ПИШУВА:
Д-р сци. Александар Сајковски
специјалист педијатар – неонатолог
♦♦♦♦♦♦♦
Почитувани, за недоволното внесување масни киселини омега-3 да не прерасне во СКОРБУТ НА НАШЕТО ВРЕМЕ, неопходно е сериозно да се модифицира внесувањето, односно количината на консумираните масни киселини, по пат на зголемено внесување преку исхраната или на нивна суплементација. Во тој контекст, треба да се повикаме на изјавата на проф. д-р Валтер Шулц од Универзитетот во Келн дека „суплементацијата со масните киселини омега-3 е една од најголемите медицински иновации во последните 20 години!“
Мастите се еден од клучните компоненти во исхраната на децата и на возрасните. Според препораките на Американската академија за педијатрија, Институтот за медицина од Вашингтон и на Американската академија за срцеви болести, вкупното внесување масти кај децата во првите две години треба да изнесува 40–50 % од внесувањето макронутритиенти, од 2–3 година 30–35 %, од 3–12 години 27–35 %, а над 12 години и кај возрасните 25–35 %.
За нормално функционирање на телото му е неопходен еден голем спектар на незаситени масни киселини, кои се составен дел од клеточните мембрани (мозок, око, срце…), од разните хормони и од ензимите. Со оглед на тоа дека тие треба да се внесуваат однадвор, а телото не ги синтетизира, се нарекуваат есенцијални нутритиенти. Најважни масни киселини омега-3 за човекот се алфалинолеичната (АЛА), еикосапентаеноичната киселина (ЕПА) и докосахексаеоничната киселина (ДХА)
Во однос на претходниот контекст, за нормално функционирање на телото му е неопходен еден голем спектар на незаситени масни киселини, кои се составен дел од клеточните мембрани (мозок, око, срце…), од разните хормони и од ензимите. Со оглед на тоа дека тие треба да се внесуваат однадвор, а телото не ги синтетизира, се нарекуваат есенцијални нутритиенти. Најважни масни киселини омега-3 за човекот се алфалинолеичната (АЛА), еикосапентаеноичната киселина (ЕПА) и докосахексаеоничната киселина (ДХА). АЛА е од растително потекло, додека, пак, ЕПА и ДХА уште се наречени и морски масни киселини бидејќи речиси исклучиво ги има во рибите и во други морски плодови. АЛА, како основна растителна форма на омега-3, парцијално, во многу мали количини, може да се претвори во ДХА и во ЕПА во телото. За жал, оваа конверзија е само 8–20 % од АЛА во ЕПА и само 0,5–9 % во ДХА.
Историски гледано, клучните проблеми во исхраната кај човештвото започнуваат со почетокот на индустриската револуција од 1784 година и со откривањето на парната машина. До тој момент исхраната кај човекот уште од палеолитската ера била релативно постојана, со поголемо внесување масни киселини омега-3, а денес постепено, во последната актуелна четврта фаза од индустријализацијата (компјутеризација, вештачка интелигенција, роботика…), се најдовме во ера на современа диета, која содржи повеќе од 100 г масти дневно, со голем удел на заситените масни киселини – монозаситени и полинезаситени масни киселини омега-6 – а сиромашен е уделот на масните киселини омега-3. Денес повеќе од 90 % од дневното внесување масти отпаѓа на растителните масни киселини и на трансмасните киселини, а помалку од 10 % на масните киселини омега-3, односно на ДХА и на ЕПА.
КОИ СЕ МЕСТОТО И ЗНАЧЕЊЕТО НА МАСНИТЕ КИСЕЛИНИ ОМЕГА-3 КАЈ ДЕЦАТА?
