ПИШУВА:
Д-р сци. Александар Сајковски
специјалист педијатар неонатолог
♦♦♦♦♦♦♦
ВИТАМИНИ КАЈ НОВОРОДЕНИТЕ ДЕЦА И ДОЕНЧИЊА
(прашања и одговори за нивното дејство и суплементација)
Започнувајќи го овој серијал за витамините и нивното значење и улога во телото на детето и возрасната индивидуа, не може, а да не се навратиме на фактот дека медицината последниве децении со светлосна брзина ги открива новите места на дејство, новите ефекторни молекули и дава нова светлина во примената на одредени витамини и минерали. Затоа сметам дека новите откритија за функцијата и улогата како и примената на одредени витамини особено од групата на таканаречените липосолубилни витамини е од круцијално значење за одржување на здравјето во различни возрасни категории.
Витамините („vital amines“) како органски компоненти се внесуваат во минимални количини, но се есенцијални за одвивање на цела низа на нормални физиолошки функции и процеси заедно со минералите. Хуманиот организам нема можност за нивна синтеза во телото. Поради тоа се наречени есенцијални нутрициенти. Недостатно внесување на витамините води до синдроми на дефицит на истите. Сите тие поединечно имаат своја специфична клиничка слика која зависи од процесите во кои се вклучени истите.
Со оглед дека и покрај еднократната апликација на витамин К, може да остане ниска активноста на витамин К зависните фактори на коагулација и да се развие доцната хеморагиска болест на новороденото во поголем број на земји е воведена дополнителна суплементација со 25 μg витамин К. Така продолжена орална профилакса е воведена од европските земји како што се Велика Британија, Холандија, Полска, Италија, Франција, Србија, но и кај нас
Нашиот став во исхраната и одржувањето на здравјето треба да се базира на начелото дека „телото на човекот работи и функционира на база на хранливи материи, а не на лекови“. Затоа медицината во последниве децении не се фокусира само на третирање на симптомите на поедините болести со лекови. Таа денес се базира на клеточно, метаболичко и молекуларно лекување на болестите. Имајќи ја предвид синтагмата дека телото работи на база на искористување на хранливите материи, а не на лекови, витамините и минералите стануваат базична компонента на овој приод.
ВИТАМИН К КАЈ НОВОРОДЕНИТЕ ДЕЦА И ДОЕНЧИЊА
Овој серијал го започнуваме со темата и прашањата и одговорите за витаминот К кај новородените деца. Почетокот би сакал да го базирам на фактот дека кога се избира еден препарат како суплемент најдобро е да се има на ум следната мисла и цитат на познатиот филозоф Аристотел:
„Извонредноста никогаш не е случајност. Секогаш е резултат на силна намера, искрен напор и паметна изведба. Таа претставува мудар избор помеѓу многу алтернативи – изборот, а не среќата или случајноста, е тоа што треба да ја определи твојата судбина“.
Што е тоа витамин К?
Тоа е т.н. липосолубилен витамин, кој како и другите витамини и минерали спаѓа во групата на микронутрициенти кои во телото мора да се внесуваат, но во минимални количини, односно нашето тело нема можност за нивна ендогена синтеза.
Активноста на „витамин К зависните“ фактори на коагулација во неонаталниот период достига максимални 60 % од нормалните вредности кај возрасни. Ова, пред се, се должи на малите резерви за витамин К кај новородените и доенчињата поради малите фетални резерви со оглед на фактот дека витаминот К во минимални количини поминува низ плацентата. Од друга страна постои одложена синтеза на витаминот К во цревата, како и значително пониски концентрации на витамин К во хуманото млеко во споредба со млечните формули
Кога е откриен витаминот К?
Од 1929 година данскиот научник Henrik Dam и Edward Adelbert Doisy од Универзитетот на Ст. Луис работејќи паралелно до 1939 година откриваат една молекула која се позиционира во категоријата витамини и иницијално ја добива буквата К по објавување на нивниот труд во еден германски научен часопис и е наречена „Коагулационен витамин“. Овие два научника ја добиваат и Нобеловата награда за медицина во 1943 година за ова нивно откритие. Но, се до 1974 година не била позната прецизната функција на витаминот К односно до откритието на протромбинот кој е витамин К зависен фактор на коагулација во три независни лаборатории од страна на Stenflo, Nelsestuen и Magnusson.
Кои се функциите на витаминот К?
