ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Секоја трудница да знае што е прееклампсија, да биде овозможен скрининг за секоја трудница, да се обезбеди механизам за едукација на трудниците за оваа состојба на примарно ниво, а бебињата кои ќе се родат предвреме да бидат соодветно третирани пред и по породувањето, во соодветен центар и на начин соодветен на состојбата на новороденото, со цел подобро преживување, помала смртност и поквалитетен живот за овие бебиња – е целта на кампањата за одбележување на 22. Мај – Светски ден на прееклампсија“, вели д-р Денис Ал Кхалили, педијатар на одделението за Неонатална интензивна нега и терапија во ЈЗУ Универзитетска Клиника за гинекологија и акушерство и претседател на невладината организација „Лулка“ – Здружение за грижа и едукација на бремени жени, мајки и деца.
Денес кога светот го одбележува Денот на прееклампсијата се обидуваме да ја подигнеме јавната свест за оваа состојба во бременоста, која вообичаено се јавува после 20-тата гестациска недела. „Главните симптоми на прееклампсија кај трудницата се покачен крвен притисок и високо ниво на протеини во урината. Состојбата може да биде многу опасна и за мајката и за бебето доколку не се открие и третира навреме. Оваа состојба може да биде поврзана со краткотрајни или долготрајни штетни последици и кај бебето и кај мајката“, објаснува д-р Ал Кхалили во навистина исцрпното интервју за Педијатар.мк, во кое се обработени сите аспекти на состојбата која е една од најчестите причини за предвремено раѓање.
Што претставува прееклампсијата и кои се ризиците од оваа состојба по здравјето на трудницата и бебето?
Д-р Ал Кхалили: Прееклампсијата е состојба во бременоста која не е ретка, а за жал, релативно непозната за јавноста и за трудниците кои не се засегнати со неа. Прееклампсијата понекогаш се нарекува и „токсемија на бременоста“, а се појавува кај 2% од трудниците. Прееклампсијата се карактеризира со постепено влошување на здравјето на трудницата, кое постепено води кон видливи симптоми и тегоби во втората половина од бременоста.
Прееклампсијата вообичаено се јавува после 20-тата недела од бременоста, а една од последиците на прееклампсијата е намален проток на крв до плацентата, со што се намалува и количината на кислород и хранливи материи кои доаѓаат до бебето.
СИМПТОМИ КОИ СЕ АЛАРМ ЗА ПРОВЕРКА КАЈ СПЕЦИЈАЛИСТ Многу изразена или нагла појава на отоци на нозете или на други делови на телото предизвикани од задржување на повеќе течности, отекување на лицето и дланките, силна главоболка, изразени киселини и печење зад градната коска, ненадејно гадење и повраќање, болка во горниот десен дел на абдоменот или болка во желудникот и/или болка во рамото, нагло зголемување на телесната тежина, особено во последното тромесечие од бременоста, појава на светкање пред очите, аури, преосетливост на светлина, заматен вид или гледање дамки, недостиг на воздух…
Главните симптоми на прееклампсија кај трудницата се покачен крвен притисок и високо ниво на протеини во урината. Состојбата може да биде многу опасна и за мајката и за бебето доколку не се открие и третира навреме. Оваа состојба може да биде поврзана со краткотрајни или долготрајни штетни последици и кај бебето и кај мајката.
Прееклампсијата неретко води кон потреба од итен транспорт и породување на трудницата предвреме, со цел да се заштити здравјето и животот на мајката. Лек за прееклампсија е породувањето, кое често е предвремено, т.е. бебето кога ќе се роди има потреба од неонатална интензивна нега во терциерен центар, каков што е Универзитетската клиника за гинекологија и акушерство со Одделот за неонатална интензивна нега во рамки на Клиниката.
Од педијатриски, неонатолошки аспект, прееклампсијата е значајна бидејќи е една од најчестите причини за предвремено раѓање. Исто така, поврзанa e со висок ризик бебето да се роди со помала родилна тежина, бидејќи состојбата спречува фетусот нормално да се храни и да има нормален довод на кислород. Предвременото породување, кое е последица на прееклампсија кај мајката, носи бројни ризици за животот и здравјето на бебето. Тоа се раѓа со недоразвиени органи, пред се бели дробови и систем за варење на храната, може да бара респираторна поддршка со апарат за дишење, осетливо е на инфекции, бара третман во инкубатор, постојан мониторинг, инфузии, лекови итн. Постои веројатност бебето да има и кардиоваскуларни проблеми во подоцнежниот живот.
Прееклампсијата исто така може да остави долгорочни последици кај мајката. Над 90% од жените кои имале тешка прееклампсија развиваат хронично покачен крвен притисок 20 години по бременоста и честопати страдаат од кардиоваскуларни заболувања.
Кои трудници се со најголем ризик, кои се причините за појава на прееклампсија и дали може да се делува превентивно?