Факти за развојот на мозокот кај децата
ДХА е главна структурна маст во мозокот, нервните клетки и во ретината на окото. Факт е дека 60 % од структурата на мозокот го чинат масти, а 25 % од тие масти е ДХА. ДХА чини 30 % од структурните масти во сивата маса на мозокот. Во целосната структура, конечно, оваа масна киселина достига до 97 % од мастите омега-3 во мозокот и до 93 % од мастите омега-3 во ретината. Ако на ова се додаде дека растот и развојот на мозокот и акумулацијата на ДХА во нервното ткиво во првите години од животот кај детето се едни од најбурните биолошки процеси, тогаш нема никаква дилема дека ова се есенцијални нутритиенти во исхраната на децата. Во тој контекст, докажано е дека во првите години од животот формирањето на мозочните синапси зависи од раната експресија и од внесувањето масни киселини омега и дека во секоја секунда во овој дел од животот се формираат по 700 нови синаптички врски.
Во периодот од првата до третата година од животот комуникациите и развојот на синаптичките врски во мозокот, кој е во развој, се извонредно брзи, па внесувањето на ДХА, масните киселини омега-3, и на холинот преку исхрана или преку суплементација, обезбедуваат нормален и динамичен раст и развој на мозокот. Благодарение на тоа, во наведениот период кај детето настанува една ерупција во развојниот, но и во говорниот речник, па децата внесуваат по еден нов збор на секои два часа, кога се будни, во својот говор. Веќе на возраст од две години децата имаат повеќе од 100 трилиони синаптички врски во мозокот, што е највисока количина во сиот живот на една индивидуа.
Значењето на недостигот и на суплементацијата со масните киселини омега-3 (научни докази)
Недостигот од ДХА може да го наруши нормалниот пренос на сигнали низ мембраните во мозочните клетки. Тоа води до појава на повеќе патолошки состојби, како на пример, бихевиорални нарушувања, депресија, АДХД, дислексија, диспраксија, некои форми на аутизам и хиперактивност. Треба да се потенцира дека ДХА и ЕПА се одговорни и за пропустливоста на клеточната мембрана на мозочните клетки, со што ги прави попропустливи за невротрансмитерите, особено серотонинот, кој е главен регулатор на расположението.
Инаку, до денес се објавени нешто повеќе од 24.000 клинички студии за улогата на масните киселини омега-3. Тие покажуваат повеќе значајни информации за здравјето на децата.
Омега-3 и видот
Докажано е дека ДХА игра важна улога во регенерацијата на очниот пигмент родопсин, кој има главна улога во визуелниот систем, во кој светлината се претвора во визуелни слики во мозокот. Исто така, тие ги намалуваат неоваскуларизацијата (создавање на нови крвни садови) и развојот на ретинопатијата кај предвремено родените деца.
Омега-3 и бременоста
Според препораките на Светската асоцијација за перинатална медицина, Нутритивната академија на САД и на Фондацијата за здравјето кај децата, препорачана е суплементација со најмалку 200 мг ДХА дневно за мајката во текот на последните 3 месеци од бременоста и во периодот на доење.
Обезбедувањето на овие препорачани нивоа на масни киселини омега-3 носи придобивки за детето, како што се повисока интелигенција, подобра комуникациска способност и социјални комуникациски вештини, поретка појава на бихевиорални проблеми, намален ризик од забавување на психомоторниот развој, како и намален ризик од аутизам, АДХД и од церебрална парализа.
Омега-3 и прематуритетот
Докажано е дека големото внесување на ДХА ја подобрува мозочната функција кај прематурно новородените деца, па на невропсихолошките тестови овие деца покажуваат подобри резултати за 5 поени, а помага и за 80 % редукција на бројот на деца со ментален дефицит.
Омега-3 и АДХД
АДХД како бихевиорална болест се карактеризира со отсуство на внимание, хиперактивност и со импулсивност. Кај децата со АДХД е докажано пониско ниво на серумски масни киселини омега-3 во однос на нивните здрави врсници. Но, значајно е дека со суплементација со омега-3 може да се намалат симптомите на АДХД. Па така, кај децата на возраст од 6 до 12 години со АДХД кај кои се давани поголеми дози на ДХА и на ЕПА во период од два месеца постои редукција на агресијата, споредено со контролната група која е верифицирана и од наставниците и од родителите. Докажано е и подобрување на вниманието кај овие деца, а се намалуваат и хиперактивноста, импулсивноста и агресијата.
