ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
Секое дете заслужува среќно, здраво и безбедно детство – тука и сега. Оваа мисла не е само порака, туку повик. Повик до секој возрасен да се сврти кон најмалите со повеќе грижа, разбирање и љубов. На 1 Јуни, Меѓународниот ден на детето, не го славиме само детството, туку и потсетуваме: детството не смее да биде привилегија, туку основно право. Децата се најдрагоценото нешто што го имаме, а нивната благосостојба – наша заедничка одговорност.
Во срцето на оваа мисија стои една тивка, но моќна сила – педијатарот. Тој не е само лекар, туку чувар на детското здравје, гласот на оние што не знаат да зборуваат за своите болки, адвокатот на најмладите кога светот не ги разбира нивните потреби. Да се биде педијатар значи секојдневно да се носи огромна одговорност – да се чита зад солзите на детските очи, да се даде утеха на родителите, да се вложи знаење, труд, срце и надеж во секое мало битие.
Во време кога децата се соочуваат со нови предизвици – од променети животни навики и влијание на технологија, до пораст на анксиозност и нарушувања во менталното здравје – разговорите со оние што секојдневно се грижат за нив стануваат поважни од кога било. Токму затоа, по повод Меѓународниот ден на детето, Педијатар.мк разговараше со д-р мед. науки Александар Сајковски, водечки македонски педијатар, неонатолог, професор и човек кој со децении се грижи за здравјето и правата на најмладите. Во мегаинтервју за нашиот портал, д-р мед. науки Сајковски отворено зборува за повеќе аспекти на детското здравје и за правото на децата. „Јас навистина сакам педијатријата да биде вистински адвокат за здравјето на децата и за правото на децата“, вели д-р мед. науки Сајковски, кој на родителите им порачува да поминуваат што е можно повеќе време со децата, што повеќе да разговараат, никогаш да не престанат да разговараат, да им пренесат позитивни мисли и енергија и да не ги учат на материјалното добро туку на духовното семејно добро.
Кои се најважните аспекти на здравјето кај децата што не треба да се занемарат, дури и кога детето изгледа здраво?
Д-р мед. науки Сајковски: Децата од раѓање имаат само две желби: храна и љубов. Имам впечаток дека почнавме да ја губиме љубовта кон децата, а да не зборам за љубовта помеѓу себе. Гледам дека луѓето, односно родителите имаат сè помалку време за децата, и она што сакам да го потенцирам уште на почетокот е никогаш да не забораваат дека и новороденото дете има желба и осет за љубов. Давајќи му колку што можеме повеќе љубов, практично му даваме можност да биде емпатично дете, а потоа и емпатичен човек во животот.
Доењето кај нас во Македонија, во просек, трае околу четири, четири и пол месеци. Се уште е релативно ниско, иако се бориме со тоа. Децата релативно брзо се префрлаат на вештачко млеко односно на формула
Колку влијае начинот на исхрана во првите години врз понатамошниот развој на детето?
Д-р мед. науки Сајковски: Првите 1000 дена од животот се клуч за здрав живот понатаму. Меѓутоа, мојот личен впечаток е дека ние како општество, не обрнуваме внимание на начинот на исхрана на децата и воведување на квалитетна храна, она што денеска би го нарекле органска храна. Во Македонија, пред 100 години никој не збореше за органска храна затоа што сè беше природно и органско. Денеска, речиси воопшто не се зборува за штетните ефекти на пестицидите, хербицидите, органофосфатите и разните супстанци што се користат во земјоделието и сточарството. Се користат дури и некои коишто се забранети, а клучно кај нив е што не смее да се внесуваат ниту за време на бременоста, затоа што може да се пренесат на плодот. Затоа велиме: првите 1000 дена се клуч за здравјето – првите 280 дена се бременоста, а потоа се 720 дена после раѓањето. Мајката, преку плацентата може да пренесе некои токсични супстанци на детето. Ние денеска збориме за некои болести коишто се сè позачестени, и некои болести кои во принцип не треба да ги гледаме толку често во педијатријата, а имаат имунолошки аспекти, на пример, автоимуни болести, малигни болести. Причината, меѓу другото, веројатно е внесувањето на овие супстанци кои го нарушуваат имунолошкиот систем, кои може да предизвикаат многу суптилни ефекти, дефекти во имунитетот, но што е најлошо, имаат одредена латентност. На пример, ако уште во бременоста се внесат некои токсини преку исхраната на мајката и преку плацентата се пренесат на плодот, тие може да доведат до одредени оштетувања, но тие оштетувања се латентни. После две, три или четири години ќе се појави некој тригер фактор кај детето, како што е инфекција на пример, или друго што може да предизвика промена во имунитетот, и ќе дојде до појава на некоја таква болест.