Д-р Ал Кхалили: Досега не е откриена конкретна причина за појава на прееклампсијата. Сепак, науката открила повеќе ризик фактори кои може да влијаат на тоа да се јави прееклампсијата. Тоа значи дека тоа се фактори кои може да допринесат за појава на преекампсијата, но не може да бидат сигурен знак дали некоја трудница ќе има или нема да има прееклампсија.
Токму поради тоа се одбележува и овој ден, 22-ри мај, Светски ден на прееклампсијата, на кој апелираме да се запознаат трудниците со оваа состојба и да се спроведува скрининг, со цел да се откријат оние бремености кои се поризични и кои бараат повеќе следење и превентивни мерки. Меѓу превентивните мерки се вбројуваат рана терапија со аспирин, следење во здравствена установа на повисоко ниво и породување во родилиште кое нуди повисоко ниво на акушерска, перинатална и неонатална интензивна нега.
Во однос на медицинската историја на трудницата, ризик фактори за можна појава на прееклампсија се сметаат: прва бременост, близначка бременост, бременост со вештачко оплодување (ин-витро оплодување, донирани јајце клетки), историја на прееклампсија во семејството или појава на интраутерин застој во растот кај бебе во семејството, абрупција на плацента кај близок член од семејството итн.
Од здравствените проблеми кои ги има трудницата, важни ризик фактори за појава на оваа состојба се гојазноста (дебелината) со индекс на телесната маса ≥30, потоа присуството на хронични заболувања кај трудницата, како зголемен крвен притисок, бубрежни заболувања, дијабет. Важни за одбележување како ризик фактор за прееклампсија се и автоимуните заболувања (на пример, системски лупус), потоа демографските фактори како возраста, ако трудницата има под 18 или повеќе од 40 години.
Превентивното делување е многу важно, за заштита на здравјето и животот на мајката и за здравјето на бебето. Ако навреме се утврди ризик за прееклампсија, се прават промени во животниот стил, се контролираат крвниот притисок и телесната тежина, се следи повнимателно бременоста, се мерат протеините во урината. Специјалистот гинеколог-акушер може да ординира и превентивна терапија со аспирин. Важно е да се следи напредувањето на бебето, дали има проблеми со растот и со снабдување со кислород и хранливи материи преку папочната врвка. Важно е и навреме да се дијагностицира трудницата ако е потребно предвремено породување и да се пружи максимална нега за предвреме роденото бебе, со што и мајката и бебето ќе бидат целосно згрижени. Последното е особено важно за доброто на бебето, за обезбедување на соодветна нега која ќе овозможи преживување на бебето и намалување на компликациите од предвременото породување.
Предвременото породување, кое е последица на прееклампсија кај мајката, носи бројни ризици за животот и здравјето на бебето. Тоа се раѓа со недоразвиени органи, пред се бели дробови и систем за варење на храната, може да бара респираторна поддршка со апарат за дишење, осетливо е на инфекции, бара третман во инкубатор, постојан мониторинг, инфузии, лекови итн. Постои веројатност бебето да има и кардиоваскуларни проблеми во подоцнежниот живот
Со цел навремено откривање и соодветно следење и менаџирање на оваа состојба, важно е трудниците и општата јавност да биде запознаена со симптомите и знаците по кои се препознава оваа состојба. Симптоми кои се аларм и кои бараат консултација со гинеколог-акушер се ненадејно покачување на крвниот притисок ≥140/90 mmHg (за споредба, нормален крвен притисок изнесува 120/80 mmHg), повеќе од 300 mg протеини во урината во текот на 24 часа (за споредба: нормалнo протеините треба да бидат најмногу 150 mg во 24 часовна урина). Наод на протеини 1+ во урината во текот на бременоста е високо сомнителен за протеинурија и бара дополнителни испитувања.
Ако состојбата се влоши, може да се појават и други симптоми кои се предупредување за тоа што се случува. Секоја трудница треба да биде соодветно информирана за следните симптоми кои бараат проверка кај соодветен специјалист. Такви симптоми се многу изразена или нагла појава на отоци на нозете или на други делови на телото предизвикани од задржување на повеќе течности (отоци), отекување на лицето и дланките, силна главоболка, изразени киселини и печење зад градната коска, ненадејно гадење и повраќање, болка во горниот десен дел на абдоменот или болка во желудникот и/или болка во рамото, нагло зголемување на телесната тежина, особено во последното тромесечие од бременоста (покачување повеќе од 1 kg неделно), појава на светкање пред очите, аури, преосетливост на светлина, заматен вид или гледање дамки, недостиг на воздух и други.
Најтешка форма на преекламсија е HELLP синдромот. Од Ваше искуство, колку е чест и како се третира, дали се оди на итно породување?
