Интервју со д-р Вулнет Бектеши: Грчевите кај новороденчињата не се болест, туку етапа од физиолошкиот развој на бебето

ПИШУВА: Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk

Д– р Вулнет Бектеши, специјалист педијатар, субспецијалист неонатолог од Струга ја има таа привилегија да биде дел од првите мигови од животот на новороденчето, да го пречека во своите раце и да ги изврши сите потребни прегледи. Како изгледа моментот на прифаќање на новороденото, кои се чекорите кои следуваат и што се се обавува во тие први минути? „Новороденото дете се прегледува непосредно веднаш после актот на раѓање во родилна сала, а потоа детално во просториите – бокс за новороденчиња“, објаснува д-р Бектеши, кој подолу ја опишува процедурата во родилиште, зборува за стравот кај родителите кои се првпат во таа улога, за справувањето со инфантилните колики (грчеви)…

Вие сте педијатар-неонатолог, ја имате таа привилегија прв да го дочекате новороденчето по раѓањето. Што опфаќа првото прифаќање и обработка на новороденото?

Д-р Бектеши: Првиот контакт со едно новороденче во принцип има 3 карактеристични чекори и тоа:

• Проверка и потврдување на добра адаптација во екстаутериниот живот;
• Проверка и потврдување на отсуство на евентуални тешки вродени (конгенитални) аномалии;
• Стимулирање на брзо воспоставување на добра релација мајка-дете.

Од моментот на раѓање се случуваат многубројни промени во коишто учествуваат повеќе фактори за да овозможат хармоничен преод од интраутерин (зависен од мајката) живот во екстраутерин (автономен) надворешен живот. Со самиот акт на раѓање настанува еден брз преод од еден во друг начин на живот, за што е потребна адаптација. Таа адаптација подразбира:

1. Брза активација на некои органи и системи (респираторен, циркулаторен и дигестивен);
2. Инактивација на други органи (папочна врвца, Ductus arteriosus Botalli, Foramen Ovale).

Понатамошниот живот на едно новороденче зависи од правилното воспоставување на функциите што не постоеле пред раѓањето (дишење, терморегулација, хранење) или функции кои постоеле, но мора да се адаптираат (крвоток, екскреција)

Новородено дете се прегледува непосредно веднаш после актот на раѓање во родилна сала, а потоа детално во просториите – бокс за новороденчиња. При самиот преглед треба да бидат почитувани и принципи на асепса т.е. прегледот да се изведува на голо бебе во добро загреана просторија и со чисто измиени раце, стерилни ракавици и чист мантил.

Пред самиот преглед, лекарот педијатар-неонатолог треба да биде детално запознаен со перинатална анамнеза, т.е. со сите податоци врзани со бременоста и со породувањето.

Проценка на виталноста на новороденчето (Apgar score) – во секојдневната практика, процената на добрата адаптација на екстраутерин живот во тек на првите 10 минути се прави со одредување на скорот по Апгар (бодирање на витални функции по Апгар). Овој скор подразбира одредување на 5 главни параметри кај едно новородено и тоа: боја на кожа, респирации, тонус, рефлекси и срцева акција. Со оваа постапка со оценуваат со 0, 1 или 2 сите пет параметри и тоа после првата и петтата минута од животот. Добиениот збир на поени може да биде од 0 до 10. Во случај на слаба виталност на новороденчето, Апгар се оценува и после 15-та минута т.е. после применување на одредени мерки на реанимација.

Враќањето на мајката и бебето дома (т.е. излегување од болница) подразбира уживање во мазење и нежности, но носи и нови искуства кај домашните, кои се често поврзани со страв и стрес. Ова особено е изразено ако се работи за прво бебе дома, негата околу бебето, и се случува неретко да неискусни родители не знаат што и кога треба да се направи, или се несигурни и уплашени. Во тие моменти услугите и советите на патронажните сестри се многу вредни

Врз основа на добиените вредности на Апгар после 5 минути новороденчињата може да бидат:

• Бебе кое после 5-тата минута има скор 8-10 се смета дека е витално и нема потреба од никаква посебна интервенција, туку само се сместува до мајката во т.н. rooming-in системи или во соба за здрави новороденчиња.
• Новороденчиња со Апгар 4-7 се благо или умерено асфиктични (асфиксија е состојба на недоволна снабденост со кислород). Овие новороденчиња имаат потреба од кислородна поддршка со маска, и обично во тек на оваа интервенција правилно продишуваат.
• Новороденчиња со оценка 0-3 се со тешка асфиксија и имаат потреба од неодложна реанимација со сите расположливи средства, а некогаш овие новороденчиња не можат да воспостават нормална дишна функција па имаат потреба и од респиратор.

