ПИШУВА:
Д-р сци. Александар Сајковски
специјалист педијатар – неонатолог
♦♦♦♦♦♦♦
„Оваа епидемија наречена COVID-19 остави многу деца без своите блиски односно некој родител, брат или сестра, баба или дедо. Тоа е најсилниот стрес што може да се доживее кај едно дете. Но, она што мора да се додаде е и фактот на живеење во долготраен стрес од присуството на самата пандемија и можноста од губиток на некоја своја блиска личност. И двете состојби имаат далекусежни последици на психата на едно дете, а за последиците од ваква масовна релација ќе зборуваме во наредниот период.
Негувањето и одржувањето на имунолошкиот систем во добра кондиција е императив за избегнување на оваа инфекција, но и други инфекции кои носат потенцијално големи ризици и смртност. На тој начин избалансираната исхрана, суплементацијата со витамин Д, омега-3 масни киселини и пробиотици е оптимален приод во негувањето на имунолошкиот и нервниот систем
Големите последици во однос на развојот на децата може да се очекуваат и поради ниското ниво на социјална комуникација, немање на заеднички игри, дружење, учење… Децата ги претворивме во виртуелни личности кои комуницираат електронски и без физички допир. Иако навистина скоро единствен начин да се спречи ширењето на оваа пандемија е изолација, со последиците од отсуството на социјалниот контакт помеѓу децата допрва ќе треба да се справуваме.
Фактот што овој вирус ги напаѓа сите возрасни категории, а крајно гледано најтешките форми се развиваат кај лица со коморбидитет и нарушен имунолошки систем очигледно е дека негувањето и одржувањето на имунолошкиот систем во добра кондиција е императив за избегнување на оваа инфекција, но и други инфекции кои носат потенцијално големи ризици и смртност.
На тој начин избалансираната исхрана, суплементацијата со витамин Д, омега-3 масни киселини и пробиотици е оптимален приод во негувањето на имунолошкиот и нервниот систем. Дури, може да се каже дека нивната употреба е научно валидна стратегија.
ЊУЈОРК ТАЈМС: ШТО ГИ ПЛАШИ ПЕДИЈАТРИТЕ
Децата не се во фокусот на пандемијата. Но, педијатрите се загрижени за децата и семејствата, за сега и за во иднина
♦♦♦♦♦♦♦
Педијатриските пациенти не се најтешко погодената група во моментов, или група којашто е во најголема опасност.
Но, педијатрите се загрижени, загрижени за децата и семејствата, за сега и за во иднина. На нашите конференциски повици и состаноци на зум, сите се загрижени за тоа под колкав стрес се семејствата во моментов, загрижени за она што го слушаме од нашите пациенти или од нивните родители за напорот да останат дома или за напорот на родителите чија работа бара тие да излезат надвор. За родителите кои губат работни места и за семејствата кои немаат доволно за јадење.
Дозволете ми да издвојам, без да се обидам да ги рангирам, некои од главните специфични грижи што се појавуваат одново и одново од оние чија работа се децата и детското здравје.
Пропуштање на вакцините и опаѓање на стапките на имунизација
Морам да започнам со она за кое сите веруваме дека е најголемиот триумф на педијатријата: можноста да се заштитат децата од болести што порано ги разболувале, па дури и ги убивале. Оваа пандемија нè тера секој ден да се потсетиме дека вирусите и бактериите можат да не повредат, дека инфекциите можат да се шират во популацијата без имунитет.
Дури и пред епидемијата, педијатрите работеа напорно за да ги убедат родителите за важноста од вакцинирање на децата. Сега, и покрај тоа што многумина од нас сонуваат за вакцина против коронавирусот, многу семејства се исплашени да дојдат каде било во близина на клиники или болници, зголемувајќи го спектарот на повторно обновени инфекции, од сипаници до голема кашлица, менингитис и бактериска сепса
Д-р Сали Гоза, претседател на Американската академија за педијатрија, која е педијатар од приватна пракса во примарната здравствена заштита во Фајетвил, се сеќава на разорните заболувања што ги гледала кај новороденчињата и малите деца во 1980-тите години. „Новороденчињата, ако не ја добијат нивната вакцина против менингитис, би можеле повторно да почнеме да гледаме менингитис“, рече таа. „Сите тие болести што ги видов кога почнував, не сакам да бидат и на крајот на мојата кариера, исто како што биле и на почетокот“.