Д-р Ал Кхалили: Прееклампсијата се смета дека започнува многу рано во бременоста, пред да се манифестираат какви било симптоми. Скринингот во првиот триместар би можел да го открие ризикот и да овозможи навремено да се делува. Првите симптоми на прееклампсијата, како што се висок крвен притисок и зголемена количина на протеини во урината, може да се забележат некаде кон средината на бременоста. Повеќето жени кај кои ја има оваа состојба, на почетокот се чувствуваат добро. Трудниците често не ги забележуваат главните симптоми на прееклампсијата. Тоа е една од причините зошто треба редовно да се оди на контрола кај гинекологот-акушер во првото тромесечие од бременоста, со цел да се идентификува ризикот за појавување на прееклампсија што е можно порано и да се овозможи рана профилакса (спречување на појава на прееклампсија).
Доколку не се забележат или се игнорираат симптомите, прееклампсијата може да премине во HELLP синдром или еклампсија, со опасни по живот компликации за мајката, кои може да доведат до оштетување на органите кај мајката и смрт, ако не се лекуваат брзо и компетентно. Лекувањето е преку предвремено породување на бебето, по што доаѓа до постепено подобрување на состојбата на мајката. „HELLP“ е кратенка која е изведена од англискиот назив на трите главни симптоми на овој синдром: хемолиза на црвените крвни зрнца, зголемени ензими на црниот дроб и низок број на тромбоцити. За среќа, во денешно време се поретко ги гледаме овие компликации, бидејќи симптомите кои се веќе видливи ги тераат трудниците да одат на преглед, а матичните гинеколози ги испраќаат трудниците во терциерен центар, на Клиниката за гинекологија и акушерство, каде може соодветно да се згрижи и мајката, но и бебето кое ќе се роди предвремено. Доколку породувањето се изврши во другите болници во државата, може да биде потребен неонатален транспорт, за префрлање на веќе роденото бебе до одделение за неонатална интензивна нега. Овие бебиња се третираат на одделението за неонатална и педијатриска интензивна нега на Универзитетската Клиника за детски болести, во рамки на кое се организира и неонатален транспорт.
Ваш апел и совет до трудниците и оние кои планираат бременост.
Д-р Ал Кхалили: Мајките кои се породиле предвреме и имале прееклампсија се свесни за состојбата, за ризикот и често кажуваат дека не знаеле и не биле информирани за состојбата и за опасностите кои таа ги носи, за нив и за бебето кое потоа се лекува во инкубатор, во одделите за неонатална интензивна нега. Генерално во светски рамки, покрај борбата за подобрување на негата на предвреме родените бебиња насекаде во светот, се спроведуваат и мерки и кампањи за да се намали стапката на предвремено породување, со што би се намалила смртноста, а би се намалил и товарот на одделите за неонатална интензивна нега и на персоналот кој работи на овие оддели, со најмалите бебиња.
Консултација со гинеколог-акушер бара ненадејно покачување на крвниот притисок ≥140/90 mmHg (за споредба, нормален крвен притисок изнесува 120/80 mmHg), повеќе од 300 mg протеини во урината во текот на 24 часа (за споредба: нормалнo протеините треба да бидат најмногу 150 mg во 24 часовна урина). Наод на протеини 1+ во урината во текот на бременоста е високо сомнителен за протеинурија и бара дополнителни испитувања
Кампањата која се организира на 22. Мај во изминатите неколку години, има за цел информирање на јавноста, пред се на младите луѓе кои планираат семејство и на трудниците, за тоа што е прееклампсија, какви последици може да има таа за мајката и бебето и зошто е важно да се мисли на оваа состојба рано во бременоста и да се скринира, т.е. да се открие рано, пред да настанат посериозни симптоми и последици. Ако се подигне јавната свест, ако се реализираат прегледите во првото тромесечие и се спроведува скрининг за прееклампсија, може да се обезбедат превентивните мерки кои ќе го спречат или одложат предвременото породување, ќе се овозможи подобро следење на бременоста на оние со ризик и доколку дојде до компликации и породување, се зголемува веројатноста тоа да биде на вистинско место и во вистинско време, со што би се обезбедил најдобар можен исход и за мајката и за предвреме роденото бебе.
Целта на кампањата за одбележување на 22. Мај – Светскиот ден на прееклампсијата е секоја трудница да знае што е прееклампсија, да биде овозможен скрининг за секоја трудница, да се обезбеди механизам за едукација на трудниците за оваа состојба на примарно ниво, а бебињата кои ќе се родат предвреме да бидат соодветно третирани пред и по породувањето, во соодветен центар и на начин соодветен на состојбата на новороденото, со цел подобро преживување, помала смртност и поквалитетен живот за овие бебиња.
Редовната антенатална нега (пред породувањето) е сепак најважна за да се овозможи откривање на болеста што е можно порано. Современата антенатална заштита вклучува превенција, препознавање и лекување на сите болести и патолошки состојби кои можат да ја загрозат бременоста и да предизвикаат болест или смрт на мајката и детето за време на бременоста, породувањето, но секако да обезбедат и едукација на бремената жена и нејзината околина и социјална грижа за семејството.
