ПИШУВА: Проф. д-р Бранимир Несторовиќ
педијатар пулмолог-алерголог
Дали да ги отстраните крајниците?
Операцијата на крајници се прави често (годишно над половина милион деца само во САД). Овој број денес е околу половина од она што се правело пред 50 години. Најчеста причина за операција се зачестените инфекции на крајниците. Како и често во медицината, немаме никаков доказ дека отстранувањето на крајниците навистина го намалува бројот на инфекции. Една голема мета-анализа (преглед на шест големи студии), покажала дека бројот на инфекции се намалувал подеднакво во групата на деца со направена операција, како и во групата без операција.
Имено, големината на крајниците со текот на времето се намалува и без интервенција, а исто така и бројот на респираторни инфекции (околу шестата година од животот бројот на инфекции на горните дишни патишта изнесува 20% од бројот на инфекции кај дете до 2 години). Големината на крајниците е инаку несигурна мерка за нивната имунолошка функција, постои и наследна компонента (склоноста кон зачестени инфекции се јавува во поедини семејства). Една огромна студија од 2016 година во Јужна Кореја не покажала никакво намалување на бројот на инфекции после операцијата.
Промени во големината на крајниците во текот на детството
Исто така, операцијата не е без ризик. Она за кое најмалку говориме е анестезијата (сите операции кај мали деца се изведуваат во општа анестезија). Во декември 2017 година, шефот на анестезија на Универзитетот во Колорадо, Весна Јевтовиќ-Тодоровиќ, објави напис под наслов „Exposure of Developing Brain to General Anesthesia: What Is the Animal Evidence?“ во списанието „Anesthesiology“. Во него дава преглед на испитувањето на ефектите од општа анестезија врз мозокот во развој. Во заклучокот на студијата се вели: „Не само што едно изложување на лекови за општа анестезија доведува до намалување на когнитивните функции, туку неколку кратки повторувања предизвикуваат сериозни оштетувања на мозокот.“
Во 2016 година, FDA (Американската агенција за лекови и храна) издаде предупредување дека „… општата анестезија или седација кај деца под три години или кај жена во првите три месеци од бременоста може да влијае врз развојот на мозокот на детето“.
Операцијата не е без ризик. Она за кое најмалку говориме е анестезијата (сите операции кај мали деца се изведуваат во општа анестезија). Во 2016 година, FDA (Американска агенција за лекови и храна) издаде предупредување дека „…општата анестезија или седација кај деца под три години или кај жена во првите три месеци од бременоста може да влијае врз развојот на мозокот на детето“
Истражувањето спроведено на Johns Hopkins School of Medicine во Балтимор, со анестетик (кој се смета за безбеден и рутински се користи при анестезија) покажало значително забавување на развојот на хипокампусот (центар за учење и меморија), додуша кај глувци. Во истражувањето на Wilder од 2009 год. е утврдено дека децата кои имале анестезија до 4 годишна возраст, имаат двојно повеќе проблеми со однесувањето и учењето од контролната група. Сличен е наодот и на австриската студија. Во истражувањето на Stratmann, децата кои биле подложени на анестезија пред 4-та година од животот, имале значително послаби тестови за памтење. Во истражувањето кое ја споредувало општата со спинална анестезија, јасно е покажан негативниот ефект на општата анестезија врз коефициентот на интелигенција, како и на Cognitive Score Bayley Skale. Студијата PANDA покажува дека во парови на браќа и сестри, кратката анестезија немала значајно влијание на когнитивните функции или однесување.
Од неодамна почнаа да се појавуваат трудови кои укажуваат на долгорочните негативни ефекти од операцијата. Два од нив, објавени во 2009 и 2017 година покажаа дека децата на кои им се оперирани крајниците имаат склоност да бидат гојазни подоцна во животот.
Во 2017 година студија во Шведска покажала дека отстранувањето на крајниците пред 20-та година од животот го зголемува ризикот од инфаркт во рана возраст
Но, студијата објавена минатата година на 1,2 милиони деца во Данска меѓу 1979 и 1999 година (од кои 60 400 имале операција за отстранување на крајниците), каде што биле следени до 30-та година, дала многу загрижувачки резултати. Не само што бројот на инфекции на дишните органи не се намалил, туку се зголемил тројно! Ризикот за астма и пневмонија бил повисок за повеќе од 50% (сличен труд објавивме и ние во 2000 година, инциденцата на астма беше речиси три пати повисока кај деца кои рано ги оперирале крајниците). Кај оперираните деца постоел покачен ризик од над 28 болести (вклучувајќи инфекции на кожата, очите или инфестација со паразити). Авторите заклучуваат дека крајниците имаат многу поголема улога во развојот на имунолошкиот систем отколку што мислевме досега. Ова посебно важи за аденоидот („третиот крајник“, иако крајници има шест, па тој е прв). Единствено овој крајник има способност покрај тумусот (градна жлезда) да создава тимоцити, лимфоцити со исклучително важна улога во развојот на имунолошкиот систем.
Пред да донесете одлука за отстранување на крајниците, добро размислите за бенефитите и штетите кои постојат. Можеби е најточно мислењето на мојата покојна мајка, која не дозволила мене да ми ги отстранат крајниците. Таа му рече на педијатарот кој го предложи тоа: „Бог ги ставил таму, не без причина“.
