ПИШУВА:
Проф. д-р Бранимир Несторовиќ
педијатар пулмолог-алерголог
♦♦♦♦♦♦♦
Болестите на возрасните се археологија на детството, рекол еден голем лекар пред многу години. Сознанијата во последниве години покажаа дека корените на многу болести настануваат во раното детство. И покрај тоа што ние секогаш зборуваме за наследност, денес знаеме дека поважна улога имаат факторите на средината. Веќе во моментот на оплодување се случуваат работи кои ја одредуваат нашата склоност кон многу болести. На пример, течноста во која пливаат сперматозоидите, а која ја создава простатата, содржи бројни протеини кои влијаат на процесот на оплодување. Познато е дека кај инсектите оваа течност го регулира функционирањето не само на репродуктивните органи, туку и на имуниот систем. Слични резултати покажале и студиите правени на цицачи. Фактори во течноста на простатата влијаат на излачување на бројни фактори кај жените, со што се олеснува зачнувањето и се потиснува реакцијата на отфрлањето на фетусот. Поновите истражувања покажуваат дека од составот на спермата на таткото зависи метаболичкиот профил на детето.
Од факторите кои влијаат врз здравјето после раѓањето, најдобро е проучен ефектот на понизок социјален статус. Постојат се повеќе докази дека децата од сиромашните семејства имаат зголемена склоност кон хронични болести. Национална студија од Англија, која следела голема група деца од 1958 година до 42. година од животот, ја докажува точноста на оваа теорија. На пример, општа лоша здравствена состојба била присутна кај значително повисок процент во 42. година од животот кај децата од сиромашни семејства.
Корените на многу болести настануваат во раното детство
Се чини дека факторите на сиромаштијата го програмираат организмот на таков начин што тој е посклон кон одредени болести во подоцнежните години. Социјалниот стрес влијае на експресијата на поголем број на гени, вклучувајќи гени за невроендокрини кола или реакција на хормони. Ова влијае на здравјето зголемувајќи ја склоноста во подоцнежниот живот кон појава на разни воспалителни болести (а тие го сочинуваат најголемиот дел од хроничните болести на денешнината). Најдобар пример е ревматската треска, која речиси целосно исчезна во развиените земји, иако таму децата често имаат стрептококни инфекции. Во неразвиените земји оваа болест е се уште честа и има сериозни последици по здравјето. Во статија од 2014 година е утврдена јасна врска помеѓу социоекономскиот статус и појавата на автоимуни болести (ревматизам, лупус итн.).
Нискиот социоекономски статус значително го намалува коефициентот на интелигенција. Со други зборови, интелигентни богати родители имаат интелигентни деца, но сиромашните деца не успеваат да го искористат генетскиот потенцијал што им е даден
Колку е позицијата на поединецот во општеството пониска, толку е здравјето послабо. Етиологијата на оваа појава е комплексна и не може да се објасни само со лошата исхрана или условите за живеење. Денес превладува мислењето дека ефектите на нискиот социоекономски статус се посредувани од ефектите на хроничниот стрес (а сиромаштијата е стрес) на централниот нервен систем. Особено големо влијание има социјалниот статус, потценувањето од страна на други луѓе ги доведува луѓето во состојба на хроничен стрес. Делови на мозокот во хипоталамусот и периаквадукталната сива маса доведуваат до реакции на стрес кои се манифестираат со забрзана срцева работа, покачен шеќер во крвта, излачување на цитокини, кои доведуваат до појава на воспалителни болести.
Во последниве години е докажана клучната улога на воспалението кај повеќето современи болести (рак, кардиоваскуларни заболувања, дијабетес, астма итн.). Кардиоваскуларните болести се последица на воспаление на ѕидот на крвните садови, а ракот се јавува после долготрајни воспалителни промени во органите. Сепак, овде постои еден парадокс. Иако сите зборуваме за негативните ефекти на стресот врз човечкиот организам, стресот е всушност антиинфламаторна реакција (во состојба на стрес се лачат кортикостероиди, кои делуваат антивоспалително). Меѓутоа, ова се однесува само на акутниот стрес, додека кај хроничен стрес, поради континуирано покачено ниво на кортизол доаѓа до намалени реакции, со што се зголемува склоноста кон воспалителни состојби.
Воспалението е исто така поврзано со пониска интелигенција и склоност кон рана смрт, покажува студија од Шведска, објавена во списанието „External link Brain, Behavior and Immunity“. Во ова испитување биле следени 50 000 млади луѓе на возраст од 18 до 20 години во текот на 35 години. Д-р Хакан Карлсон, кој ја предводи студијата, укажува на ефектите на воспалението со низок интензитет во скратување на животот и мозочните способности.
Ерик Туркхајмер со колегите спровеле истражување на околу 50 000 деца, кое покажало дека нискиот социоекономски статус значително го намалува коефициентот на интелигенција. Колку побогато било семејството, ефектот на средината врз развојот на интелигенцијата бил помал. Со други зборови, интелигентни богати родители имаат интелигентни деца, но сиромашните деца не успеваат да го искористат генетскиот потенцијал што им е даден.
Постои уште една важна разлика помеѓу богатите и сиромашните, а тоа е концентрацијата на токсични материи во организмот
Овие две групи се разликуваат по профилот на токсини кои се излачуваат преку урината. Тим од Универзитетот во Ексетер, Англија, ја истражувал т.н. „хипотеза на еколошка правда“, според која сиромашните би требало да имаат повисока концентрација на штетни хемиски материи во својот организам од богатите. Следена е концентрација на 200 хемиски материи кај 5 000 лица, во периодот помеѓу 2000 и 2010 година. Изненадувачки, и обете групи имале доста токсични продукти во организмот, иако нивниот профил се разликувал.
Индустриските занимања, пушењето и исхраната сиромашна со калциум и железо резултирале со високи концентрации на олово и кадмиум, додека консумацијата на морски плодови и риба кај богатите резултирал со акумулирање на жива, арсен и талиум, како и перфлуорооктанска киселина. Исто така, честото користење на средства за сончање довело до високи нивоа на бензофенон-3. Кај сиромашните било присутно повисоко ниво на продукти со потекло од пластика (бисфенол и слично).
Една ново истражување покажа дека поради стресот, сиромашните имаат скратени теломери. Ова ги предиспонира кон почести инфекции, воспалителни нарушувања, но исто така, го скратува и животот. Значи – нема здравје без благосостојба.
