Пишува: Катерина Шекеровска – Димовска
katerina@pedijatar.mk
Кога започнува развојот на имунитетот кај детето, кои фактори влијаат на успорување на созревањето на имуниот систем и дали децата треба да се чуваат во стерилни услови, каде што нема бактерии и хигиената е на максимално ниво? До кога се препорачува ексклузивно доење и кои се ризиците од употребата на кравјото млеко како интегрално млеко во првата година од животот на детето? Кое е вистинското време да се тргне во градинка? Ова се само дел од дилемите со кои се соочуваат родителите, а кои подолу, во интервју за Педијатар.мк, ги разрешува проф. д-р Катарина Ставриќ, педијатар – имунолог.
Имунолошкиот систем е клуч за сите болести – од обична настинка до тешки, малигни заболувања. Кога започнува развојот на имунитетот кај детето, дали е тоа интраутерино и што е клучен фактор за неговото создавање во првите месеци од раѓањето на бебето?
Проф. д-р Ставриќ: Факт е ова што го кажавте – дека развојот на детето почнува уште интраутерино. Многу е важна здравата бременост, здрава исхрана, здрави навики, здрав животен стил, да не се пуши, да не се пие, физичка активност… – сето тоа влијае на создавање на здрави услови за развој на плодот. Да се избегнуваат колку што може лекарства и разни други штетни активности во тој период за да се обезбеди една физиолошка средина за развој на плодот. Тука почнува развојот на имунитетот.
И самиот акт на породување влијае на имуниот систем. Во последно време е модерно да се породуваат со царски рез, меѓутоа има научни докази дека различно се усмерува развојот на имуниот систем на новороденото од жени кои се породуваат спонтано и кај жени кои се породуваат со царски рез во однос на составот на цревната флора, којашто е многу важна и се повеќе станува актуелна како еден важен дел од имуниот систем, а тоа е мукозен имун систем којшто влијае врз понатамошниот развој на созревањето на имуниот систем.
Не постои формула која е идентична со мајчиното млеко, па оттаму и препораките да се дои бебето колку што е можно подолго или ексклузивно доење во првите 6 месеци…
Проф. д-р Ставриќ: Според СЗО, ексклузивно доење се препорачува до 4 месец, со воведување на дохрана меѓу 4 и 6 месец. Пак е индивидуално, затоа што, на пример, вие имате едно бебе коешто напредува одлично, родено е со добра телесна тежина и на 4 месеци има 7-8 кг, секако дека за него мајчиното млеко нема да ги задоволи нутритивните потреби и тука веќе доаѓа предвид да се започне со дохрана. Има деца на кои и до 6 месец мајчиното млеко им е доволно, ако е родено со 3 кг, на 6 месеци има 6 кг, нему мајчиното млеко му ги задоволува нутритивните потреби. Затоа велам, апсолутно доење до 4 месец, а помеѓу 4 и 6 месец, индивидуално од бебето да се започне со дохрана.
Детето се раѓа со антитела кои ги добило трансплацентарно од мајката, истите постепено опаѓаат и некаде околу 3-4 месец бебето ги губи тие антитела и тука имаме еден период кога доенчето ги има изгубено антителата од мајката, а од друга страна нема почнато производство на сопствени антитела. Тоа е таканаречена физиолошка транзиторна хипоимуноглобулинемија кај доенчето
Вештачките млека во својата основа го имаат кравјото или козјото млеко, кои се специјално обработени, а имајќи ги предвид актуелните препораки од Европската агенција за безбедна исхрана, адаптираните формули се препорачуваат да се даваат и во текот на втората година од животот на детето. Но, многу родители го прават токму спротивното, односно почнуваат со давање на кравјо млеко многу рано во животот на детето. Кои се ризиците?
