ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Здравјето на мајките и бебињата претставува темел на здрави семејства и заедници, овозможувајќи иднина полна со надеж за сите нас“, потенцираат од СЗО, на Светскиот ден на здравјето 2025, што се одбележува секоја година на 7 април. Од денеска започнува едногодишна кампања посветена на здравјето на мајките и новороденчињата, со наслов „Здрави почетоци, надежна иднина“, со која се повикуваат владите и здравствената заедница да ги засилат напорите за спречување на превентабилни смртни случаи кај мајките и новороденчињата, како и да дадат приоритет на долгорочното здравје и благосостојба на жените.
По повод Светскиот ден на здравјето, 7 Април, разговаравме со д-р Симонида Спасевска, специјалист по педијатрија, која во исцрпно интервју за Педијатар.мк, ги открива клучните фактори што влијаат на здравиот почеток на животот кај новороденчињата, спецификите на неонаталниот период, најчестите здравствени состојби со кои се соочуваат новородените во првите денови и недели од животот, раните знаци на развојни проблеми, дилемите околу исхраната, но и важноста на редовната имунизација на децата.
„Здрави почетоци, надежна иднина“ е слоганот под кој се одбележува Светскиот ден на здравјето 2025, 7 Април, посветен на подобрување на здравјето и преживувањето на мајките и новороденчињата, со цел да се обезбедат здрави почетоци во животот и да се поттикнат инвестиции во здравствените услуги за мајките и децата. Кои се клучните фактори што влијаат на здравиот почеток на животот кај новороденчињата?
Д-р Спасевска: Клучните фактори кои влијаат врз здравиот почеток на новородените, пред се, зависат од условите кои ги нудат институциите за перинатална заштита. Подигање на нивото на оваа заштита и подобрување на условите во родилиштата (редовни превентивни прегледи, третман на инфекциите, хроничните состојби кај мајката, соодветени услови при породувањето и адекватна грижа за мајката и бебето после породувањето), во голема мера ги намалуваат несаканите компликации, како за мајката така и за новороденото. Адекватен прием и третман на новороденото од страна на педијатар – неонатолог, ги елиминира проблемите што можат да настанат кратко по раѓањето. Можноста за следење на патеката од прием до испис од родилиштето на мајката и новороденчето по сите протоколи, подобрување на условите во родилиштатата, како и пренаталната грижа за мајката, треба да се поттик за инвестиции во овој многу важен сегмет на здравството. Треба да се работи на подобра нега и грижа на родилката и нејзиното бебе во сите родилишта во државата. Едноставно поголем степен на инвестиции во овој сегмет за подобра перинатална грижа.
Здрава и среќна мајка која има уредно контролирана бременост, најчесто ќе роди здраво бебе
Освен институциите, фактори што влијаат врз здрав почеток на новороденчето, секако се и од страна на мајката и контрола на нејзината бременост, ако се претпоставува дека се во ред со фетусот, од морфолошка гледна страна. Здрава и среќна мајка која има уредно контролирана бременост, најчесто ќе роди здраво бебе. Во текот на бременоста, освен редовните контроли (контрола на здравствената состојба на мајката, хронични болести), мајката треба да се грижи за својата исхрана и физичка активност. Исхраната треба да е добар баланс на трите основни нутритиенти: протеини, шеќери и масти. Во бременоста на организмот му требаат повеќе протеини за правилен раст и развој на мускулите на бебето (немасно месо), омега масни киселини (одреден тип риба, лосос, пастрмка, ослиќ..), растенија и овошја кои се природен извор на фолати, млечни производи како извор на калциум. Важно да се напомене дека мајката не треба да јаде за двајца, туку храна која е калориски прилагодена според месеците на бременсота. На пример, во првиот триместар кога се формира плодот, важно е внесувањето на фолатите и добра хидрација, исхраната треба да е нормална, како и пред бременоста. Во средниот триместар, калорискиот внес треба да е повисок за околу 350 калории, а во последниот акцентот треба да се стави на протеините, а калорискиот внес да е околу 450 калории повеќе од вообичаено. Да се избегнуваат прости шеќери и газирани напитоци.
Секако мајките не треба да пушат цигари, да консумираат алкохол и наркотични супстанци. Сето ова негативно влијае врз растот и развојот на бебето (бавен раст или задоцнување во растот, анксиозност, невролошки и развојни нарушувања, слаби когнитивни функции…). Редовна физичка активност усогласена според физичката кондиција на мајката и неделите на бременост, еднакво придонесува за здрава бременост и полесно породување. Во овој доста осетлив период од животот, мајката треба да избегнува стрес (психофизички), да го намали обемот на работа, поголем фокус на релаксација, еднонасочен разговор со вашето бебе. Започување на рана комуникација со бебето, додека е сè уште во стомакот е клучно за поставување на здрави темели за неговиот социјален и емоционален развој, јазични и мемориски вештини.
