ПИШУВА:
Катерина Шекеровска-Димовска
katerina@pedijatar.mk
„Работата со новороденчиња и покрај тоа што е многу стресна мора да кажам, сепак ми е слабост, јас и по природа сум љубител на деца, тие малечки сонца ми даваат позитивна енергија и ми го разубавуваат денот. Сакам да ги гушкам и да си ги галам, и често знам тоа да го правам додека сум на работа“, искрено раскажува д-р Маја Ангелеска, специјалист педијатар. Д-р Ангелеска ја има таа привилегија и одговорност прва да им посака добредојде на новороденчињата, да ги прегледа, подготви и непосредно по раѓањето да ги стави во прегратката на мајката, која нетрпеливо ја очекува првата средба со своето најмило. Тоа е магичен момент кој создава трајна врска помеѓу мајката и бебето. За придобивките од контактот кожа на кожа непосредно по раѓањето, првиот преглед, првото бањање, физиолошка жолтица, препораки по напуштање на родилиштето… – деталите ги открива подолу д-р Маја Ангелеска.
Самиот чин на раѓање е нешто возвишено, испреплетени чувства, доза на неизвесност, но бескрајна среќа кога мајката ќе го земе новороденчето во своите раце. Зошто е битно по раѓањето бебето да се стави на градите на мајката, близу до нејзиното срце, во нејзината прегратка? Каква врска се создава во овој момент помеѓу мајката и бебето?
Д-р Ангелеска: Ставањето на новороденчето веднаш по раѓањето на мајката изгледа како нешто многу едноставно, но верувајте има голем бенефит како за новороденото, така и за мајката. Бројни студии го докажале бенефитот од кожа на кожа контактот, а податоците добиени при бројните испитувања доведоа до тоа да оваа практика биде прифатена од водечките организации како Светската здравствена организација, Американската академија на педијатри, Здружението за доење и медицина (кое претставува светска организација на доктори посветени на промоција, заштита и поддршка на доењето) како и во Програмата за неонатална реанимација, што претставува едукативна програма за новороденечка реанимација издадена од Американската академија на педијатри (оваа програма се фокусира на основните вештини за реанимација на новородените).
Истражувачите велат дека кај новороденото при контактот кожа на кожа со мајката, се стимулира одреден дел од мозокот, кој го поттикнува бебето да се придвижува кон градите на мајката, за да се прикачи на некој начин за нив и да започне да се храни. Овој прв чекор – добивање одржливост – го поттикнува физичкиот развој. Се случува и втор чекор. Бебето ќе ги отвори очите и прво ќе погледне кон мајката. Ова го поттикнува емоционалниот и социјалниот развој
За првпат оваа практика е применета во 70-те години во Јужна Америка, каде двајца лекари во Богота, Колумбија, немале доволно инкубатори да се грижат за сите недоносени бебиња во нивната болница. Така тие почнале да ги ставаат овие нежни малечки голи новороденчиња директно на телата на нивните мајки и ги покривале заедно со надворешна обвивка, овозможувајќи загревање на бебето со помош на телесната температура на мајката, при што увиделе дека бебињата почнале да напредуваат. Лекарите ја нарекле својата техника Метод на мајка кенгур. Методот на мајка кенгур, исто така, вклучува упатства за поддршка на доењето. Подоцна, овој термин бил скратен на „нега на кенгур“ и поврзан првенствено со аспектот кожа на кожа.
Физиолошката жолтица е нормална појава и не е болест, обично се јавува после 24 часа од раѓањето и е резултат на распаѓањето на вишокот на црвени крвни зрнца од крвта
Истражувачите велат дека кај новороденото при контактот кожа на кожа со мајката, се стимулира одреден дел од мозокот, кој го поттикнува бебето да се придвижува кон градите на мајката, за да се прикачи на некој начин за нив и да започне да се храни. Овој прв чекор – добивање одржливост – го поттикнува физичкиот развој. Се случува и втор чекор. Бебето ќе ги отвори очите и прво ќе погледне кон мајката. Ова го поттикнува емоционалниот и социјалниот развој. Бројни други истражувања откриле голем број дополнителни придобивки. Накратко, еве неколку од нив:
За бебето:
⇒ Подобро ги апсорбира и вари хранливите материи
⇒ Подобро одржува телесна температура
⇒ Плаче поретко
⇒ Подобро напредува во телесната тежина
⇒ Помага во стабилизирање на срцевиот ритам и дишењето
⇒ Повисоко ниво на кислород во крвта
⇒ Има и долгорочни придобивки, како што е подобрување на развојот и функцијата на мозокот, како и приврзаноста со родителите
⇒ Поуспешно доење веднаш по раѓањето
⇒ Зголемување на времето на длабок сон и спокојност
⇒ Одржување на терморегулација
⇒ Појак имунолошки систем
За мајката:
⇒ Доењето го доживува како пријатно доживување
⇒ Подобрено е производството на мајчиното млеко
⇒ Намалување на постпарталното крварење
⇒ Помал ризик од постпартална депресија
Првиот преглед на новороденчето е на самото раѓање. Која е целта на тој преглед, што се се прави во првите минути, па и часови по раѓањето, и кога мајката и бебето ја имаат првата подолга средба и почнуваат да го воспоставуваат процесот на доење?