Денешните сознанија укажуваат на следните значајни функции на витаминот К во телесната хомеостаза:
-
Коагулација на крвта: Учествува во продукцијата на протромбинот (фактор II), факторите на коагулација VII, IX и X, како и протеините C, S и Z;
-
Учествува во метаболизамот на коските преку остеокалцин познат и како „коскен Gla протеин“, Matrix Gla protein, периостин и скоро откриенот Gla-богатиот протеин;
-
Нормално функционирање на крвните садови преку т.н. Gas6 протеин кој игра значајна улога во клеточната пролиферација, но игра и улога и на хормон со стимулација на бета клетките на панкреасот да ослободат повеќе инсулин, а истовремено стимулирајќи ги масните клетки да го ослободуваат хормонот адипонектин кој ја зголемува сензитивноста на инсулин;
-
Улогата на скоро откриените пролин-богати γ-carboxyglutamyl пртоеини (PRGPs) 1 и 2, и трансмембранските γ-carboxy glutamyl протеини (TMGs) 3 и 4 се уште не се доволно познати.
Која е улогата на витаминот К кај детската популација во првите три месеци од животот?
Познато е дека активноста на „витамин К зависните“ фактори на коагулација во неонаталниот период достига максимални 60 % од нормалните вредности кај возрасни. Ова, пред се, се должи на малите резерви за витамин К кај новородените и доенчињата поради малите фетални резерви со оглед на фактот дека витаминот К во минимални количини поминува низ плацентата. Од друга страна постои одложена синтеза на витаминот К во цревата, како и значително пониски концентрации на витамин К во хуманото млеко во споредба со млечните формули.
Која е концентрацијата на витамин К во хуманото млеко и адаптираните формули?
Во хуманото млеко во 100 мл има 0.1-0.2 μg на витамин К, додека во млечните формули за деца тоа се движи од 5-20 μg. Ако притоа се земат предвид дневните потреби кои достигаат 25 μg сосем е очекувана т.н. „физиолошка хипопротромбинемија“ кај новородените деца и децата во првите три месеци од животот кај бебиња кои се на доење.
Што е хеморагична болест на новородено?
Понекогаш погоренаведената хипопротромбинемија достигнува степен кога не е можно да се одржи спонтана хемостаза, па се јавува хеморагична болест на новороденото. Оваа клиничка состојба е извонредно значајна поради својот морбидитет, морталитет и последици.
Во кои форми се јавува хеморагичната болест на новородено?
Може да се појави екстремно ретко како рана хеморагиска болест на новородено во тек на првиот ден од животот, најчесто кај мајки кои примаат антиепилептици и пратена е со тешки и смртоносни крвавења на централниот нервен систем.
Може да се јави како класична хеморагиска болест на новородено помеѓу 2-7 ден од животот и тоа кај 0.25-1.7 новородени деца на 100 раѓања. Клинички крвавењата најчесто не се животозагрозувачки и може да се јават во гастроинтестиналниот систем, папчето или на местото на давање на инјекција кај новороденото дете.
Трета форма е доцна хеморагиска болест на новородено која се јавува кај 2-10 новородени деца на 100.000 раѓања. Во нешто над 70 % од случаите се работи за тешки крвавења во централниот нервен систем со висока смртност која достига и 50 %.
Зошто е важна профилаксата со витамин К?
Високата зачестеност на класичната форма и тешката клиничка слика на доцната хеморагиска болест на новороденото се главни причини за профилактичка примена на витамин К1 кај сите новородени. Профилактичката примена на витамин К е започната во САД во 60-тите години од минатиот век кога Американската академија за педијатрија го препорачала парентералното давање на инјекција на витамин К1 како профилакса за хеморагиска болест на новородено. Овој приод со апликација на 1 мг на витамин К парентерално за доносени новородени и 0.5 мг за недоносени деца е прифатен од најголемиот број на земји во светот, па и кај нас.
Дали е потребна дополнителна профилакса?
Со оглед дека и покрај еднократната апликација на витамин К, може да остане ниска активноста на витамин К зависните фактори на коагулација и да се развие доцната хеморагиска болест на новороденото во поголем број на земји е воведена дополнителна суплементација со 25μg витамин К. Така продолжена орална профилакса е воведена од европските земји како што се Велика Британија, Холандија, Полска, Италија, Франција, Србија, но и кај нас. Во Канада, Нов Зеланд и Австралија е воведена перорална профилакса кај оние деца чии родители одбиваат интрамускуларна апликација.
Која е актуелната препорака за превенција на дефицитот на витамин К?
Актуелната препорака е иницијално уште во породилиште интрамускуларна апликација на витамин К1 веднаш по раѓање во доза од 1 мг за доносени новородени деца и 0.5 мг за недоносени новородени деца. Потоа да се продолжи со профилакса од 7. ден до крајот на третиот месец од животот со внесување на 25μg витамин К1 дневно и тоа кај деца кои се на доење. Кај деца кои се на вештачка исхрана таа не е потребна затоа што во формулите е додаден витаминот К. Продолжената перорална профилакса е од особено големо значење за предвремено родените деца, кај новородени и доенчиња со тешка и пролонгирана жолтица, но и кај оние каде е употребена антибиотска и антиепилептична терапија како кај детето така и кај мајката.
(продолжува)