Тие први 1000 дена се клучни, затоа што од една страна се формира микробиомот во цревото, многу е важно дали мајката дои или не, дали бебето се храни со вештачко или мајчино млеко, каков е начинот на породување – спонтан или со царски рез… Не постои подобро млеко од мајчиното, која било формула да ја користиме, добри се формулите, но не се замена за мајчино млеко и тоа е еден од факторите во развивање на имунитетот кај децата.
Во таа насока се и актуелните препораки на Американската академија за педијатрија, според кои на мајките им се препорачува да дојат до две години или подолго. Но, ретко која мајка успева толку долго да го дои своето дете…
Д-р мед. науки Сајковски: Не, сигурно не дојат толку долго. Доењето кај нас во Македонија, во просек трае околу четири, четири и пол месеци. Се уште е релативно ниско, иако се бориме со тоа. Децата релативно брзо се префрлаат на вештачко млеко односно на формула, а кога ќе се префрлат на формула, треба да се види кој тип на формула се дава и дали треба да се додаде некој суплемент.
Во однос на аутизмот, најголемата трагедија, по мене, е што сите се „лепат“ на вакцините, дезинформацискиот систем, а никој не зборува за проблемот со исхраната во текот на бременоста, можноста да имаме нарушување на невротрансмитерските функции за време на бременоста кај плодот… Понатаму, што после раѓање – начинот на раѓање, одржување на микробиомот, цревно-мозочната врска, стимулација на ослободување на серотонин и некои други молекули и супстанци од некои жлезди од мозокот, односно на ослободување на невротрансмитери
Кои се најчестите грешки што родителите ги прават во однос на здравјето на своите деца, водени од добра намера, но со лош ефект? Непотребно давање антибиотици, одложување вакцинации, потценување на симптоми или претерана грижа – каде најмногу грешат?
Д-р мед. науки Сајковски: Два најзначајни симптоми заради кои родителите доаѓаат во педијатриските амбуланти се покачена температура и кашлица. Тоа се два симптома коишто најчесто ги вадат родителите од памет, се плашат и доаѓаат на преглед. Но, треба да се има предвид дека и двата феномена се одбранбени механизми на организмот. Покачувањето на телесна температура до 38,5 °C е сосема нормално и очекувано и до таа температура не треба да се користат антипиретици за нејзино симнување. Кога температурата кај едно дете ќе дојде до 38,5 °C, имунолошкиот систем ослободува повеќе од 3,5 милијарди леукоцити, коишто како војска јурнуваат на местото на инфекција. Ако вие ја симнете температурата, тие леукоцити нема да се ослободат и тогаш се продуцира т.н. мрзлив имунолошки систем. Тоа е нешто за кое е многу тешко да се убедиме со родителите. Исто и кај кашлицата, која е одбранбен механизам со кој се чисти белодробието од секретот што се ослободува.
Со пари се купуваат само материјални добра. Љубов не се купува. Ако се обидете со пари да купите љубов, во еден момент ќе ја изгубите – секогаш ќе се побара повеќе пари. На родителите им препорачувам да поминуваат што е можно повеќе време со децата, што повеќе да разговараат, никогаш да не престанат да разговараат, да им пренесат позитивни мисли и енергија и да не ги учат на материјалното добро туку на духовното семејно добро. Што почесто заедно да ручаат и да вечераат, заедно на маса, со многу разговор. Само така ќе го лачат серотонинот и ќе ја негуваат љубовта и добрината меѓу себе
Што се однесува до антибиотиците кај новородените деца, секако треба да се избегнуваат, воопшто во секоја возрасна категорија, единствено се даваат во оние ситуации кога имаме знаци на потешка форма на бактериска инфекција. Но, епидемиологијата кажува дека кај децата доминантно се работи за вирусни инфекции, каде што детето и да крене 40 °C температура, доминатно се вирусни инфекции во прашање, а кај вирусите џабе се користат антибиотици. Со непотребно користење антибиотици само го оптеретуваме имунолошкиот систем и меѓу другото ги уништуваме и добрите бактерии во цревата. Самиот термин, антибиотици доаѓа од грчките зборови анти-биос или противживот. И фактички од сакање добро, им правиме лошо на децата. Исто како и со вакцините.
Да се вратиме на покачената телесна температура. За разлика од поголемите, кога се помали деца во прашање, односно новороденчиња, треба веднаш и неодложно да се реагира. Зошто не смееме да чекаме?