Д-р Ангелеска: Првиот преглед на новороденото се прави во 1-та и 5-та минута по раѓањето, во исклучителни ситуации, кога е загрозена состојбата на новороденото и во 10-та минута по раѓањето. Уште се нарекува и Апгар тест и е воведен од страна на д-р Вирџинија Апгар во 1952 год. заради брза проценка на моменталната виталност на новороденчето со цел за што поуспешна борба против смртноста на новороденчињата. Како што спомнав погоре Апгар тестот е брз тест кој се изведува во 1-та и 5-та минута по раѓањето. 1-минутниот резултат одредува колку добро бебето го поднело процесот на раѓање, додека 5-минутниот резултат ни покажува колку добро новороденчето се адаптира надвор од мајчината утроба. Со овој тест се проценува боја на кожа, дишење, пулс, мускулен тонус и рефлекси. Секоја категорија се оценува со 0, 1 или 2, во зависност од забележаната состојба.
После тоа бебето се мери тежина и должина, пропорции на глава и гради, се затоплува и се мониторира одредено време зависно од неговата состојба и виталност.
Дали бебињата се бањаат веднаш по раѓањето?
Д-р Ангелеска: Кога се раѓаат кожата на бебињата е покриена со казеозна бела маса наречена верникс, која е пообилна кај предвремено родените бебиња и која има за цел заштита од потенцијалните инфекции на матката и затоа денес е прифатено бебињата да не се бањаат веднаш, напротив бањањето да се одложи после 24 часа, и тоа да е нежно со плакнење и нежно тапкање при сушењето. Во минатото, пракса во болниците била да бебето веднаш се бања и веднаш да се отстрани тој верникс, поради суеверието дека бебињата после раѓањето се „валкани и загадени“ и поради стравот од ширењето на инфекции. Меѓутоа докажано е, како што кажав, токму спротивното, подобра заштита од инфекции има ако не се бањаат веднаш.
Кои се најчестите проблеми кои може да се јават во првите денови, а се однесуваат на новороденчето?
Д-р Ангелеска: Како што спомнав погоре после раѓањето бебето се мониторира одреден период, кој зависи од начинот на раѓање (вагинален или со царски рез), проблеми при раѓањето и тешко породување, гестациската старост – предвремено родени како и новороденчиња со вродени дефекти. И зависно од се тоа и од Апгар скорот бебето се згрижува на соодветен начин. Бебињата со Апгар 7-10 се витални новородени и доволно е само да се мониторираат некое време, бебиња со Апгар под 7 се витално загрозени и зависно од состојбата и од Апгарот кај тие со повисок Апгар им е потребна помала „помош“ за полесно да се адаптираат на новата средина и да се стимулираат виталните функции, во смисла на масажа и бришење на телото со сува пелена, затоплување, нежна аспирација на вишокот на течност преку носот и устата, привремено и маска со кислород или кај потешките деца со понизок Апгар потребна е реанимација со кардиопулмонална ресусцитација, примена на соодветни лекови дури и респираторна поддршка и потреба од трансфер на тие деца на Одделот за неонатална интензивна нега (NICU) каде би им се пружила соодветна нега и терапија преку комбинирано напредна технологија и обучен здравствен персонал за грижа на најмалечките пациенти, како што се нашите колеги од ЕИНТ при Клиниката за детски болести, се со цел да им даде посебна грижа на најситните пациенти.
Апгар тестот е брз тест кој се изведува во 1-та и 5-та минута по раѓањето. 1-минутниот резултат одредува колку добро бебето го поднело процесот на раѓање, додека 5-минутниот резултат ни покажува колку добро новороденчето се адаптира надвор од мајчината утроба. Со овој тест се проценува боја на кожа, дишење, пулс, мускулен тонус и рефлекси. Секоја категорија се оценува со 0, 1 или 2, во зависност од забележаната состојба. После тоа бебето се мери тежина и должина, пропорции на глава и гради, се затоплува и се мониторира одредено време зависно од неговата состојба и виталност
Дали физиолошката жолтица која често се јавува кај новороденчињата може да го загрози нивното здравје?
Д-р Ангелеска: Физиолошката жолтица е нормална појава и не е болест, обично се јавува после 24 часа од раѓањето и е резултат на распаѓањето на вишокот на црвени крвни зрнца од крвта со што се ослободува хемоглобин од него билирубинот кој се уште незрелиот хепар не може да го метаболизира за истиот да биде излачен. Билирубинот е тој кој ни ја дава таа жолта пребоеност на кожата и склерите.
