Светскиот ден за борба против дебелината се одбележува секоја година на 4 март, со цел да се подигне свеста за глобалната криза со дебелината и да се промовираат практични решенија за нејзино решавање.
Во 2025 година, темата на кампањата е „Промена на системите, поздрави животи“, која има за цел да го насочи вниманието кон потребата од промени во здравствените, владините и прехранбените системи, како и во медиумите и средините каде што живееме и работиме. Оваа кампања исто така повикува на признавање на дебелината како сложена и хронична болест, која е поврзана со други хронични заболувања како што се дијабетес, срцеви болести и рак.
Децата кои не се доволно физички активни имаат поголема веројатност да добијат вишок килограми. Се препорачува децата и тинејџерите да имаат најмалку 60 минути физичка активност дневно. Предолгото седење и неактивноста, како што се гледање телевизија, играње видеоигри или прекумерна употреба на социјалните мрежи, исто така придонесуваат за дебелина
ДЕБЕЛИНА ВО ДЕТСТВОТО
Се очекува дебелината кај децата да се зголеми за 100 отсто помеѓу 2020 и 2035 година.
Дебелината во детството е сериозна здравствена состојба која се карактеризира со прекумерна телесна маса уште во раната возраст. Вишокот килограми често ги насочува децата кон други здравствени проблеми, како што се дијабетес и висок крвен притисок. Исто така, дебелината во детството може да доведе до ниска самодоверба и депресија.
Симптомите на дебелината во детството не се едноставни и не можат секогаш да се утврдат само врз основа на изгледот на детето. Различни фактори можат да придонесат за оваа состојба. Некои од нив може да се променат, како што се навиките во исхраната и физичката активност. Други фактори, како што се гените и хормоните, не можат да се променат.
Може да помогнете во управувањето или спречувањето на дебелината кај децата ако целото семејство редовно јаде избалансирани оброци и ужини. Исто така, корисно е целото семејство да води активен начин на живот. Ваквите чекори помагаат во заштитата на здравјето на вашето дете сега и во иднина.
Симптоми
Симптомите на детската дебелина не се секогаш јасни. Не сите деца кои имаат повеќе килограми се со прекумерна тежина. Некои деца имаат поголема телесна рамка од просекот. Исто така, нормално е децата да имаат различни количини на телесни масти во различни фази од нивниот развој. Поради тоа, не секогаш може да се утврди дали тежината е проблем само врз основа на изгледот на детето.
Честото консумирање на храна богата со додадени шеќери, заситени масти или натриум може да доведе до зголемување на телесната тежина
Мерењето наречено индекс на телесна маса (BMI) им помага на здравствените професионалци да проценат дали едно дете има прекумерна тежина или е дебело. BMI кај децата се пресметува врз основа на тежината и висината на детето и се споредува со податоци од други деца од истата возраст и пол преку графикони за раст. Разговарајте со лекарот на вашето дете за тоа како неговиот или нејзиниот BMI се вклопува со другите показатели за здравјето. На пример, моделите на раст, навиките во исхраната и активноста, нивото на стрес, сонот и семејната историја исто така играат клучна улога во здравјето. Други тестови, исто така, можат да му помогнат на здравствениот професионалец да утврди дали тежината на вашето дете претставува здравствен ризик.
Причини
Дебелината во детството е сложена состојба. Различни фактори можат да придонесат за нејзино појавување, вклучувајќи:
- Генетски и хормонални фактори.
- Пристап до храна.
- Стрес.
- Сон.
- Социјални и економски фактори.
- Навики во исхраната и физичка активност.
Ризик фактори
Многу фактори можат да ја зголемат веројатноста за дебелина во детството. Некои од нив може да се променат со семејни навики, вклучувајќи ги следните:
- Навики во исхраната. Честото консумирање на храна богата со додадени шеќери, заситени масти или натриум може да доведе до зголемување на телесната тежина. Таквите намирници вклучуваат брза храна, пекарски производи и закуски од вендинг автомати. Слатките, десертите и засладените пијалаци како газирани сокови, овошни сокови и спортски пијалаци исто така можат да придонесат за зголемување на тежината. Овие намирници се лесно достапни и дизајнирани да бидат примамливи за вкусните рецептори. Дозволено е повремено уживање во такви задоволства, но се препорачува да се консумираат свесно и во умерени количини, внимавајќи на препорачаните порции.
Брзата храна, колачињата и чипсот се вкусни, но немаат многу хранливи материи. Објаснете им на децата дека можат да уживаат во нив повремено, на пример, сладолед за време на семеен излет. Но, помогнете им да разберат дека овие намирници не даваат долготрајна енергија како здравата храна
- Недоволно движење. Децата кои не се доволно физички активни имаат поголема веројатност да добијат вишок килограми. Се препорачува децата и тинејџерите да имаат најмалку 60 минути физичка активност дневно. Предолгото седење и неактивноста, како што се гледање телевизија, играње видеоигри или прекумерна употреба на социјалните мрежи, исто така придонесуваат за дебелина. Телевизиските и онлајн содржините честопати вклучуваат реклами за нездрава храна, што може дополнително да влијае на навиките во исхраната. За децата постари од 2 години, препорачливо е да се ограничи времето пред екран на максимум два часа дневно (не вклучувајќи го времето за учење). Децата помлади од 2 години не би требало да имаат време пред екран.
