ПИШУВА:
М-р Светлана Трнинкова
логопед, ООУ „Ванчо Прке“ – Штип
♦♦♦♦♦♦♦
Во основа на латерализацијата на мозочните функции стои специјализацијата на хемисферите за поедини когнитивни и емоционални функции. Постојат две групи на теории за механизамот на функционалната специјализација на хемисферите. Првата група теории поаѓа од аспект дека секоја хемисфера сама за себе контролира одредени когнитивни функции и тоа во целост. Втората група на теории претпоставува дека двете хемисфери истовремено учествуваат во организацијата на когнитивното и емоционалното однесување. За јазичните и праксичните функции специјализирана е левата хемисфера кај деснаците. Скоро кај сите деснаци јазикот и говорот се лоцирани во левата хемисфера, заедно со праксијата.
Од аспект дека комуникацијата со гест претходи на вербалната комуникација – и праксичките и говорните функции имаат блиска анатомско фунционална основа. Речиси 70 % од децата покажуваат анатомска и бихевиорална асиметрија, со тенденција и фаворизирање на доминација на левата хемисфера за развој на говорот. На возраст до три години 90 % oд децата покажуваат доминација на десната рака при бимануелните активности.
Децата почетници кои ја совладуваат техниката на читање, а кои имаат потешкотии го усмеруваат своето внимание на површинската структура на јазикот. И покрај синтаксичката и семантичката обработка на податоците, важно место зазема перцептивната анализа
Латерализацијата на рацете се втемелува на две години, а латерализацијата на нозете после петтата година. Недефинираната латерализација често е во основа на дисхармоничниот психомоторен и говорен развој, како и специфичните пореметувања во учењето и однесувањето. Децата почетници кои ја совладуваат техниката на читање, а кои имаат потешкотии го усмеруваат своето внимание на површинската структура на јазикот. И покрај синтаксичката и семантичката обработка на податоците, важно место зазема перцептивната анализа. Овие две врсти на анализи се под контрола на двете хемисфери и читањето на почетно ниво е под контрола на двете хемисфери.
Десната хемисфера прима физички – како што е должина на зборчето и правописот, а потоа информацијата за обликот на зборот се пренесува во левата хемисфера во која се активира говорната претстава на зборот. Левата хемисфера е доминантна за јазичните функции кај деснораките, а левораките и амбидекстерите имаат мал степен на латерализација што значи дека кај некои е левата, а кај некои е десната хемисфера доминантна за јазикот и говорот, а некои левораки или амбидекстери имаат и обострана репрезентација на јазичните и говорните функции. Невропсихолошките функции се фокално презентирани во левата хемисфера, а дифузно во десната хемисфера. Предноста на десната хемисфера е во просторната анализа, а визуелните, аудитивните и тактилните информации и нивната интеграција во целовита прецептивна конфигурација.
Кога е во прашање раниот детски раст и развој треба да се има предвид пластичноста на мозокот, која претпоставува способност на мозокот да се менува и структурално и функционално, под влијание на средината. Десната хемисфера е одговорна за препознавање и откривање на наративната порака од текст, музичките способности, и прозодијските особености на јазикот и говорот, интонација, мелотија, ритам. При лезии на десната хемисфера присутна е монотоност при зборувањето. Имаат потешкотии да се започне со раскажување на некој настан или текст, потешкотии да се напише писмо, да се разбере шала. Овие пациенти со лезија на десната хемисфера тешко ги разликуваат речениците изговорени во прашална, извична, императивна и иронична форма.