Редовните педијатриски прегледи во првата година од животот се особено значајни. Се следи дали растот и развојот се адекватни за возраста. Се следи психомоторниот развој. За одредени отстапувања понекогаш чекаме бебето да созрее, порасне, но кај посериозните отстапувања се насочуваме кон барање на изворот на проблемот и веднаш почнуваме со третман или соодветна терапија, доколку е достапна
Од сè ова кажано произлегува сите здравствени институции на различни нивоа и во различни облици треба да се грижат за мајката за време на нејзината бременост. Мултидисциплинарен пристап, пред се, на водење на бременоста од страна на гинеколог, превентивни прегледи, вклучување на нутриционист, тренер. Функционирањето на сите институции како еден систем кој се грижи за мајката и бебето, сигурно ќе резултира со раѓање на здраво бебе.
Секако, начинот на породување, условите во кое бебето се раѓа, негата и грижата која ја добива во првите минути по раѓањето, се од клучно значење како за почетокот, така и за квалитетот на животот на бебето понатаму.
Што е најважно што родителите треба да го знаат за неонаталниот период на нивното бебе?
Д-р Спасевска: Неонаталниот период е најранливиот период во развојот на бебето, како за родителите, така и за самото бебе. Тоа е период на адаптација на услови вон матката, на надворешната средина. Новороденото се раѓа со сите функционални органи и системи, но истите не се сè уште доволно созреани за да ја преземат комплетно својата функција. Адекватна грижа и нега за мајката и бебето во овој најран период на адаптација се клучни за понатамошното фунционирање. Родителите треба да се добро подготвени околу исхраната и негата на новороденото во домашни услови. Доењето како најприфатлив начин на исхрана, треба да биде воспоставено уште во родилиште. Основите манипулации околу бебето (менување пелена, бањање, нега на кожа, техники на доење, подждригнување, апликација на витамински суплементи), родителите ги совладуваат во родилиштата, но и претходно со посети на едукативни предавања на актуелната тема.
Отсуство на насмевка, гугање, стабилно држење на главата, вртење кон изворот на звукот, следење со поглед, се само некои отстапки забележани во најраниот период на животот
Во однос на исхраната, секако предност му даваме на мајчиното млеко, како незаменлива комбинација на нутритиенти и имунолошки компоненти, кои му ја даваат ексклузивноста на млекото пред формулите. Мајчиното млеко има еволуција која е прилагодена според возраста на бебето. Така во првите денови по породувањето се лачи колострум, млеко во помала количина, но богато со протеини кое ги задоволува потребите на бебето, потоа преодното млеко кое го има во поголеми количини и кај кое процентот на масти и шеќери е повисок, па така бебето е посито, и трајното млеко, кое се создава после 2-3 недели по породувањето. Дневната количина на ова млеко се движи од 800-1000 мл, сосема доволно за потребите на оваа возраст.
Доколку мајката од одредени причини не може да дои или нема млеко, секако достапни се млечите формули, адаптирани според возраста и кондицијата на бебето.
Кои се најчестите здравствени состојби со кои се соочуваат новороденчињата во првите денови и недели од животот?
Д-р Спасевска: Освен исхраната (воспоставување на правилен ритам на хранење, најчесто по принцип на побарувачка), најчеста состојба која ги загрижува родителите во овој период е развој на инфантилни колики или бебешки грчеви. Тоа е состојба која е проследена со силен плач, грчење на ноџињата, вознемиренот, зацрвенетост на кожата, постојано барање храна. Механизмот на појавата сè уште не е до крај разјаснет, се смета дека се јавуваат поради незрелост на ензимскиот систем и цревата. Болките обично се циклични, се јавуваат после 3 недела, траат 3-4 часа, најчесто во попладневните часови. Освен физички методи на смирување (масажи, топли облоги, вежби), на пазарот постојат и помошни средства во облик на капки кои може да се и употребат во насока на смирување на болката. Во овој период најважно е родителите да останат смирени, нивното бебе е здраво, минува низ транзиторен период кој најчесто трае 2 до 3 месеци. Со своето однесување да се обидат да го смират своето бебе.
Зошто треба да се прават редовни педијатриски прегледи во првата година од животот?
