашање кое отсекогаш ги интересирало филозофите е дали луѓето во својата основа се добри или лоши? Еден од начините да го дознаеме тоа е набљудување на однесувањето на бебињата, кои не се изложени на влијанијата на културата или општеството, па искажуваат вродени инстинкти. Со оглед на отсуството на говор, нивниот ум е како празен лист хартија. Тие немаат пријатели ниту интереси. Експериментите спроведени во 2007 година на универзитетот Јеил, во „Infant Cognition Center“, предводени од истражувачот Пол Блум, дале одговор кој никој не го очекувал. Имено, луѓето се раѓаат добри. Блум на бебињата им приредил куклена претстава со две кукли на кои им била додавана топка. Една од куклите секогаш ја враќала топката, додека другата одбивала да ја врати, а честопати се обидувала и да ја украде од првата. На крајот од претставата, двете кукли биле поставени пред бебињата и од нив било побарано да казнат една кукла. Предмет на казнување секогаш била непослушната кукла. Тримесечните бебиња секогаш ги пружале своите раце кон куклата која и помагала на другата кукла, а никогаш кон онаа која и пречела или ја туркала другата кукла.
Во својата книга „Just Babies: The Origins of Good and Evil“, Блум коментира дека бебињата ги привлекува доброто, а ги одбива злото. Оваа студија иницирала бројни неврофизиолошки испитувања, кои секогаш давале исти резултати – луѓето со морална дилема имаат тенденција да се однесуваат великодушно или кооперативно.
Луѓето се родени да соработуваат, имаат потреба да бидат добри. Она што ги прави лоши се социјалните околности. Науката потврдила дека нашите гени, нашите мозоци еволуирале во правец на соработка и правење добро, мора да излеземе од стапиците на модерните капиталистички друштва кои не учат дека сите сме си волци едни на други
Иако циниците ќе речат дека заклучукот донесен од однесувањето на бебињата нема никаква смисла, сите истражувања покажуваат дека тие доаѓаат исклучително добро подготвени на овој свет. Мелвин Конер, антрополог од универзитетот „Emory“, автор на книгата „The Evolution of Childhood“ вели: „Вашето бебе знае многу повеќе отколку што претпоставувате“. На пет месеци знае да брои, ги познава основните закони на физиката, а на осум месеци покажува манипулативно однесување. Децата се родени алтруисти, покажуваат неодамнешните студии. Малите деца си помагаат едни на други спонтано, без стимулација од страна на родителите. Алисон Гопник, развоен психолог од Универзитетот Калифорнија, Беркли посочува дека алтруизмот, симпатијата кон другите луѓе, разбирањето на целите на другите – се присутни веќе на двегодишна возраст, а тоа се камен темелници од кои се гради моралот.
Слично однесување се сретнува и во животинското царство, бонобо мајмуните им помагаат на другите спонтано, дури и кога тие не ја бараат нивната помош. Не била потребна никаква награда за да се повтори алтруистичкото однесување.
Идејата дека алтруизмот и добрината се вродени не е нова. Во 1975 година, биологот од Харвард, Е. О. Вилсон објавил книга наречена „Социобиологија“, за која многумина сметаат дека е најзначајна теорија за еволуцијата уште од Дарвин. Теоријата на Дарвин за природна селекција говори за преживување на најспособните, што личи на макијавелизмот. Вилсон мисли поинаку, дека одредени форми на социјално однесување, на пр. алтруизам, се генетски програмирани и помагаат во зачувувањето на видот. Додека за Дарвин секој човек е борец за себе, кај Вилсон важи принципот „сите за еден, еден за сите“. Според него, алтруистичките поединци превладуваат затоа што благодарение на соработката, нивните потомци почесто преживуваат. Во 2010 година, Е.О. Вилсон се откажа од оваа теорија бидејќи математички беше докажано дека алтруизмот е добар за преживување на заедницата, а не на поединците или нивните гени. Тој вели дека кооперативните групи доминираат над некооперативните. Саможртвувањето не е насочено кон зачувување на семејството, туку социјалните групи. Кога луѓето се натпреваруваат помеѓу себе, тие се себични, но кога делуваат како членови на група, алтруистичкото однесување почнува да доминира. Вилсон смета дека рамнотежата помеѓу индивидуалните интереси и интересите на заедницата е причина за бројни конфликти, војни, сојузи.
Во ноември 2012 година, теоријата на Вилсон добива експериментална потврда во студијата на Мајкл Томасело од „Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology“. Таа покажала дека луѓето развиле кооперативност, бидејќи тоа било во интерес на нивниот опстанок. Полесно е да се најде храна во група, да се ловат животни или да се обработуваат полиња. Значи алтруизмот не е причина за соработка, туку мора да соработуваме за да преживееме. Ова барало развој на комуникација, како и создавање на заедничка цел. Така настанал јазикот, а со самото тоа и зборовите кои означуваат нешто непостоечко. Колку што станувале покомплексни заедниците, толку повеќе нејзините членови станувале зависни едни од други. Така се создало чувство за припадност на група, од што настанале народите или етничките групи, религии, движења итн.
Вашето бебе знае многу повеќе отколку што претпоставувате: на пет месеци знае да брои, ги познава основните закони на физиката, а на осум месеци покажува манипулативно однесување
Студијата од 2012 година, објавена во „Nature Neuroscience“ покажала дека посебен регион во мозокот на мајмунот реагира со создавање на чувство на задоволство, кога се подаруваат работи. Оваа студија отвори простор за истражување во нова област, која невронаучниците ја нарекоа социјален мозок. Плат со колегите откриле дека центарот за алтруизам се наоѓа во предниот цингуларен лобус. Интересно е што нарушувањата во овој дел од мозокот честопати се придружени со психички заболувања, но и луѓе со аутистичен спектар. Истата година, групата од „Mount Sinai School of Medicine“ од Њујорк објавила во списанието „Brain“ дека делот од мозокот познат како преден инсуларен кортекс е центар на емпатијата. Емпатијата е врзана за специфичен регион на мозокот.
Значи, луѓето се родени да соработуваат, имаат потреба да бидат добри. Она што ги прави лоши се социјалните околности. Науката потврдила дека нашите гени, нашите мозоци еволуирале во правец на соработка и правење добро, мора да излеземе од стапиците на модерните капиталистички друштва кои не учат дека сите сме си волци едни на други. Мора да престанеме да се криеме зад екраните на мобилните телефони, да се дружиме и да соработуваме. Во мојата омилена книга на Јувал Харири („Кратка историја на човештвото“), превладува мислењето дека луѓето нема да успеат да се помират, дека пропаста на човечкиот род е извесна. Јас мислам дека доброто во луѓето не може да биде победено, дека човечката суштина секогаш ќе најде пат.