Омега-3 и развојните растројства
Во 2005 година е објавена студија од Оксфордскиот универзитет, во која се анализирало влијанието на суплементацијата со ДХА/ЕПА кај децата со развојни растројства во координацијата – диспраксија, дефицит во моторните функции, проблеми со учењето, со однесувањето и со спелувањето, како и заостанување во когнитивните функции.
Омега-3 и когнитивните функции
Интересни се и податоците од Гетеборг, каде што е анализирано влијанието на внесувањето на ДХА врз когнитивните функции и врз академските достигнувања кај адолесцентите. Студијата покажала дека почестото консумирање риба еднаш, односно двапати неделно или суплементирањето со ДХА е значајно поврзано со повисоките когнитивни достигнувања, споредено со оние кои јадат риба помалку од еднаш неделно или кои немаат суплементација со ДХА.
Според препораките на Американската академија за педијатрија, Институтот за медицина од Вашингтон и на Американската академија за срцеви болести, вкупното внесување масти кај децата во првите две години треба да изнесува 40–50 % од внесувањето макронутритиенти, од 2–3 година 30–35 %, од 3–12 години 27–35 %, а над 12 години и кај возрасните 25–35 %
Омега-3 во борбата со автоимуните болести
Запрепастувачки е фактот дека сѐ повеќе расте бројот на деца со автоимуни болести. Нивна основна карактеристика е тоа што телото по грешка ги препознава своите клетки како страни и почнува да ги напаѓа за да ги уништи. Таков типичен пример е дијабетес мелитус тип 1, кај кого имунолошкиот систем создава антитела кои ги напаѓаат сопствените клетки во панкреасот кои произведуваат инсулин.
Голем број клинички студии покажале дека есенцијалните масни киселини омега-3 може да се борат против овие болести, особено во раната фаза од животот. Дури постојат докази дека внесувањето омега-3 во доволно количество во првите години од животот е поврзано со намалувањето на ризикот од многу автоимуни болести, вклучувајќи ги и дијабетесот мелитус тип 1, автоимуниот дијабетес, па дури и мултипната склероза. Докажан е и нивниот адјувантен ефект во лекувањето на лупусот, ревматоидниот артритис, на улцерозниот колит, Кроновата болест и на псоријазата.
Омега-3 и подобрувањето на сонот
Добриот сон е една од основите, но и мерило на доброто здравје на една индивидуа. Постојат голем број студии кои покажуваат нарушување на сонот кај многу заболувања, како што се обеситасот, дијабетесот и депресијата. Притоа, докажана е врската меѓу ниските серумски нивоа на омега-3 и проблемите со сонот кај децата, но и кај возрасните со т.н. sleep apnea. Во наведениот контекст постои значајна поврзаност на ниското серумско ниво на ДХА и на хормонот мелатонин, кој инаку помага во процесот на заспивање, а суплементацијата со масни киселини омега-3 ги подобрува должината и квалитетот на сонот.
Ако е дилемата како да ја постигнеме оптималната суплементација, одговорот би бил дека тоа најдобро може да се постигне со еднодневно внесување од 5 мл, во периодот од првата до третата година од животот, на Becutan KIDS VITS мултиомега–3, односно со внесување 10 мл кај децата над 4 години. Дотолку повеќе што во истиот препарат се додадени и значајни витамини и олигоелементи, вклучувајќи и јод.
На крај би сакал да се осврнам на една табу-тема или стигма за внесувањето на ДХА во летните месеци. Имено, честа е дискусијата дали да се внесува ДХА во летните месеци поради ризикот од хипервитаминоза Д. Драги родители и колеги, тоа е само заблуда! Пред сѐ, ДХА нема допирна точка со витаминот Д, но дури и да му препорачате на својот пациент да внесе витамин Д во летните месеци, имајте го предвид масовното користење на средствата за заштита од сонцето, кои го намалуваат создавањето на витамин Д во кожата за повеќе од 94 %. Ако се прашувате дали треба да му дадам ДХА на мојот пациент, на детето или на внучето во летните месеци, одговорот е едноставен: ДА!