Проф. д-р Ставриќ: Во принцип, не се препорачува внесување на кравјо млеко како кравјо млеко во текот на првата година. Млечни производи – да, од типот на јогурт, кисело млеко и други млечни производи, меѓутоа кравјото млеко треба да се внесе барем после првата година. Во текот на првата година од животот на детето, доколку не се дои или доколку се дои, а му треба дополнително млеко, треба да бидат адаптирани формули, затоа што се, сепак, прилагодени спрема можностите на детето да го прифати и обработи тоа млеко и да го искористи максимално. Не се препорачува кравјо млеко затоа што тоа не е соодветна исхрана за доенчињата во текот на првата година. Доенчињата коишто се на кравјо млеко се склони многу често кон анемија, слабост на коските, рахитис и автоматски овие фактори влијаат на имуниот систем, па овие деца често се разболуваат, имаат чести хоспитализации…
Откако ќе се роди, бебето нема имунитет, создавањето на антитела кај децата започнува од 6 месец, а целокупниот развој на имуниот систем завршува околу 12 година. Како да се поттикне имуниот систем на детето?
Проф. д-р Ставриќ: Со здрави навики. Вакцинацијата е една од методите за потикнување на созревање на имуниот систем. Нема потреба од вештачки стимулации на созревањето на имуниот систем. Потребно е да се остави имуниот систем да созрее спонтано.
Прва одбрана од инфекции кај новороденото е неспецифичниот имун одговор односно леукоцитите. Покрај леукоцитите во неспецифичниот имун систем спаѓаат и интакноста на кожата, слузниците, цревната слузница, како еден многу важен имун систем во одбрана на организмот. Сите тие се прва одбрана на организмот од инфекции кај доенчето.
Хуморалниот имунитет, антителата созреваат постепено до 3 година. Детето се раѓа со антитела кои ги добило трансплацентарно од мајката, истите постепено опаѓаат и некаде околу 3-4 месец бебето ги губи тие антитела и тука имаме еден период кога доенчето ги има изгубено антителата од мајката, а од друга страна нема почнато производство на сопствени антитела. Тоа е таканаречена физиолошка транзиторна хипоимуноглобулинемија кај доенчето. Тоа е тој критичен период и одговор зашто велиме дека во текот на првата година доенчињата, секако не треба да се чуваат во стаклено ѕвоно, меѓутоа, сепак, да не се изложуваат на големи собирања, да не се носат по шопинг молови, кадешто има голема концентрација на луѓе, или по родендени, игротеки… Друго е ако во домашна средина некој од родителите се разболи, настине, доенчето може да се справи со таа вирусна инфекција и да не се разболи. Меѓутоа ако го ставите во една средина, игротека, каде што количината на вируси е голема, несомнено дека со еден таков незрел имунитет ќе се разболи. Здрава исхрана, чист воздух…
Апсолутно сите протоколи бараат задолжително давање на витамин Д во првата година. Детето расте, во текот на првата година ја триплира својата тежина и тој интензивен раст на коските и на целиот организам бара витамин Д
Токму чистиот воздух е она што го немаме особено во овој период…
Проф. д-р Ставриќ: Воздухот е ист и надвор и во собата каде што престојува бебето. Затоа велиме колку што е можно повеќе да се користат планините, околните места, Маврово, Охрид, оние кои имаат баби и дедовци кои живеат во други почисти градови да престојуваат почесто кај нив итн.
Се повеќе истражувања укажуваат на поврзаноста на витаминот Д со јакнење на имуниот и невролошкиот систем. Научно е докажано дека за многу гени што ги кодираат протеините потребни за созревање на имунолошкиот систем е пресудно присуството на витамин Д. Од прва рака, зошто е толку важно земањето на Витамин Д, особено во првата година од животот на бебето?
Проф. д-р Ставриќ: Апсолутно сите протоколи бараат задолжително давање на витамин Д во првата година. Детето расте, во текот на првата година ја триплира својата тежина и тој интензивен раст на коските и на целиот организам бара витамин Д. Во тек на првата година се дава профилактично витамин Д, а пожелно е во наредните години да се прима и во тек на зимските месеци. Доволно е 20 мин. изложеност на сонце за да се активира витаминот Д во кожата и да се задоволат потребите, но сега, во зимските месеци тоа го нема и затоа се препорачува. Иако е индивидуално од земја до земја, постојат земји каде што се препорачува давање на витамин Д во текот на целиот живот, но бидејќи ние сме поднебје коешто е сончево и еден добар период децата се голи, разголени, се задоволуваат потребите за витамин Д.
