ПИШУВА:
Прим. д-р сци. Климент Матоски,
специјалист педијатар во пензија
♦♦♦♦♦♦♦
ЗДРАВЈЕТО е огромно голема и широка тема. За неа многу се зборува, но секако, секогаш и се што е поврзано со истата, е актуелно и недоволно – треба пак и пак, уште и уште да се зборува, бидејќи ништо на светов не е толку скапоцено како здравјето и човековиот живот.
Народниот мудрец рекол: „Здравјето умееме да го цениме најмногу кога ќе го изгубиме“.
Некако се случи со Ковид 19 пандемијата та стана кај нас, но и во светски рамки, секојдневна тема вакцината и вакцинирањето. На оваа тема зборуваат безмалку сите – од најголемите медицински умови на чело со најповиканите, имунолозите, инфектолозите и епидемиолозите, педијатрите, но и широката јавност. Се случи и тоа, пак кај нас, но и на глобално ниво, да последниве децении, се погласни и поагресивни се таканаречените антиваксери, некакво движење против вакцинирањето. За причините за тоа не би шпекулирал, бидејќи и таа тема е многу широка.
ШТО Е ВАКЦИНА?
За да се даде одговор на ова прашање, мора да се потсети на фактот дека во огромниот број заболувања, една група се нарекува заразни – инфективни. Тоа се болести предизвикувани од многубројни микроорганизми – бактерии и вируси, кои пак, за жал имаат моќ да преминуваат поврзано, од еден на друг „домаќин“ – човек, животно или билка и со тоа да ја шират болеста – заразата. Ако се случува таканаречен синџир на заразување и зафати голем дел од населението, тогаш зборуваме за епидемија (на ограничена географска територија), но историјата памети и ете ни се случи и нам, пандемија, кога една заразна болест го зафати голем дел од човештвото. Овде мора да се нагласи и фактот дека од епидемиолошки аспект, секако во помали размери, за своевидна епидемија може да се подразбере и некоја друга „нокса“ – причина за појава на болест – нарушено здравје. Колку за пример, дијабетесот, малигните заболувања, последиците од ирадијација или загаденост на средината, стресот, сообраќајните незгоди, воените повреди и друго, се јавуваат безмалу во епидемиски размери, но тоа е тема за друга дебата.
Голем број заразни (инфективни) причинители на болести, откако ќе пројдат во организмот на оболената индивидуа, оставаат своевидна „трага“, нешто по што организмот ги препознава. Со тоа, при евентуална повторна инфекција со истиот причинител, организмот го препознава и на некој начин е повеќе или помалку подготвен, да даде соодветен одговор.
Научниците од оваа област многу одамна ја забележале оваа појава и почнале на сите страни од светот да ја проучуваат, а главна заслуга за тоа е откривањето на микроорганизмите како причинители за инфективните заболувања. Притоа било неминовно откритието дека ако една индивидуа преболела некое заразно заболување, при повторниот контакт со истиот причинител, или се разболува во многу полесна форма или дури и воопшто не се разболува. Оваа констатација, се разбира е многу апроксимативна.
Следното што го откриле научниците, а за некаков пионер во оваа област се смета францускиот научник Луј Пастер (инаку има огромен број и други), е фактот дека заразниот причинител, преминувајќи од еден на друг домаќин (индивидуа), наидувајќи на одреден отпор, во „битката“ со организмот, ослабува во својата инфективна моќ, моќ да предизвика сериозно заболување. Ова преведено, би значело дека некој следен „домаќин“, ќе биде нападнат од немоќен непријател та нема да се разболи. Ова е и суштината на откритието наречено вакцина.
Имено, Луј Пастер укажува дека ако некаков начин ослабен заразен материјал (бактерија или вирус или делови од нивната генетска ДНК структура) се употреби и вметне во здрав организам, тој материјал предизвикува процес на одбрана ама тој пак, препознавање на заразниот причинител кој не е способен да предизвика болест. Така, при некоја евентуална следна средба со истиот причинител, веќе створениот систем на препознавање и ставање во функција на одбраната на организмот, автоматски стартува.
Токму тоа и е вакцината и вакцинирањето, тоа е нивната функција. По природен или вештачки пат, да се зарази организмот, но така, само да се створи тој одбранбен механизам што ќе го препознае инфективниот натрапник и подготвено да го одбрани организмот од потешко разболување, но не и вистинско разболување.