Кои се другите постапки кај едно новороденче во првите минути од раѓањето?

Д-р Бектеши: Одржување на проодност на горните дишни патишта (по потреба) – нежно аспирирање на уста и на нос, одржување на оптимална телесна температура – сушење на новороденчето за да се спречи губиток на телесна топлина, завиткување со затоплен фротир, потоа завиткување во топли и стерилни пелени. Понатаму, скратување и обработка на остатокот на папочната врвца – се клемира и се пресекува, а потоа се гледа постоење на 2 артерии и една умбиликална вена и на крај се дезинфицира пресекот. Следува идентификација на детето – т.е. кај мајката и новороденчето се става пластична бразлетна со реден број.

Други прегледи и елементи коишто се обавуваат кај едно новороденче, откога ќе поминат првите минути од раѓање, а новороденчето е се уште во боксот за новороденчиња се:

• Мерења на телесна тежина, должина, обем на глава;
• Давање на витамин К;
• Отворање на родилно картонче.

После ова, следи уште еден детален преглед на новороденчето, иако не станува збор за задолжително испитување, пожелно е секое новороденче во првите 24 часа од животот да му се направи и прв детален преглед со кој ќе се потврди отсуство на абнормални симптоми кои може да бидат заради одложено (задоцнето) нарушување во адаптација на екстраутериниот живот, почеток не една постнатална патологија – особено инфекција, рано откривање на конгенитална малформација којашто не е јасно видлива (препознатлива) во првите минути, или на породилна траума.

Ние како лекари во Неонатолошкото одделение при Општа болница – Струга, ги реализираме овие прегледи секој ден, а при тоа во рутински проверки сме вметнале и крвна слика кај секое новородено во првите 24 часа од раѓање, а по потреба реализираме и други важни испитувања (гликемија, ЦРП, и/или евентуално и РТГ на бели дробови како и нативна снимка на абдомен- зависно од индикација и потреба). Овој преглед се врши во присуство на мајката и од друга причина т.е. да се процени однесувањето на мајката кон детето – премногу индиферентна или обратно, премногу загрижена.

За многу родители, а особено за оние кои се првпат во таа улога, излегувањето од родилиштето со бебето претставува напуштање на „сигурна база“ и соочување со многу прашања, дилеми, нејаснотии околу грижата на новороденото. Што ги советувате родителите? Што е најважно во првите денови, недели, па и месеци од животот на новороденчето?

Д-р Бектеши: Враќањето на мајката и бебето дома (т.е. излегување од болница) подразбира уживање во мазење и нежности, но носи и нови искуства кај домашните, кои се често поврзани со страв и стрес. Ова особено е изразено ако се работи за прво бебе дома, негата околу бебето, и се случува неретко да неискусни родители не знаат што и кога треба да се направи, или се несигурни и уплашени. Во тие моменти услугите и советите на патронажните сестри се многу вредни. Капењето на бебето и негата околу папокот се особено „стресни“, па и тука голема улога има доаѓањето на патронажната сестра дома која со своите совети многу им ја олеснува работата на младите брачни парови во првите денови и ги учи како потоа сами да се справат со овие обврски.

Ние како тим од лекари и добро обучени сестри на Одделот за Неонатологија во Општа болница – Струга се трудиме во текот на целиот престој на мајката со новороденчето да им даваме основни совети на мајките во врска со доењето, самото држење на новороденчето во нивните креветчиња, капењето, тоалета на папокот и за сите нејаснотии им стоиме на располагање цело време.