Витаминот Д не само што е важен за коските и за растот, туку и за созревање и на имуниот систем и на невролошкиот систем, кој исто така созрева до 5 година. Затоа е овој период многу важен, да се обезбедат оптимални услови се она што е потребно за да се изгради здрав организам.
Пробиотиците имаат позитивен ефект врз здравјето на детето, се препорачуваат кај деца родени со царски рез (бидејќи не поминуваат низ родилниот канал и не ја добиваат првата доза на бактерии од својата мајка), но дали и останатите новороденчиња имаа бенефит од нивната употреба?
Проф. д-р Ставриќ: Не треба априори сите деца да примаат. Пристапот е индивидуален. Еден фактор е како е породено детето, дали е спонтано или со царски рез. Честопати знаеме и дека во родилиштата знаат да им дадат антибиотик за инфекција или превентивно, а самиот антибиотик веќе е фактор којшто влијае на промена на составот на цревната флора, односно не дозволува онаа нормална цревна флора да се развие во тек на првата недела. Исто така, исхраната – дали се почнува со доење, ако се почнува, бифидо бактериите ги добива бебето преку мајчиното млеко, коишто ќе го убрзаат воспоставувањето на нормалната цревна флора, но ако е на вештачка исхрана, секако дека треба да се додаде, да се помогне развојот на нормалната цревна флора.
Се уште не се стриктни препораки за да се каже дека треба да се дава, но има студии кои покажуваат кај деца со атописка конституција позитивен ефект на превенција на развој на атописки дерматит. Пак ќе кажам, индивидуално е од дете до дете, а индивидуално е и колку долго да се даваат пробиотиците.
Во денешно време децата живеат во стерилни услови, се помалку се надвор, а повеќе пред компјутер, што придонесува да се разболуваат почесто од порано. Некои родители дури и ги одбегнуваат градинките за да ги заштитат своите деца. Дали ја прават вистинската работа?
Проф. д-р Ставриќ: Децата не треба да се чуваат под стаклено ѕвоно. Не треба да се чуваат во стерилни услови каде што нема бактерии и хигиената е на максимално ниво. Напротив. Контактот со микроорганизмите, било да се вируси или бактерии, на некој начин го поттикнува созревањето на имуниот систем. За секој вирус или бактерија постојат стотина соеви и организмот треба да се запознае со секој сој за да создаде специфични антитела, специфична имунолошка одбрана за да може кога повторно ќе дојде во контакт со тој сој да се одбрани. Ако не создаде доволно антитела и разноликост во антителата, тогаш ќе има проблем кога детето ќе тргне во градинка или во школо. Сите деца без разлика и тие што не оделе во градинка, кога ќе тргнат во школо имаат период на адаптација, некој период од 2-3 месеци кога се постојано болни, но после тоа веќе се адаптираат односно стекнале разноликост на антителата кои ги штитат од најчестите предизвикувачи.
Зошто велиме децата да не одат во градинка до 3 години? Факт е дека имунолошки не се зрели за да се справат со таа концентрација на бактерии и вируси. Затоа што и на 3 и на 4 години детето да тргне во градинка ќе го има оној период на адаптација, меѓутоа детето е поголемо, имунолошки е позрело, така што може полесно да се справи, ќе се разболи, но клиничката слика ќе биде полесна и пократко ќе трае. Друго е да тргне на година дена, кога честопати се случуваат и компликации како пневмонии, воспаленија на уши, коишто повлекуваат хоспитализации кои не одат во прилог ниту на мајката, која е постојано на боледување, ниту пак се во прилог на детето, затоа што секоја една таква тешка инфекција го исцрпува организмот и не дозволува созревање на имуниот систем.
