ПИШУВА:
Д-р сци. Александар Сајковски
педијатар-неонатолог
♦♦♦♦♦♦♦
КОЈ ИМА ПОТРЕБА ОД ОМЕГА-3 МАСНИ КИСЕЛИНИ
Вашето бебе? Тинејџер/ка? Вие? Вашите родители?
Веројатно сте слушнале или прочитале за многубројните здравствени придобивки од омега-3 масните киселини. Но, дали сте доволно информирани за нив и дали добивате доволно од нив во вашата исхрана? Тоа е прашање на кое би требало да имате одговор. А, според медицинските експерти, најверојатно одговорот е НЕ! Исто како и повеќето од луѓето што ги познавате: вашето дете, вашиот партнер, вашите родители – најверојатно омега-3 масните киселини не ги добиваат доволно преку исхраната.
Клучните проблеми во исхраната кај човештвото започнуваат со почетокот на индустриската револуција од 1784 година и откривањето на парната машина. До тој период исхраната кај човекот уште од палеолитската ера била релативно константна со повисок внес на омега-3 масните киселини, за да денеска во последната актуелна четврта фаза од индустријализацијата (компјутеризација, вештачка интелигенција, роботика…) се најдовме во динамична, таканаречена современа диета која содржи над 100 грама масти дневно, со висок удел на заситени масни киселини, монозаситени и омега-6 полинезаситени масни киселини, а сиромашен е уделот на омега-3 масните киселини. Денеска над 90% од дневниот внес на масти отпаѓа на растителните масни киселини и транс-масни киселини, а помалку од 10% на омега-3 масните киселини односно на ДХА и ЕПА.
Суплементацијата на омега – 3 масните киселини е една од најголемите медицински иновации во последните 20 години
„Помалку или повеќе, исхраната на секој од нас е дефицитарна во однос на Омега-3“, вели д-р Дејвид С. Леополд, директор за интегративно медицинско образование во Scripps Center for Integrative Medicine во Сан Диего. „Мислам дека токму затоа нивното додавање има толку многу придобивки по здравјето“. Според препораките на Европската агенција за безбедност при исхрана (ЕФСА) секојдневно во првите три години од животот е потребен внес на 100 мг ДХА. Затоа, за недоволниот внес на Омега-3 масни киселини да не прерасне во „СКОРБУТ НА НАШЕТО ВРЕМЕ“ неопходно е сериозно да се модифицира количината на внесот на овие важни масни киселини по пат на зголемено внесување со храна или нивна суплементација. Според проф. д-р Walter Schulz од Универзитетот во Келн: „Суплементацијата на омега – 3 масните киселини е една од најголемите медицински иновации во последните 20 години!”
Скорашните сознанија индицираат дека ДХА игра важна улога во регенерацијата на очниот пигмент родопсин, кој има главна улога во визуелниот трансдукциски систем во кој светлина се конвертира во визуелни слики во мозокот. Докажано е дека омега-3 масните киселини ја намалуваат неоваскуларизација и развој на ретинопатијата кај прематурни новородени деца
Денеска омега-3 масните киселини бргу стануваат важна алатка во мејнстрим медицината. Тие имаат здравствени придобивки за секоја возрасна категорија – од раѓањето па се до длабоката старост. Во PubMed досега се објавени повеќе од 24.000 клинички студии и докази дека штитат од срцеви болести и придонесуваат за пониско ниво на триглицеридите, но исто така и за нивни позитивни ефекти кај десетици други состојби кај човекот.
За да ви помогнеме подобро да ги разберете придобивките од омега-3 масните киселини, PubMed и WebMD ги анализираа научните докази за тоа како омега-3 масните киселини им помагаат на четири категории на луѓе: новородени деца и доенчиња, деца и тинејџери, млади возрасни и средовечни се до постари возрасни луѓе. Ние ќе се задржиме на првите две групи.
Што се тоа Омега-3 масни киселини?
Омега-3 се есенцијални масни киселини кои се неопходни за правилна функција на нашето тело. Најважни омега-3 масни киселини се алфа-линолеичната (АЛА), еикосапентаеноичната киселина (ЕПА), докосахексаеоничната киселина (ДХА). АЛА има растително потекло. Додека ЕПА и ДХА уште се наречени морски масни киселини. АЛА како базична форма на омега-3 се наоѓа во некои растенија, на пр. во лененото семе, но во сосема мали количини може да се конвертира во ДХА и ЕПА во телото (само 8-20% од АЛА во ЕПА и само 0.5-9% во ДХА). Затоа ДХА е есенцијална масна киселина и зависи од исхраната. За што се потребни омега-3 масните киселини?
Пренатално здравје и бременост, новородени деца и доенчиња
Омега-3 масните киселини се важни за здравјето на децата уште од самиот почеток – всушност, уште пред и да се родат. Еве некои факти и докази:
- Когнитивен развој. Постојат студии кои докажале дека формулите со кои се хранат новородените деца, а се збогатени со омега-3 масната киселина ДХА, или се суплементирани со 100 мг ДХА на ден, покажуваат подобрување на т.н. „око-рака“ координацијата, распонот на вниманието, социјалните вештини и резултатите на тестовите за интелигенција. Студиите покажале дека деца чии мајки земале суплементи на омега-3 (ДХА и ЕПА) за време на бременоста и во текот на првите месеци од доењето, постигнале повисоки резултати на когнитивните тестови на 4-годишна возраст, во споредба со децата чии мајки не земале суплементи на ДХА и ЕПА.
- Ризик од астма. Студија од 2008 година открила дека тинејџерите чии мајки земале рибино масло за време на бременоста, имале помала веројатност од развој на астма.