- Ментално здравје. Личниот и семејниот стрес можат да ја зголемат веројатноста за дебелина кај децата. Долготрајниот стрес може да предизвика зголемено производство на хормони како кортизол, кои пак ја зголемуваат гладта и предизвикуваат желба за храна богата со масти и шеќери. Доколку сметате дека вашето дете е изложено на прекумерен стрес, разговарајте со здравствен професионалец. Можеби ќе биде потребна консултација со психолог или друг стручњак за ментално здравје кој ќе го процени и, доколку е потребно, ќе понуди соодветен третман.
- Одредени лекови. Некои лекови на рецепт можат да го зголемат ризикот од дебелина.
Компликации
Дебелината во детството често предизвикува здравствени проблеми или компликации. Тие можат да влијаат на физичката, социјалната и менталната благосостојба на детето.
Физички компликации
Дебелината кај децата може да доведе до следниве здравствени состојби:
- Дијабетес тип 2 – хронична состојба што го менува начинот на кој телото го користи шеќерот (гликоза). Дебелината и неактивниот начин на живот го зголемуваат ризикот од развој на дијабетес тип 2.
- Висок холестерол и висок крвен притисок – нездравата исхрана може да доведе до зголемени вредности на холестерол и крвен притисок. Овие состојби може да придонесат за таложење на плаки во артериите, што со текот на времето може да предизвика нивно стеснување и стврднување. Ова го зголемува ризикот од срцев удар или мозочен удар подоцна во животот.
Децата со дебелина можат да бидат изложени на потсмев или малтретирање од врсниците. Како резултат, тие може да имаат ниска самодоверба, ризик од депресија, анксиозност и пореметувања во исхраната. Со оглед на овие ризици, важно е родителите и старателите да поддржат здрави навики и позитивна средина за своите деца
- Болки во зглобовите – вишокот тежина создава дополнителен притисок врз колковите и колената. Дебелината може да предизвика болка и понекогаш повреди во колковите, колената и грбот.
- Респираторни проблеми – астмата е многу почеста кај деца со прекумерна тежина. Овие деца имаат и поголем ризик од развој на опструктивна ноќна апнеја – сериозна состојба при која дишењето запира и повторно почнува неколку пати во текот на ноќта.
- Метаболичка дисфункција поврзана со стеатотичка болест на црниот дроб (MASLD) – оваа состојба предизвикува наталожување на масни наслаги во црниот дроб. Обично нема симптоми, но може да доведе до оштетување и лузни на црниот дроб.
Социјални и ментални компликации
Децата со дебелина можат да бидат изложени на потсмев или малтретирање од врсниците. Како резултат, тие може да имаат ниска самодоверба, ризик од депресија, анксиозност и пореметувања во исхраната. Со оглед на овие ризици, важно е родителите и старателите да поддржат здрави навики и позитивна средина за своите деца.
Превенција
За да се спречи дебелината кај децата, следете ги овие чекори:
- Бидете добар пример. Направете здравата исхрана и редовната физичка активност да бидат семејна навика. Така, сите ќе имаат корист, а детето нема да се чувствува издвоено. Идеално е вашето дете да биде физички активно барем еден час дневно, најмалку пет дена во неделата.
- Нудете балансирани оброци и ужинки. Кога сервирате оброк, замислете ја чинијата поделена на делови:
- Половина од чинијата нека биде исполнета со овошје и зеленчук.
- Четвртина со житарици како булгур, кафеав ориз или интегрална тестенина.
- Четвртина со протеини како немасно месо, пилешко, морска храна или леќа.
Помеѓу оброците, нудете здрави ужинки со малку додадени шеќери и заситени масти, како јогурт со бобинки, јаболко со путер од јаткасти плодови или интегрални крекери со мисирка и авокадо.
- Постојано нудете нови намирници. Вашето дете можеби нема да сака нова храна веднаш, но ако ја нудите повеќе пати, може да ја прифати со текот на времето.
- Поддржете здрав однос кон нездравата храна. Брзата храна, колачињата и чипсот се вкусни, но немаат многу хранливи материи. Објаснете им на децата дека можат да уживаат во нив повремено, на пример, сладолед за време на семеен излет. Но, помогнете им да разберат дека овие намирници не даваат долготрајна енергија како здравата храна. Размислете за тоа да не купувате ваква храна дома, за да се фокусирате на нутритивно богати оброци и ужинки.
- Ограничете го времето пред екран. Не дозволувајте гледање телевизија за време на оброците и охрабрете ги децата да поминуваат време во активности кои не вклучуваат екрани. Размислете за поставување ограничување за време пред екран кое ќе важи за сите во домот.
- Награди кои не се поврзани со храна. Избегнувајте ветување на слатки како награда за добро однесување. Наместо тоа, предложете заедничка активност како одење во парк, на излет или играње омилена игра.
- Осигурете дека вашето дете добива доволно сон. Недостатокот на сон може да го зголеми ризикот од дебелина. Препорачаното време за сон според возраста е од 6 до 12 години: 9–12 часа дневно и од 13 до 18 години: 8–10 часа дневно.
- Доење. Доењето во првите 6 месеци од животот може да го намали ризикот од дебелина подоцна.
- Редовни лекарски прегледи. Осигурете се дека вашето дете оди на здравствени прегледи најмалку еднаш годишно. За време на овие посети, лекарот ќе го измери растот и телесната тежина, како и индексот на телесна маса (БМИ). Доколку БМИ значително се зголеми во текот на една година, детето може да биде изложено на ризик од дебелина. (Клиника Мајо)