60 % од новородените може да развијат физиолошка жолтица, а тој процент е поголем кај предвремено родените 80 %. Доколку се јави во првите 24 часа обично станува збор за патолошка жолтица и потребни се понатамошни иследувања (кој билирубин е покачен директен или индиректен, број на еритроцити, крвна група и тест за Рх инкомпатибилија) и според тоа се спроведува соодветен третман, а доколку се јави после 2-та недела од раѓањето станува збор за лактациска жолтица предизивикана од доењето, која најчесто и не е толку интензивна и нема потреба за прекин на доењето, напротив сама постепено ќе се повлече.
Кај физиолошката жолтица зависно од интензитетот и од висината на билирубинот (секогаш е индиректниот билирубин покачен) новороденчето покрај тоа што е жолто пребоено, поспано е, послабо цица, помлитаво е. Терапијата е доењето кое помага за побрзо метаболизирање на билирубинот и негово исфрлање преку столицата, фототерапија – сончање под сино светло и во екстремни случаеви и ексангвинотрансфузија – заменска трансфузија (отстранување на крвта на бебето која е со високо ниво на билирубин и замена со нова компатибилна крв). Ризик од физиолошката жолтица постои доколку се превиди и занемари степенот и сериозноста на истата при што може да дојде до таложење на билирубинот во базалните ганглии на мозокот и развиток на билирубинска енцефалопатија т.н. керниктерус.
Какви тестови, скрининзи се прават додека е бебето во родилиште?
Д-р Ангелеска: Во Македонија се прави само еден скрининг и тоа за хипотиреоидизам, со кој се утврдува нивото на неонаталниот ТСХ хормон, а во поразвиените земји поголем е и обемот на скрининг тестовите. Сите овие скрининг тестови се прават за рано откривање на метаболни, ендокрини и генетски пореметувања кај новороденчињата, кои иако навидум може да изгледаат здраво, сепак, да се носители на некоја од овие болести. Со навремениот скрининг не може болестите комплетно да се излечат, но може успешно да се третираат со соодветни лекови, соодветен начин на исхрана и сл. и со тоа да се превенираат последиците на тие болести како што се нарушување во менталниот и физичкиот развој на детето. Доколку родителите сакаат може дополнително да побараат пообемен скрининг за повеќе болести, како на пример, адрогенитален синдром, фенилкетонурија, хиперфанилаланинемија, болест на јаворов сируп итн.
Кои се препораките по напуштање на родилиштето и кога е првиот педијатриски преглед по заминувањето дома?
Д-р Ангелеска: Како што знае јавноста јас работам како педијатар на неонатолошкиот оддел во мала и интимна болница, каде што на секој пациент му се посветува посебно внимание во секој поглед. Така што во тек на престојот во болницата мајките се обучуваат за комплетна нега на новороденото почнувајќи од бањање и одржување на хигиената, нега на папчаникот, совети за облекување, совети и обука за успешно доење, кои се спроведуваат од страна на целиот педијатриски тим, доктор и сестра, исто така се даваат препораки за спроведување на антирахитичната профилакса и се одговара на сите прашања и нејаснотии од страна на родителите, а се со цел што полесно да се преброди овој период на адаптација меѓу родителите и нивното малечко. Првата контрола е најдобро да се направи отприлика после 7 до 10 дена, да се измери бебето, да се види напредувањето во телесната тежина, да се види папчаникот и општата состојба на бебето.
Д-р Ангелеска, на самиот крај на интервјуто, но не и најмалку битно… Што Ве водеше во изборот на неонатологијата како супспецијалност на педијатријата и какво е чувството кога ќе ги испратите дома мајката и бебето?
Д-р Ангелеска: Мене отсекогаш некако ме привлекуваше работата со деца, најпрво започнав како доктор во неколку градинки, потоа работев во примарна пракса каде што пациенти претежно беа деца, па некако ми беше логично да продолжам и во тој правец со специјализацијата и надградбата на моето знаење. Работата со новороденчиња и покрај што е многу стресна мора да кажам, сепак, ми е слабост, јас и по природа сум љубител на деца, тие малечки сонца ми даваат позитивна енергија и ми го разубавуваат денот. Сакам да ги гушкам и да си ги галам, и често знам тоа да го правам додека сум на работа. Јас како мајка на сега две големи ќерки, се сеќавам како ми било кога за првпат станав мајка и со какви дилеми и проблеми се среќавав, и како секој стручен совет ми бил драгоцен, така што комплетно ги разбирам младите мајки и се трудам на сите нив колку што можам да им се најдам во овие моменти со совети, препораки дури и вон работното време и големо ми е задоволството кога ќе знам дека сум помогнала, сум направила успешен третман и сум ги испратила дома среќни и задоволни. Тоа е најголемата сатисфакција и мотив за понатамошна работа.