Д-р мед. науки Сајковски: Во првите шест месеци ако се појави покачување на телесна температура, бескомпромисно треба детето да се донесе на преглед. Тука нема дилема. Кога збориме за покачена температура 38,5 °C, пред се, мислам на деца над шест месеци и над година дена. Инаку, новоредени и доенчиња мора да дојдат на преглед.
Кои се клучните вакцини во детството и што треба родителите да знаат за нивната безбедност? На едно од Вашите неодамнешни предавања истакнавте дека после толку години „може да очекуваме појава на полио“. Колкави се реално шансите за тоа и условно кажано, кој е најголемиот виновник?
Д-р мед. науки Сајковски: Нема еден виновник. Недовербата кон вакцините прво дојде од онаа теза дека вакцината против морбили може да предизвика аутизам, од приказната дека присуството на некои тешки метали коишто се користат како стабилизатори во таа вакцина. Тоа се прошири како пожар низ целиот свет, а никој не ја следеше трагата на парите и што продолжи да работи човекот којшто го исфрли тоа како теза.
Нашето општество ништо не направи за децата. Не сакам да бидам погрешно разбран, но нашето општество, а тука пред се, мислам на народот, населението, треба да го негува Светиот грал на планетава, тоа се децата. А ние не го правиме тоа! Кога зборам општеството – мислам на сите
Секогаш има луѓе кои сметаат дека не треба да се вакцинираат. Дури ако се вратите и 200 години наназад, секогаш има некој којшто бил против. Она што е карактеристично денеска е што со сиот проток на информации преку интернет, преку разни социјални мрежи, многукратно се зголемува бројот на луѓе коишто стануваат антиваксери. Иако бројот на антиваксери се движи околу 6-7 % од населението, зголемен е бројот на луѓе кои не се против вакцините, но се плашат да ги вакцинираат своите деца. И тоа е причината што степенот на вакцинации за одредени болести се намалува. За да биде ефикасна вакцинацијата таа треба да опфати 95 % од населението. Затоа и стално викаме кај вакцините: никој не е сигурен, додека сите не се сигурни.
Многу малку луѓе го читаат она што треба да го прочитаат. Многу лесно се „лепиме“ на т.н. фејк њуз или на бонбастични наслови на некои портали, на Фејсбук итн., кои се непотврдени, несигурни. Многу е интересно со колкава брзината оди протокот на информации денеска. Човекот пред 500 години, еве, на пример, во времето на Леонардо да Винчи, за цела година примал информации колку што денеска прима човек за еден ден! Во тоа ширење на информации денеска, толку лесно се шират и стравови, дезинформации. На многу места низ нашава држава се пишува за медицина, меѓутоа искрено кажано, единствено право место каде што може да добиете проверена медицинска информација се Педијатар.мк и Панацеа.мк. А ако некој сака сензационализам, тогаш нека чита нешто друго.
Со пари се купуваат само материјални добра. Љубов не се купува. Ако се обидете со пари да купите љубов, во еден момент ќе ја изгубите – секогаш ќе се побара повеќе пари. На родителите им препорачувам да поминуваат што е можно повеќе време со децата, што повеќе да разговараат, никогаш да не престанат да разговараат, да им пренесат позитивни мисли и енергија и да не ги учат на материјалното добро туку на духовното семејно добро. Што почесто заедно да ручаат и да вечераат, заедно на маса, со многу разговор. Само така ќе го лачат серотонинот и ќе ја негуваат љубовта и добрината меѓу себе
Што се однесува до вакцините, конкретно она што ме прашавте за полио… Во земјава, меѓу другото, опаѓа и процентот на вакцинација за ди-те-пер и полио. Македонија од 2001 година е полио-free држава, ние немаме детска парализа, нашите млади родители немаат поим што е тоа детска парализа, не виделе, а може само да просурфаат на интернет, па макар само сликите да ги видат и ќе сфатат за што се работи. Кога сме со понизок степен на вакцинации, може да очекуваме и такво нешто да се случи.
Какви се препораките за користење на екраните (телефони, таблети, ТВ) кај децата? Драстично се зголемува бројот на деца со аутизам, според последните податоци на ЦДЦ, 1 од 31 деца ја има дијагнозата, тренд кој го потенциравте пред повеќе од шест години токму во интервју за Педијатар.мк, каде што укажавте дека аутизмот асоцира со технолошкиот развиток на човештвото...
