ПИШУВА:
М-р Нермин Теловска,
магистер по логопедија, клинички специјалист за дисфлуентни нарушувања на говорот и специјалист за психо-моторна реедукација и релаксација
ЈЗУ Завод за рехабилитација на слух, говор и глас – Скопје
♦♦♦♦♦♦♦
Продукцијата на јазикот има четири важни компоненти, концептуализација или планирање на тоа што сака да се каже, формулација, која вклучува граматичко, лексичко и фонолошко енкодирање на пораката, артикулација или продукција на гласовите, и сопствениот мониторинг, што вклучува коректност и соодветност на јазичната продукција. Развојот на централното човечко искуство, говорот и јазикот, се одвива континуирано од раѓањето на детето, и нивното доцнење или растројство може да се идентификува кога детето го нема очекуваното ниво на говорно-јазичниот развој според календарската возраст. Според податоците кои ги дава Научната национална академија на САД, 2016-та година, преваленцата на растројствата на говорот и јазикот се движи од 3 до 16 % и за жал 40 % од нив се децата кај кои се работи за тешко развојно нарушување, невролошко заболување и аутизам (Washington, DC: The National Academies Press. Doi: 10.17226/21872).
За каква тешкотија и да се работи, потребен и задолжителен е логопедскиот преглед и третман не само за лицето кое го има проблемот, туку ако се работи за дете и родителите да се вклучат активно во процесот на третман, да добијат соодветна подршка и насока за однесување со детето, за да чувствуваат сигурност во нивната меѓусебна релација и грижа кон детето
Кај нас во Заводот за рехабилитација на слух, говор и глас во Скопје, годишно се прават повеќе од 1500 логопедски прегледи, од кои во најголем број се работи за деца. Постојат многу видови на говорни и јазични нарушувања поради кои родителите бараат помош од логопедот за нивното дете.
Овие нарушувања можат да настанат во четири главни области: Артикулацијата, или говорните нарушувања кога детето погрешно продуцира гласови; Флуентност или говорните нарушувања кај кои нарушена е течноста односно протокот на говорот кај детето; Нарушувањата на гласот, кога гласот на детето има абнормален квалитет на висината, резонанцата или гласноста; И јазични нарушувања кога детето има проблеми во експресијата на своите потреби, идеи и информации или во разбирањето на она што другите го кажуваат. Најчестите говорно-јазични нарушувања се дефинираат како нарушувања на комуникацијата, развојно растројство на говорот и јазикот, специфично растројство на говорната артикулација, тептавење или пелтечење, нарушувања на гласот (афонија, дисфонија, хипер и хипоназалност и други).
Кога и дали е потребна посета на логопед, е најчестото прашање на родителите, кои први го забележуваат доцнењето и промената во говорот кај децата. Кога ќе забележат дека детето, за разлика од неговите врсници, се уште не зборува, или тешко се изразува вербално, родителите често ги фаќа паника. Кога детето зборува, но изговорот е неправилен, често се случува околината да не го разбира. Родителите се навикнуваат на говорот на детето, така што почнуваат несвесно да го поддржуваат искривениот начин на говор. Поради тоа, детето може да се чувствува несреќно, фрустрирано, поретко да зборува, а во комуникацијата почнува да се потпира на гестикулации.
Кога детето зборува, но изговорот е неправилен, често се случува околината да не го разбира
Многу е важно родителите да бидат тие што први ќе поработат на развојот на говорот кај своето дете, стимулирајќи го детето да изговара правилно, следејќи ги упатствата добиени од нивниот логопед. Со цел да се стимулира говорно-јазичниот развој, на родителите најчесто им се советува, да ги повторуваат речениците што ги кажале нивните деца и притоа да ги прошируваат и да ги надградуваат. Ако детето кое веќе зборува, почне да пелтечи, има репетиции на првиот глас или слог, има пролонгација на гласови или комплетни блокови на говорната продукција, таа манифестација на нарушувањето претставува само една димензија на овој комплексен проблем, затоа за успешен исход од оваа ситуација, неопходна е посетата кај логопедот кој е специјалист или добро обучен за оваа проблематика, да направи проценка на искуството со пелтечењето кај детето, бидејќи од огромна важност е да се процени како тоа се доживува себеси и последиците од пелтечењето во социјалното и емоционалното поле кај детето.
Многу е важно родителите да бидат тие што први ќе поработат на развојот на говорот кај своето дете, стимулирајќи го детето да изговара правилно, следејќи ги упатствата добиени од нивниот логопед
Освен претходно споменатите проблеми, кај децата може да постои и проблем во усвојувањето на граматичката шема како јазичен проблем и комбинирани пречки на говор и јазик.
За каква тешкотија и да се работи, потребен и задолжителен е логопедскиот преглед и третман не само за лицето кое го има проблемот, туку ако се работи за дете и родителите да се вклучат активно во процесот на третман, да добијат соодветна подршка и насока за однесување со детето, за да чувствуваат сигурност во нивната меѓусебна релација и грижа кон детето.
