ПИШУВА:
Д-р сци. Александар Сајковски
педијатар-неонатолог
♦♦♦♦♦♦♦
УЛОГА НА ОМЕГА-3 МАСНИ КИСЕЛИНИ ВО ДЕТСТВОТО
Вкупниот внес на масти во доеначката возраст достигнува 40-50% од вкупниот енергетски внес. Мастите се еден од круцијалните компоненти во исхраната на децата во првата година од животот, но исто така и во периодот од втората-третата година. Но, она што е клучно битно е дека есенцијалните масни киселини се тие коишто треба да доминираат за разлика од заситените масни киселини и трансмасните киселини.
Она што родителите треба да го имаат на ум е дека давањето и внесувањето на мастите кај децата во првата, втората и третата година од животот се круцијално битни за нормалниот развој на централниот нервен систем на тие деца
Притоа, кога го гледате балансот меѓу линолната и алфа-линолеинската киселина многу е битно да се има предвид дека за нормален раст и развој и одржување на здравјето во сите фази на животот, вклучително од времето на раѓање до крајот на животот, потребен е оптимален баланс на овие две линии на масни киселини.
Омега-3 масните киселини се во основа семиесенцијални нутрициенти, EPA и DHA потекнуваат во основа од животинско потекло, најмногу од морските извори, додека ALA (алфа-линолеинската киселина) потекнува повеќе од растителните производи и е извор на масти, меѓутоа треба да се има предвид дека конверзијата на алфа-линолеинската киселина во EPA и DHA е доста лимитирана и изнесува не повеќе од 15% од сето она што се внесува со храна. Затоа, во принцип, треба да се спомене дека една одредена цела групација на луѓе коишто се сведени на исхрана која воглавно е вегетаријанска или веганска, носат одредени ризици за дефицит на есенцијалните масни киселини.
Со почетокот на индустриската револуција започнуваат и проблемите во исхраната и појавата на модерните болести
Исхрана богата со линолна киселина и/или сиромашна со деривати на алфа-линолеинската киселина (Омега-3 LCPUFA, EPA и DHA) е битен етиопатогенетски фактор за појава на бројни болести кај современиот човек.
Дека е тоа навистина така, фактички докажува еволуцијата на човекот: сите наши проблеми во исхраната и појавата на модерните болести почнуваат во 1784 год. со почетокот на индустриската револуција и развојот на првата индустриска фаза на револуцијата. Денеска се наоѓаме во 4. фаза на индустриска револуција т.н. артефицијална интелигенција, роботика, компјутеризација и за жал, во цел овој период, овие неколку стотини години, ние се наоѓаме во проблем и промена во начинот на исхрана. Ако се разгледа начинот на исхрана на хомосапиенсот, ќе забележите дека од почетокот на индустриската револуција драматично се зголемува внесот, тоталниот внес на масти, но повеќе на сатурираните масни киселини и трансмасните киселини Омега-6, а битно опаѓа нивото на Омега-3 масните киселини. Со други зборови, доаѓа до тотална промена на она што се вика нормална исхрана која била со милениуми години наназад.
ОБЈАВЕНИ ОКОЛУ 25.000 ПУБЛИКАЦИИ ЗА ЗНАЧЕЊЕТО НА ОМЕГА-3 МАСНИТЕ КИСЕЛИНИ
За улогата на Омега-3 масните киселини се публицирани речиси 25.000 трудови, само во 2019 год. се објавени 326 трудови во значајни магазини во светот на медицината базирана на докази.
Кое е влијанието на DHA односно на Омега-3 масните киселини?
- 60% од структурата на мозокот го чинат масти, а 25% од тие масти е DHA;
- DHA чини 30% од структурните масти во сивата маса на мозокот и може да достигне и до 97% од Омега-3 масните киселини во мозокот;
- Дури 93% од Омега-3 масните киселини во ретината.
*DHA е структурна компонента на мозокот и на ретината и е значајна за развој на низа когнитивни функции и други функции на централниот нервен систем.
DHA – РАСТ И РАЗВОЈ НА МОЗОКОТ: БЕБЕТО СЕ РАЃА СО МОЗОК КОЈ ИМА 400 Г
Развојот на централниот нервен систем на детето е процес којшто е веројатно најдинамичен на планетава Земја во однос на кои било други процеси.
- Во последниот триместар од бременоста, мозокот расте дури 260% кај плодот и има средна тежина од 400 г при раѓање;
- Мозокот продолжува дополнително да расте 175% за време на првата година од животот;
- Мозокот расте дополнителни 18% за време на втората година на животот;
- Од 2 години па се до возрасен човек – мозокот расте само уште 21% во големина.
Студија од Харвард покажува дека во текот на првата година од животот независно од тоа што прави детето – спие, плаче, јаде, кака или си игра, имаме развој на 700 синаптички врски секоја една секунда. Тоа покажува дека во првата година на животот кај децата имаме неверојатно интензивен развој на централниот нервен систем.
Омега-3 масните киселини се во основа семиесенцијални нутрициенти, EPA и DHA потекнуваат во основа од животинско потекло, најмногу од морските извори, додека ALA (алфа-линолеинската киселина) потекнува повеќе од растителните производи и е извор на масти, меѓутоа треба да се има предвид дека конверзијата на алфа-линолеинската киселина во EPA и DHA е доста лимитирана и изнесува не повеќе од 15% од сето она што се внесува со храна
Децата се раѓаат со 200 билиони мозочни клетки, а мозокот расте 1,7 г на ден. Внесувајќи 120 калории на 1 кг телесна тежина дневно, децата користат 60% од својата енергија за развој на централниот нервен систем. Во тек на првата година од животот децата научуваат околу 70 зборови, но затоа има интензивен развој во тек на првата и втората година и понатаму, па во периодот над 2. години вкупниот број на комуникациони клетки има повеќе од 100 трилиони т.н. синаптички врски коишто обезбедуваат нормално функционирање на мозокот.