- Раст на мозокот. Постојат студии и докази дека ДХА, го промовира растот и развојот на мозокот кај предвремено родените новороденчиња. Растот и развојот на мозокот и акумулацијата на ДХА во нервното ткиво за време на последниот триместар од бременоста и првите две години од животот кај детето е еден од најголемите биолошки процеси. Така, за време на последниот триместар од бременоста, мозокот расте околу 260%, и има средна тежина од 400 грама при раѓање, продолжува да расте дополнителни 175% за време на првата година од животот, и дополнителни 18% за време на втората година. И покрај тоа што понатаму се случуваат значајни промени во адаптацијата и поврзаноста на нервните патишта за време на детството, адолесценцијата и раното зрело доба, мозокот расте само уште 21% во големина од 2. година па се до возрасен човек. Овој раст е фасцинантен и феноменален. Во 2000 година Nelson од Центарот за развој на децата од Харвард универзитетот, објавува студија и анализа во која се покажува дека во првите години од животот формирањето на синапсите зависи од рана експресија и внесување на омега-масни киселини и дека секоја секунда во овој дел од животот се формираат по 700 нови синаптички врски.
- Предвремено породување. Студија од 2003 година открила дека жените кои јаделе јајца збогатени со омега-3 имале помала веројатност од предвремено породување отколку жените кои јаделе стандардни јајца.
- Омега-3 и вид. Скорашни сознанија индицираат дека ДХА игра важна улога во регенерацијата на очниот пигмент родопсин, кој има главна улога во визуелниот трансдукциски систем во кој светлина се конвертира во визуелни слики во мозокот. Докажано е дека омега-3 масните киселини ја намалуваат неоваскуларизација и развој на ретинопатијата кај прематурни новородени деца.
Деца и тинејџери
Некои од детските состојби кои се проучувани вклучуваат:
- АДХД. Децата со АДХД може да имаат пониски нивоа на омега-3 во нивните тела од нормално, а неколку мали студии ги разгледувале ефектите од суплементите на омега-3 масните киселини. Тие откриле дека суплементите може да го подобрат однесувањето, да ја намалат хиперактивноста и да го зголемат вниманието кај деца под 12 години.
- Депресија. Омега-3 масните киселини често се користат како третман за депресија кај возрасни, а постојат и студии кај деца исто така. Една студија од 2006 година кај депресивни 6-12-годишници открила дека суплементацијата со омега-3 сигнификантно им помогнала во редуцирање на нивните симптоми.
- Дијабетес. Една студија разгледувала деца кои биле изложени на голем ризик од развој на дијабетес тип 2. Истражувачите откриле дека оние кои имале исхрана богата со омега-3 масни киселини имале помала веројатност да ја развијат оваа состојба.
- Астма. Омега-3 масните киселини можат да го намалат воспалението во дишните патишта, што може да им користи на оние со астма. Помала студија со 29 деца со астма открила дека оние кои земале омега-3 масни киселини во период од 10 месеци имале помалку симптоми од оние што не земале.
Како да добијам повеќе Oмега-3 масни киселини?
Кој е најдобриот начин да ги добиете потребните омега-3 масни киселини? Едноставно, подобрете ја вашата исхрана. Исхрана со т.н. мрсни риби е добар извор на ДХА и ЕПА. Иако постојат растителни извори на омега-3 во храната како лен, маслиново масло и некои зелени зеленчуци – тие не се толку ефикасни. Растенијата содржат масна киселина наречена АЛА, која како што веќе пишувавме во екстремно мали количини се претвора во ДХА и ЕПА во организмот.
Најповеќе и најдобро може да се внесат со минимум два до три пати неделно консумирање на т.н. мрсни риби. Но на крајот ако вашето внесување на риба не е такво и ако не го сакате нејзиниот вкус треба да се размисли за внесување на омега-3 суплементите. Факт е дека во новиот и модерен начин на исхрана доста е редуциран внесот на омега-3 масните киселини, па во студијата на Sarah M, од Онтарио во Канада во 2017 година која анализирала колкав е вкупниот дневен внес на ЕПА и ДХА кај деца од 4-8 години, е најдено е дека 78% од децата во Онтарио внесуваат просечно само 31,5 мг ЕПА и ДХА, додека во САД околу 50 мг на ден, што е многу помалку од препорачаната доза од минимум 200 мг дневно на ЕПА и ДХА од Американската и Канадската Асоцијација за нутриција. Овој внес е исто така екстремно низок и во другите возрасни категории.
Што е со суплементите на Омега-3?
Иако секогаш се препорачува добивање на хранливи материи од храната, додавањето на суплемент би можело да биде паметен и рационален пристап во корекција на внесувањето на омега-3 масните киселини. „Омега-3 суплементите се исклучително безбедни за повеќето луѓе“, вели д-р Леополд.
Дали Омега-3 суплементите се опција за деца? „Иако прво мора да разговарате со педијатар, не гледам никаква причина зошто не би требало да размислите да дадете соодветна доза на омега-3 суплементи на дете“, вели д-р Леополд за WebMD. „Само имајте на ум дека лекарот треба да ја определи точната доза“.
Според препораките на Европската агенција за безбедност при исхрана (ЕФСА) секојдневно во првите три години е потребен внес на 100 мг ДХА. Ако во неа нема доволно ДХА, суплементација на ДХА преку т.н. „twist-off“ капсули кои се отвораат со вртење обезбедуваат прецизно дозирање. Такви се Dr Leo Baby ДХА 100 мг по потекло од алги или Dr Leo Baby Д3+ДХА 100 мг. Употребата на овие „twist-off“ капсули на ДХА по потекло од алги ги подржува нормалните когнитивни функции.