Следното што го откриле научниците, а за некаков пионер во оваа област се смета францускиот научник Луј Пастер (инаку има огромен број и други), е фактот дека заразниот причинител, преминувајќи од еден на друг домаќин (индивидуа), наидувајќи на одреден отпор, во „битката“ со организмот, ослабува во својата инфективна моќ, моќ да предизвика сериозно заболување. Ова преведено, би значело дека некој следен „домаќин“, ќе биде нападнат од немоќен непријател та нема да се разболи. Ова е и суштината на откритието наречено вакцина
Ова се случува и по природен пат. Како?
Еве еден пример.
Во времето кога со огромната индиска цивилизација владеела Англија и Англичаните, секако многу побогатата и моќна англиска популација во Индија, разбирливо живеела и се развивала во неспоредливо подобри и похигиенски услови од огромното мнозинство меѓу Индијците. Во тие услови и во тоа време, во Индија и насекаде во светот та и кај нас, заболувале, умирале или останувале со ужасни последици, милиони деца оболени од POLIOMYELITIS ACUTA – ужасно тешко заразно, многу заразно заболување, особено кај децата. Науката памети, а за жал, и јас сум се уште жив сведок на тие ужаси… Ако по некоја случајност преживееше заболеното дете, тогаш парализите на целата моторика, особено екстремитетите, се страотни. Со жалење констатирам дека од време навреме, се уште среќавам, сега веќе одамна возрасни индивидуи, со 100 % инвалидидет, како последица од преживеана болест – детска парализа. Среќа е што еве веќе четврта деценија, ние како држава и народ сме носители на сертификат од Светската здравствена организација за тоа дека оваа страотна болест, сме ја ерадицирале – искорениле.
Дали е случајна таа наша среќа?
Никако.
Зошто?
Да се обидам да објаснам, пак навраќајќи се во тоа време и во Индија. Приметиле лекарите дека меѓу Англичанчињата, во статистички значаен поголем број и многу почесто, не само што се разболуваат ами и умираат или ако преживеат, имаат потешки парализи отколку меѓу Индијчињата. Заболените пак возрасни, како по правило го губеле животот. Во исто време, лекарите веќе одамна знаеле дека вирусот на оваа болест вирее меѓу нечистотијата, најчесто во фекалниот отпад, та преку контакт со него (принципот – „anus-manus- oris“ – што ќе рече анус или фекалија, рака, уста – познато како принцип на нечисти раце).
Боже. Англиските деца живеат и се хранат во значително подобри и почисти услови. Како тоа, индиските деца, од најсиромашните и деца што живеат во најнехигиенски услови, најмалку оболуваат од оваа болест?
Пак се враќаме на дефиницијата – тоа е вакцината и вакцинирањето. Но како, кога во тоа време не се знаело за вакцина против оваа болест. На оваа тема, се наметнуваат имињата на некои доктори научници, чиј список како да светли со името на извесен доктор Сабин, многу заслужни за откривање и создавање вакцина против детска парализа.
Тука веќе сме на теренот на таканареченото „природно вакцинирање“ – доаѓање во контакт со ослабен причинител. Во тие услови, не се случува вистинско разболување, но организмот сепак го активира системот на одбрана (имун одговор, реакција и препознавање). Тој одговор, особено и посебно препознавањето во одредени ситуации е краткотрајно, во други подолготрајно, а во некои, безмалу доживотно. Во одредени случаи и за одредени болести, ако мајката има таков имунолошки систем, во значителна мера му пренесува „in utero“ на своето новороденче.
Ете, токму тоа се случувало кај индиските дечиња. Имено, мајките кои заради условите на живеење, веќе имале чести контакти со вирусот ушто од раното детство та или се разболиле во лесна форма (вирусот како што спомнав преминувајќи од еден на друг домаќин – ослабел), им пренесувале одреден имунолошки материјал на своите деца. Така, тие деца доаѓале во контакт со можеби дури и вирулентно подослабен вирус, или воопшто не се разболувале или тоа било во многу лесна форма. Сето ова не важи за англиските деца. Тие неподготвени доаѓале во контакт со вирусот, та последиците биле ужасни.
Ова значи природно вакцинирање. Жалам што лично не знам наш, македонски збор за хрватскиот „прокуживање“, но во тоа и се состои суштината на процесот. Со вештачката вакцинација се сака да се постигне токму тој ефект на предвремена подготовка на организмот за одбрана. Тоа се вика имунитет и имун одговор.
(продолжува со „ШТО Е ТОА ИМУНИТЕТ, ИМУН ОДГОВОР И КАКО СЕ СТВАРА?“)