Д-р мед. науки Сајковски: Апсолутно. Ако сакате да го гледате вистински како е – тоа е вистина така. Аутизмот како состојба, класичен аутизам, пред 50 години беше апсолутна реткост, а денеска е нешто ново или нормално. Дали е тоа новото нормално? Никој од нас не може да каже со сигурност, но факт е дека денеска имаме 1 на 30 деца во Северна Америка, кои се во аутистичен спектар, во Јапонија, во Европа и во Македонија, процентот е некаде 1 на 80 деца. Најголемата трагедија, по мене, е што сите се „лепат“ на вакцините, дезинформацискиот систем, а никој не зборува за проблемот со исхраната во текот на бременоста, можноста да имаме нарушување на невротрансмитерските функции за време на бременоста кај плодот… Понатаму, што после раѓање – начинот на раѓање, одржување на микробиомот, цревно-мозочната врска, стимулација на ослободување на серотонин и некои други молекули и супстанци од некои жлезди од мозокот, односно на ослободување на невротрансмитери. Знаете што е интересно? Еден од лековите што се користат кај деца со аутистичен спектар, е гамааминобутерна киселина (Gamma-aminobutyric acid – GABA), која е невротрансмитер за кој ние знаеме одамна, 50-тина години, кој меѓу другото се создава од микробиомот во цревата. Сега, ние зборуваме за нешто дека имаме нарушување на невротрансмитерските функции коишто очигледно и апсолутно се асоцирани со технолошкиот развој на човештвото.
Се трудам и тоа ми е големо задоволство, јас навистина сакам педијатријата да биде вистински адвокат за здравјето на децата и за правото на децата. Ние треба да се бориме за правото на детето
Децата денеска поминуваат многу повеќе време пред ТВ, телефон, таблет – едноставно тоа е нешто што не спојува. Вакциналниот систем не не спојува во светот, има одредени разлики во вакцините кога и како се примаат низ многу земји во светот, има земји каде што некои вакцини не се ни спроведени, на пример, ротавирусната вакцина не е секаде спроведена. Што сакам да кажам? Стравот кај родителите доаѓа од вакцините, а они дома го прават истото што во технолошки аспект не треба да го прават. Денеска има еден термин, се вика екранизам, објективно детето седи многу пред телевизор, а тоа е еднонасочна комуникација во којашто детето прима информации, ама нема размена на информации. Моето прашање за сите родители е: Зошто немаше толку аутистични деца кога јас бев дете? Тогаш сите игравме надвор, игравме џамлии, челик и слични игри, друштвени и заеднички игри. Тоа сега не постои кај нас.
Што може како општество да направиме подобро за децата – не само во болниците, туку и надвор од нив?
Д-р мед. науки Сајковски: Нашето општество ништо не направи за децата. Не сакам да бидам погрешно разбран, но нашето општество, а тука пред се, мислам на народот, населението, треба да го негува Светиот грал на планетава, тоа се децата. А ние не го правиме тоа! Кога велам општеството – мислам на сите.
Децата во Вас гледаат суперхерој, а Ве споредуваат со Бетмен, кој всушност нема супермоќи, но има непоколеблива борба за добро, посветеност на правда, морални принципи и храброст да ги заштити другите по секоја цена. Среќа е за децата што имаат адвокат како Вас на своја страна. Како Вие ја доживувате оваа споредба и што Ви значи детската доверба?
Д-р мед. науки Сајковски: Ха, ха, ха… Прекарот Бетмен го добив многу одамна од едно детенце. Тоа го доживувам како обид да им се помогне на тие што се најслаби во природава, а тоа се децата. Кај сите животни, цицачи, приновата, кога се уште мали, тие се објективно најслаби. Се трудам и тоа ми е големо задоволство, јас навистина сакам педијатријата да биде вистински адвокат за здравјето на децата и за правото на децата. Ние треба да се бориме за правото на детето. Знам дека правото го покрива родителот, родителско право, меѓутоа дали ако вие, како родител му штетите на вашето дете, утре вашето дете може да ве тужи?
Што би им порачале на децата и родителите по повод Меѓународниот ден на детето? Дали во ова современо време ни недостасува време за сопствените деца? Дали љубовта и грижата може да се купат со пари? И конечно – колку семејните моменти го дефинираат детскиот карактер како возрасни?
Д-р мед. науки Сајковски: Со пари се купуваат само материјални добра. Љубов не се купува. Ако се обидете со пари да купите љубов, во еден момент ќе ја изгубите – секогаш ќе се побара повеќе пари. На родителите им препорачувам да поминуваат што е можно повеќе време со децата, што повеќе да разговараат, никогаш да не престанат да разговараат, да им пренесат позитивни мисли и енергија и да не ги учат на материјалното добро туку на духовното семејно добро. Што почесто заедно да ручаат и да вечераат, заедно на маса, со многу разговор. Само така ќе го лачат серотонинот и ќе ја негуваат љубовта и добрината меѓу себе.