Д-р Ханс Керстен, професор по педијатрија во болницата за деца „Drexel and St. Christopher’s“ во Филаделфија, напиша дека иако сè уште гледаат деца под 2 години на неговата клиника, многумина од нив ги пропуштаат прегледите, а постарите деца ги пропуштаат вакцините кои обично се даваат на возраст помеѓу 4 и 11 години.
Сите знаеме дека дури и пред епидемијата, педијатрите работеа напорно за да ги убедат родителите за важноста од вакцинирање на децата. Сега, и покрај тоа што многумина од нас сонуваат за вакцина против коронавирусот, многу семејства се исплашени да дојдат каде било во близина на клиники или болници, зголемувајќи го спектарот на повторно обновени инфекции, од сипаници до голема кашлица, менингитис и бактериска сепса.
Генерално, педијатрите се загрижени што во оваа криза, заклучени во нивните домови, децата се во опасност да станат невидливи. Децата не се „суштинско битни“ вработени или херои од првите редови, не се гласачи или потрошувачи, но тие се, секако, нашата колективна иднина
Емоционална траума, анксиозност и пост-трауматско стресно нарушување
Д-р Гоза вели дека дури и 3, 4 и 5-годишните деца покажуваат вознемиреност за вирусот. Децата живеат во еден анксиозен свет во моментов, како и сите ние, и живеат со нивните исплашени, анксиозни родители. Многу деца, како и многу возрасни, ги губат луѓето што ги сакаат, или во најмала рака, се преплашени од губење на луѓето што ги сакаат. Нема сомнение дека родителите, насекаде, даваат се од себе, но на децата им треба многу помош, сега и во иднина, за да се справат со своите чувства и стравови.
Развојни влијанија на пандемијата, а особено на социјалното дистанцирање
Бидејќи децата растат и се менуваат, нивните емоционални потреби и слабости, се менуваат, исто така. „Мојата најголема грижа за децата во моментов е што тие пропуштаат толку многу критични врски: врски со родителите, кои се под стрес од барањата со кои се соочуваат во ова време, врски со поширокото семејство и со други деца – сите битни за нивниот социјален и емотивен развој“, напиша д-р Даниел Еркобони, главен педијатар во лабораторијата за политики во Детската болница во Филаделфија.
Д-р Мерилин Огастин, педијатар за развој и однесување во „Boston Medical Center“, ги издвои нејзините главни грижи поврзани со развојот според возраста: децата кои само што прооделе „ќе научат дека треба да се плашиме од другите луѓе, да носиме маски и да преминеме на другата страна на улицата ако ги видиме“. Предучилишните деца, кои имаат тенденција кон фантазирање, ќе мислат дека лишувањето од слобода, како заклучените игралишта, се казни за сторено нешто лошо.
А децата од основните училишта и адолесцентите „ќе имаат консумирано астрономска количина на онлајн-медиуми и ќе заборават како да се „дисконектираат“.
Вулнерабилни популации и економски разлики
Сите ние ги разбравме начините на кои сиромаштијата е отровна за децата, а ние се наоѓаме во пандемија која се чини дека е на пат да ја зголеми сиромаштијата и да удри најсилно во сиромашните и малцински заедници. Дури и пред коронавирусот, САД имаа премногу висока стапка на детска сиромаштија, а семејствата со деца, особено малцинските семејства, подоцна ќе имаат потреба од систематска и вонредна помош, или меѓугенерациските ефекти ќе останат со нас уште долго време.
Семејствата се под стрес. Децата се дома со родители кои се под стрес. И редовните прегледи се пропуштаат – дури и педијатриските прегледи не се случуваат лично. „На терен не постојат учители, терапевти, тренери или други работници кои треба да внимаваат на овие деца, а тие не можат да дојдат до нивните работни простории“, напиша д-р Керстен
Д-р Даниел Тејлор, вонреден професор во болницата за деца „Drexel and St. Christopher’s“, напиша дека неговата најголема загриженост е „пост-ковидното потенцирање на веќе постоечките нееднаквости во здравствената заштита на сиромашните деца и децата од други раси, без одржлив план, политичка волја или финансирање за заздравување.“
„Најмногу се грижам за недостатокот на мрежа на социјална сигурност не само за децата, туку и за заедниците во кои живеат, кои се многу важни за да можат да напредуваат“, напиша д-р Нејтан Чомило, педијатар во „Park Nicollet“ во Минеаполис и медицински директор на програмата „Medicaid“. Ние ризикуваме, рече тој, уште една генерација соочена со „јаз во можностите што ќе ги уништи, и ќе не исцрпи нас како општество, со целиот наш потенцијал“.