Д-р Спасевска: Редовните педијатриски прегледи во првата година од животот се особено значајни. Се следи дали растот и развојот се адекватни за возраста. Се следи психомоторниот развој. За одредени отстапувања понекогаш чекаме бебето да созрее, порасне, но кај посериозните отстапувања се насочуваме кон барање на изворот на проблемот и веднаш почнуваме со третман или соодветна терапија, доколку е достапна. Најчестите проблеми во првата година се асоцирани со исхраната, алергиите/неподносливост на одредени состојки во храната (протеини на кравјо млеко, лактозна интолеранција), состојба на кожата. Во првата година од животот за прв пат внесуваме и немлечна исхрана. Правиот избор на времето на почнување со истата, комбинацијата на продуктите, количината, бројот на оброците, се основа во моделот на исхрана, во формирањето на микробиомот и здравствена кондиција воопшто подоцна низ животот како возрасна индивидуа.
Кои се најважните параметри што треба да се следат кај новороденчињата (тежина, раст, невролошки развој)?
Д-р Спасевска: Првите прегледи најчесто се базираат на мерење тежина и должина, притоа се води сметка дали бебето расте адекватно за возраста. Доколку има отстапување, се даваат совети како истото да се надмине. Невролошкиот развој кај новородените (доколку нема посебни докажани кондиции) е речиси идентичен. Отстапувањата во однос на невролошкиот развој обично се гледаат кај младите доенчиња.
Како да ги препознаеме раните знаци на развојни проблеми кај новороденчињата?
Д-р Спасевска: Секое дете е индивидуа сама за себе, со единствен и карактеристичен модел на развој само за себе. Не сите деца на одредена возраст извршуваат исти задачи, било да се моторни или психолошки. Но тоа не мора да значи дека постои дефицит во развојот. Едноставно некои функции различно созреваат низ периодот на растење. Улогата на родителот и педијатарот е клучна во овој дел од развојот. Сите поголеми отстапувања треба сериозно да се сфатат и континуирано да се работи на нивно елиминирање. Тоа се најчесто пречки во когнитивниот, моторичкиот и емоционалниот развој. Во третманот на овие деца е неопходен мултидисциплинарен пристап и тим (развојни терапевти, логопеди, невролози, дефектолози). Раната интервенција е индивидуална за секое дете. Совет: Колку порано се побара стручна помош, толку подобро!
Најчестите проблеми во првата година се асоцирани со исхраната, алергиите/неподносливост на одредени состојки во храната (протеини на кравјо млеко, лактозна интолеранција), состојба на кожата…
Отсуство на насмевка, гугање, стабилно држење на главата, вртење кон изворот на звукот, следење со поглед, се само некои отстапки забележани во најраниот период на животот.
Споделувањето на сите информации со вашиот педијатар е од огромно значење.
Мајчиното млеко е незаменливо во првите месеци од животот на бебето. Покрај ексклузивното доење во првите шест месеци, препораките на ААП велат дека детето треба да продолжи да се дои до двегодишна возраст или подолго. Колку во пракса сретнувате мајки кои ги применуваат овие насоки?
Д-р Спасевска: Кај нас, најчесто доењето како единствен внес на храна, се спроведува до шестмесечна возраст. Потоа следи период на постепено воведување на немлечна исхрана, кое се комбинира со доење со редуциран број на подои.
Искрено, во праксата има мал број на мајки кои дојат после 18 месеци. Причината се работните обврски на мајката, повеќе деца, наредна бременост…
Колку е битна редовната имунизација на децата и како да се справиме со оние родители кои не веруваат во ефикасноста и докажаноста на вакцините?
Д-р Спасевска: Апсолутно е важна вакцинацијата од најмала возраст. Вакцинациите треба да се спроведуваат според вакциналниот календар, кој со закон е регулиран во нашата држава. Вакцините докажано спречуваат сериозни болести или ги намалуваат компликациите од истите. Со редовна вакцинација, кај децата се развива долгорочна заштита, во насока на квалитетен живот, без последици од болести прележани во детството.
Начинот на породување, условите во кое бебето се раѓа, негата и грижата која ја добива во првите минути по раѓањето, се од клучно значење како за почетокот, така и квалитетот на животот на бебето понатаму
Невакцинирањето на детето е неодговорност не само кон детето, туку и кон колективот и средината на која му припаѓа. Изложување на ризик од инфективни болести, кои не само што можат сериозно да го нарушат здравјето, да доведат до инвалидитет, дури и да завршат со смрт.
Сметам дека аргументирана едукација на сите поединци околу бенефитот на вакцините, ќе го подигне нивото на вакциналниот процент во нашата земја.
Дали има нешто што би додале на крајот, нешто што би сакале да го истакнете, а не Ве прашав? Можеби некаква порака до идните мајки, како и оние кои веќе имаат принова во домот?
Д-р Спасевска: Секое бебе е приказна за себе, секој ден ист како претходниот, но сепак, различен и неповторлив. Почитувајте ги советите на оние околу вас, но на крајот – Вие знаете што е најдобро за вашето бебе. Слушајте го и учете од вашиот педијатар.
Уживајте во мајчинството со сите сетила.
