ПИШУВА:
Проф. д-р Игор Спироски
Началник на Одделение за исхрана
Институт за јавно здравје
Медицински факултет при УКИМ
♦♦♦♦♦♦♦
Меѓународниот тим на автори, од кој имав чест и самиот да бидам дел, предупредува дека високите разлики во исхраната на децата, посебно недостатокот на квалитетна храна, може да води кон хронично заостанување во растот како и пораст на детската дебелина
Новата глобална анализа објавена во списанието Ланцет (The Lancet) ја проценува висината и тежината на деца на училишна возраст во светот. Студијата, која користеше податоци од 65 милиони деца на возраст од 5 до 19 години, покажа дека детската висина и тежина, како индикатори за нивното здравје и квалитетот на нивната исхрана, значајно се разликува меѓу различните региони во светот.
Постои разлика од 20 cm меѓу 19-годишниците од највисоките и најниските нации, што е еквивалентно на разлика од 8 години во растот кај женските и 6 години кај машките деца. На пример, студијата покажа дека просечната 19-годишна девојка во Бангладеш или Гватемала (земји во светот со најниски девојчиња) има иста висина со просечното 11-годишно девојче во Холандија, земјата со највисоки машки и женски деца во светот.
Меѓународниот тим на автори, од кој имав чест и самиот да бидам дел, предупредува дека високите разлики во исхраната на децата, посебно недостатокот на квалитетна храна, може да води кон хронично заостанување во растот како и пораст на детската дебелина – состојби кои може да влијаат на здравјето и благосостојбата на тие деца во моментот, но и за целото траење на нивниот живот.
Истражувањето, кое користеше податоци од 1985 до 2019 година, покажа дека нациите со највисоки 19-годишници во светот се наоѓаат во Северозападна и Централна Европа, односно Холандија, Црна Гора, Данска и Исланд. Најниските пак се во Југоисточна Азија, Источна Африка и Јужна Америка, односно во Тимор-Лесте, Папуа Нова Гвинеја, Гватемала и Бангладеш.
Истражувачкиот тим заклучува дека, во поголем број на земјите, децата на возраст од 5 години имаат висина и тежина во физиолошки ранг, согласно Стандардите за раст на Светската здравствена организација. Сепак, по оваа возраст, во многу земји се забележува недоволен раст во висина со истовремено добивање на тежина над препораките за таа возраст
Најголеми подобрувања во висината на децата за овој 35-годишен период се забележани во земјите со растечки економии како Кина, Јужна Кореја и некои делови на Југоисточна Азија. На пример, 19-годишно момче од Кина во 2019 година било 8 сантиметри повисоко отколку во 1985, со тоа менувајќи го глобалното рангирање за висината на децата во Кина од 150. место во 1985 на 65. во 2019 година. Во спротивност на тоа, во многу земји на Супсахарска Африка, особено кај машките деца, се забележува стагнација или намалување на висината низ децениите.
Средната висина на врсниците од Македонија исто така се зголемила за последниве 35 години, но тоа не придонело за подобрено рангирање. Имено, кај девојчињата се зголемила за 0,4 cm (од 160,5 на 160,9 cm), со што од 66. место во 1985 сме дошле на 98. во 2019 година, а кај машките за 2,4 cm (од 174 на 176,4 cm), со што од 51. сме дошле на 52. место.
Децата во некои земји растат здраво до 5 години, но потоа започнуваат да заостануваат. Ова покажува дека има неурамнотежен фокус на инвестициите за подобрување на исхраната кај предучилишните и училишните деца и адолесценти. Ова прашање е посебно важно за време на пандемијата со КОВИД-19, кога училиштата се главно затворени, а многу сиромашни семејства не се во можност да обезбедат соодветна исхрана за нивните деца
Во студијата има и податоци и за индексот на телесна маса на децата (БМИ) – мерило за тоа дали една личност има препорачана и здрава тежина во однос на својата висина. Анализата покажа дека 19-годишниците со највисок БМИ се наоѓаат на Пацифичките острови, Средниот Исток, САД и Нов Зеланд. Најнизок БМИ имаа 19-годишниците од земјите во Јужна Азија, како што се Индија и Бангладеш. Разликата меѓу највисоките и најниските вредности на индексот беше околу 9 единици или приближна разлика во тежина од 25 килограми.
Средната вредност на БМИ на врсниците од Македонија исто така се зголемила за последниве 35 години. Имено, кај девојчињата се зголемил за 0,9 kg/m2, а кај машките за 1 kg/m2. Ако тоа се стави во контекст на рангирање, девојчињата во Македонија се на 93., а машките на 86. место во светот, доколку рангирањето започнува од земјата со највисок БМИ.
Истражувачкиот тим заклучува дека, во поголем број на земјите, децата на возраст од 5 години имаат висина и тежина во физиолошки ранг, согласно Стандардите за раст на Светската здравствена организација. Сепак, по оваа возраст, во многу земји се забележува недоволен раст во висина со истовремено добивање на тежина над препораките за таа возраст, со што не е максимално искористен потенцијалот за здрав раст на децата.
Авторскиот тим вели дека важна причина за ова е недостатокот на адекватна и здрава исхрана и околина на живеење на децата на училишна возраст бидејќи и висината и тежината се блиско поврзани со квалитетот на детската исхрана.
Еден од главните автори на студијата, професорот Мајид Езати од Школата за јавно здравје на Империјал колеџот во Лондон, вели: „Децата во некои земји растат здраво до 5 години, но потоа започнуваат да заостануваат. Ова покажува дека има неурамнотежен фокус на инвестициите за подобрување на исхраната кај предучилишните и училишните деца и адолесценти. Ова прашање е посебно важно за време на пандемијата со КОВИД-19, кога училиштата се главно затворени, а многу сиромашни семејства не се во можност да обезбедат соодветна исхрана за нивните деца“.
Д-р Андреа Родригез Мартинез, водечка авторка на студијата, додава: „Нашите наоди би требало да ги мотивираат носителите на одлуки да ја зголемат достапноста и да ја намалат цената на храната со висока нутритивна вредност бидејќи тоа ќе придонесе за растот на децата во висина без да добиваат на вишок тежина во однос на висината. Некои од иницијативите кои би можеле да го поддржат здравиот раст на децата се: ваучери за нутритивно богата храна за децата од семејства со ниски приходи или програми за бесплатни здрави оброци во училиштата, особено важно за време на пандемијата. Вакви акции би им овозможиле на децата да растат повисоки без да добиваат на вишок тежина, со придобивки по нивното здравје и добросостојба кои би ги имале во текот на целиот свој живот“.
Во однос на другите фактори кои може да имаат улога за траекториите на висината и БМИ кај децата и адолесцентите низ децениите, тука е и важната генетска компонента во однос на висината и во помал дел во однос на БМИ во рамки на популациите. Сепак, генетиката објаснува само мал дел на варијациите меѓу земјите низ временскиот период од 35 години кои ги покрива студијата. Дека генетиката нема доминантна улога во однос на висината и БМИ на популациско ниво, споредено со исхраната и околината во која децата живеат, зборува и фактот дека постојат истражувања кои докажуваат дека за време од неколку генерации, висината на потомствата на мигрантите вообичаено се порамнува со кривата на висина на децата од нивната нова земја.
Студијата беше финансирана од: Welcome Trust, AstraZeneca Young Health Programme и од Европската Унија. Достапна е на следниот ЛИНК.