Губење на наставата и образовни разлики
Да се има настава онлајн не е лесно за ниту една група на ученици, но потешко е за најранливите деца, децата кои живеат во сиромаштија и кои веќе биле изложени на најголем ризик од училишни проблеми и посетуваат најниско опремени училишта, а честопати и живеат во домови со родители кои се под дополнителни притисоци. Недостаток на интернет-услуга или уреди, учење со многу луѓе во домот, нерешени училишни задачи – сето ова многу го отежнува нивното учење. Овие се деца на кои ќе им биде потребна систематска помош за да се вратат таму каде што треба да бидат образовно – и да напредуваат.
Злоупотреба на деца
Семејствата се под стрес. Децата се дома со родители кои се под стрес. И редовните прегледи се пропуштаат – дури и педијатриските прегледи не се случуваат лично. „На терен не постојат учители, терапевти, тренери или други работници кои треба да внимаваат на овие деца, а тие не можат да дојдат до нивните работни простории“, напиша д-р Керстен.
Д-р Џулија Чанг-Лин, педијатар во болницата „Bellevue“, се грижи за многу деца со посебни потреби, кои сега ја добиваат нивната физикална терапија, работна терапија и говорна терапија преку екраните; еден од нејзините пациенти се обидел да го прегрне терапевтот на екранот и кога не можел, изгубил интерес за учество. Таа рече дека им е тешко на децата со посебни потреби што ја пропуштаат работата лично со обучен терапевт
Изгубени третмани и терапии
Д-р Гоза наведува дете кое неодамна било дијагностицирано со леукемија во нејзината пракса, и уште едно кое скршило рака, но нивните родители се плашеле да одат во просторијата за итни случаи. „Бидејќи има пандемија тоа не значи дека нема други дијагнози“, рече таа.
Д-р Џулија Чанг-Лин, педијатар во болницата „Bellevue“, се грижи за многу деца со посебни потреби, кои сега ја добиваат нивната физикална терапија, работна терапија и говорна терапија преку екраните; еден од нејзините пациенти се обидел да го прегрне терапевтот на екранот и кога не можел, изгубил интерес за учество. Таа рече дека им е тешко на децата со посебни потреби што ја пропуштаат работата лично со обучен терапевт, иако напиша: „Им оддавам признание на родителите затоа што прават се за да ги поддржат своите деца“.
Загриженост за тоа што носи иднината
Секој во оваа приказна знае колку напорно работат родителите, и секој знае дека родителите, се исто така, загрижени. Моите колеги кои им се јавуваат на своите пациенти дома даваат се од себе: исто како наставниците, како терапевтите, како секој што порадо би сакал да се сретне лично, за да им понудат насоки и совети кои ќе им помогнат на семејствата низ ова чудно и страшно време. Педијатриските ординации практикуваат разни начини само за да обезбедат безбедно давање на вакцини, одредуваат специјални часови за здрави деца, го намалуваат времето на чекање…
Некои од овие грижи ќе бидат тешки за решавање сè додека светот не може безбедно уште малку да се отвори. Д-р Труд Хејкер, медицински директор за глобални услуги за пациенти во Детската болница во Филаделфија, праша: „Додека ја зголемуваме нашата колективна зависност од дигитални интеракции затоа што тоа е неопходно, што носи иднината кога децата биле далеку од нивната група за поддршка толку многу месеци?“
Генерално, педијатрите се загрижени што во оваа криза, заклучени во нивните домови, децата се во опасност да станат невидливи. Децата не се суштинско битни вработени или херои од првите редови, не се гласачи или потрошувачи, но тие се, секако, нашата колективна иднина. (Њујорк тајмс)