Проф. д-р Валтер Шулц од Универзитетот во Келн: „Суплементацијата со омега-3 масни киселини е една од најголемите медицински иновации во последните 20 години!“
Децата во текот на првите години на својот живот сакаат само две работи: ЉУБОВ и ХРАНА. Храната им обезбедува раст, развој, особено на централниот нервен систем, а за тоа се потребни масти, а љубовта им обезбедува добра комуникација, соживот и емпатија која после тоа ја развиваат во комуникацијата со околината.
ВНЕС НА DHA КАЈ ТРУДНИЦИ И ДОИЛКИ: Минимум 200 мг DHA дневно
Колку е битно значењето на Омега-3 масните киселини покажува и Светската асоцијација за перинатална медицина, која има воведено препорака во која се вели дека трудниците во текот на последните три месеци од бременоста и во периодот на лактација мора да внесат минимум 200 мг DHA дневно за да се обезбеди нормалниот развој на централниот нервен систем и на невроните кај децата.
Зошто се значајни мастите за развојот на централниот нервен систем?
Дефицитот на DHA ќе ја поремети нормалната трансмисија на сигнали низ мембраните во мозочните клетки, бидејќи миелинската обвивка е претежно составена од DHA. Во основа ќе дојде до губиток на невронските сигнали. Она што денеска е сигурно докажано е дека дефицитот на Омега-3 масните киселини и на масните киселини воопшто, може да доведе до појава на низа патолошки состојби:
- Бихевиорални пореметувања
- Депресија
- Хиперактивност
- АДХД
- Дислексија
- Диспраксија
- Некои форми на аутизам
- Депресивен синдром кај деца
Кај возрасната популација:
- Постпартална депресија
- Алцхајмерова болест
- Паркинсонова болест
- Шизофренија
- Канцер и дијабетес
- Намалување на острината на видот
Исхраната со дефицит на масните киселини може да доведе до форми на аутизам и АДХД и хиперактивност, но внесувањето на истите во оптимален внес фактички може да ги подобри тие клинички состојби. Постојат низа на студии кои го покажуваат тоа.
ЗАКЛУЧОК Улогата на Омега-3 масните киселини (медицина базирана на докази):
- Внесот на Омега-3 масните киселини во оптимално ниво го подобрува растот и развојот на мозокот и ги стимулира менталните процеси и психомоторниот развој на децата;
- Ги подобрува научните достигнувања и процесите на учење кај училишни деца;
- Ги поддржува нормалните когнитивни функции;
- Превенира развој на АДХД;
- Го смалува ризикот од инфекции, алергии и астма кај децата;
- Ја подобрува острината на видот.
*Европската агенција за безбедност на храна, EPSA тврди дека новороденчињата во првите 12 месеци за подобрување на нормалниот визуелен развој треба да примаат минимум 100 мг дневно Омега-3 масни киселини.
Другите функции кои се докажани на ниво на Омега-3 масни киселини вклучуваат:
- Го зголемува нивото на „memory boosting“ хемикалии во мозокот;
- Значајно ја намалува артеријалната тензија кај деца на возраст од 6 години, со што се редуцира ризикот од кардиоваскуларни болести во натамошниот дел од животот;
- Ја намалува клеточната и васкуларната инфламација на мозокот;
- Зголемува продукција на „feel good“ серотонин;
- Ги олеснува anti-aging процесите преку неутрализација на оксидативните слободни радикали.
Она што родителите треба да го имаат на ум е дека давањето и внесувањето на мастите кај децата во првата, втората и третата година од животот се круцијално битни за нормалниот развој на централниот нервен систем на тие деца. Во исто време потребата за масти не е мала и во адултната популација, особено во групата на Омега-3 масните киселини. Во тој контекст ќе ја напоменам изјавата на проф. д-р Валтер Шулц од Универзитетот во Келн: СУПЛЕМЕНТАЦИЈАТА СО ОМЕГА-3 МАСНИ КИСЕЛИНИ Е ЕДНА ОД НАЈГОЛЕМИТЕ МЕДИЦИНСКИ ИНОВАЦИИ ВО ПОСЛЕДНИТЕ 20 ГОДИНИ!
Да не дозволиме недоволниот внес на Омега-3 масни киселини да прерасне во „Скорбут на нашето време“ – токму затоа треба да се модифицира начинот на исхрана на децата, како и суплементацијата.
ДНЕВНИ ПОТРЕБИ ЗА ОМЕГА-3 LCPUFA
- Според Европската агенција за безбедност на исхрана, EFSA:
Деца од 7-24 месеци DHA 100 mg
Деца од 2-18 год. EPA+DHA 250 mg
- Според WHO/FAO:
Деца од 0-6 месеци DHA 0,1-0,2 mg/kg
Деца од 6-24 месеци DHA 10-12 mg/kg
Деца од 2-4 год. EPA+DHA 100-150 mg
Деца од 4-6 год. EPA+DHA 150-200 mg
Деца од 6-10 год. EPA+DHA 200-250 mg
Не плашете се на вашите деца да им дадете храна која содржи Омега-3 масни киселини. Напротив! Вие ТРЕБА да им дадете храна којашто ја содржи за да обезбедите нормален раст и развој на централниот нервен систем.