При излегување од родилиште мајките добиваат и родилно картонче во кое им се објаснети некои основни постапки и тоа кога да се јават за вакцинација, какви вакцини примило во родилиште, кога да се јават на систематски прегледи, како да се прави нега на папочната врвца, кога да се започне со антирахитична профилакса, ЕХО на колкови кај ортопед и да се избере матичен лекар-педијатар кој ќе се грижи за здравјето на новороденчето.

Кога се јавуваат инфантилните колики, кои претставуваат уште еден стрес за сите во домот?

Д-р Бектеши: Најчесто прашање од мајките е: Што ако моето бебе има грчеви, како да знам дека моето бебе плаче заради грчеви?

Инфантилните колики (грчеви) се вбројуваат во највообичаените проблеми во раната неонатална возраст. Етиологијата на заболувањето се уште претставува енигма. Природниот тек на коликите со спонтано губење на симптомите на возраст од 3-4 месеци го прават иследувањето потешко. Овие колики може да перзистираат и во доцниот доеначки период.

Настануваат кај бебиња кои се на природна исхрана – неисправно држење на бебето при доење кога голта воздух, но почести случаи се кај оние кои се на адаптирани млека заради неисправно држење на шишето и неполна цуцла при што детето голта воздух (причина за колики). За грчевите кај бебињата причина е и нездравата храна на мајката (сувомесни производи, газирани пијалоци, паштети, грав, зелка, пушење). Во исхраната на мајката треба да доминираат овошјето и зеленчукот, значи витамини и минерали, без конзерванси и адитиви.

Се смета дека инфантилните колики погодуваат 30-40% од сите новороденчиња и се јавуваат по правилото на три тројки: Wessel-ово правило, критериум којшто служи за диференцијална дијагноза на грчевите во однос на органските грчеви-колики.

• Бебето е на возраст до 3 месеци;
• Плачењето трае 3 или повеќе часови дневно;
• Плачењето се случува во тек на 3 или повеќе денови во неделата.

Во период помеѓу грчевите (помеѓу епизодите на плачење) – бебето е добро, убаво се храни, добро напредува и не покажува знаци на никаква болест. Траење на епизодите на плач е различно, помеѓу 15-60 минути па и повеќе

Плачењето кај новороденчињата и доенчињата е придружено со грчеви во стомачето и свивање на ноџињата, црвенило на лицето, стегање на шаките. Плачот кој некогаш е безутешен може да трае и со часови. Во случај на таков вид на плачење, потребно е да се утврди дали постои некоја органска причина (обично се работи за воспаление на средното уво или запушен нос). Грчевите кај новороденчињата не се болест, туку етапа од физиолошкиот развој на бебето.

Ако се елиминираат тие органски причини, ако бебето не е гладно, не е жедно или мокро – ТОГАШ СЕ РАБОТИ ЗА ИНФАНТИЛНИ КОЛИКИ-ГРЧЕВИ. Најважно е да се сфати дека тоа се релативно чести состојби кои не оставаат никаква последица врз здравјето на новороденчето.

Како да му се помогне на новороденче кое неутешно плаче?

Д-р Бектеши: Се претпоставува дека коликите најчесто настануваат заради гастроинтестинален дискомфорт и недоразвиена цревна микрофлора. Третманот на коликите може да биде најразличен, меѓутоа најновите истражувања ги потенцираат пробиотиците како прв избор за третман. Постојат и медикаменти кои кај возрасните ја намалуваат количината на гасови во цревата, а кои може да бидат од помош и кај бебињата.

Друга причина поради која настануваат е заради појава на преодна лактозна интолеранција (состојби кога кај едно новороденче имаме недостаток на нормалниот ензим лактаза). Во првите недели од животот на новороденчињата, дигестивниот тракт заради незрелост не произведува доволни количини на ензимот лактаза, па поради тоа несварената лактоза во дебелото црево предизвикува надуеност, цревни грчеви и интензивен плач на новороденчето и на доенчето.

На нашето неонатолошко како и на педијатриско одделение ние обично ги советуваме родителите да користат некои препарати, зависно од здравствената состојба на новороденчето, и во голем процент од случаевите имаме голем успех во смирување на овие грчеви.