ПОСТ-КОВИД СИНДРОМ – СОВРЕМЕН МЕДИЦИНСКИ ПРЕДИЗВИК: Замор, недостаток на воздух, когнитивни нарушувања меѓу најчестите симптоми

Според дефиницијата на СЗО, пост-ковид синдромот се јавува кај лица со потврдена или веројатно прележана Ковид-19 инфекција, во период од околу три месеци по почетокот на Ковид-19 инфекцијата, со симптоми кои траат најмалку два месеца и нивната појава не може да се објасни со која било друга дијагноза

Пост-Ковид синдромот, првпат е опишан пролетта 2020 година, од страна на Patient-Led Research Collaborative citizen’s scientist group, кои ги испитувале пролонгираните Ковид-19 симптоми, забележувајќи дека кај одредени пациенти симптомите на Ковид-19 перзистираат и неколку недели по акутната инфекција
ПИШУВААТ:
Драгана Бислимовска 1,2, Миле Босилковски 2,3, Јордан Минов 1,2, Драган Мијакоски 1,2, Сашо Столески 1,2
1. ЈЗУ Институт за медицина на трудот на РСМ – Скопје, СЗО колаборативен центар
2. Медицински факултет, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ – Скопје
3. ЈЗУ Универзитетска клиника за инфективни болести и фебрилни состојби – Скопје

♦♦♦♦♦♦♦

Појавата и ефектите на долгорочните последици што се јавуваат по акутната инфекција со САРС-КоВ-2 вирусот се сè уште непознати, но негативното влијание врз психофизичкото здравје и работоспособноста на населението, како и дополнителното оптоварување што го предизвикуваат врз здравствените системи, стануваат глобален проблем. Зачестената појава, како и недостатокот на јасна класификација и препораки за нивно препознавање и справување, укажуваат на потребата за унифицирана дефиниција и пристап кон пост-ковид состојбите.

Целта на трудот е да се направи преглед на достапните дефиниции, поделби, разјаснување на патофизиолошки механизми и симптоми коишто се дел од пост-ковид синдромот, за нивно полесно препознавање и понатамошно лекување.

ТЕРМИНОЛОГИЈА За присуството на ваквите перзистентни симптоми на Ковид-19, и по завршувањето на акутната фаза на болеста, научната јавност користи повеќе различни термини – долг ковид (англ. long COVID), пост-акутен Ковид-19, долготраен ковид, хроничен Ковид-19, доцни секвели на ковид или пост-ковид синдром

Вовед                                                 

По повеќе од година и половина од прогласувањето на Ковид-19 пандемијата, светот продолжува да се соочува со разурнувачкото влијание, не само врз здравствените системи и врз морталитетот и морбидитетот на населението, туку и врз појавата на огромните социјални и економски последици што ги предизвикува на глобално ниво.

Најчестите симптоми вклучуваат замор, недостаток на воздух, когнитивни нарушувања и др., коишто влијаат врз функционирањето во секојдневниот живот. Симптомите може да бидат нови и да се појават по првично заздравување од Ковид-19 или да се јават и опстојуваат од почетокот на примарната болест. Исто така, симптомите можат да се менуваат или одново да се појават со текот на времето 

Иако најголем број истражувања и сознанија коишто ги имаме за Ковид-19 главно се однесуваат на акутната форма на болеста, сè повеќе се истакнува важноста на долгорочните последици кои таа ги предизвикува.

Дефиниција

Најголем дел од пациентите со Ковид-19 целосно оздрaвуваат по акутната инфекција со САРС-КоВ-2 вирусот, но постојат случаи кои пријавуваат последователни промени во здравствената состојба. Бројот на пациенти кои страдаат од долготрајни секвели по прележувањето на акутната форма на Ковид-19, засега, е непознат. Но, според податоците од досега објавените истражувања, кај 10-20% од сите Ковид-19 пациенти по акутната САРС-КоВ-2 инфекција постојат симптоми кои траат со недели или месеци (1).

За присуството на ваквите перзистентни симптоми на Ковид-19, и по завршувањето на акутната фаза на болеста, научната јавност користи повеќе различни термини – долг ковид (англ. long COVID), пост-акутен Ковид-19, долготраен ковид, хроничен Ковид-19, доцни секвели на ковид или пост-ковид синдром (2).

СИМПТОМИ Симптомите може да бидат нови и да се појават по првично заздравување од Ковид-19 или да се јават и опстојуваат од почетокот на примарната болест

Пост-Ковид синдромот, првпат е опишан пролетта 2020 година, од страна на Patient-Led Research Collaborative citizen’s scientist group, кои ги испитувале пролонгираните Ковид-19 симптоми, забележувајќи дека кај одредени пациенти симптомите на Ковид-19 перзистираат и неколку недели по акутната инфекција (3).

Според американскиот Центар за контрола на болестите (англ. Center for Disease Control), терминот пост-ковид состојба претставува сеопфатен израз, т.н. umbrella term, за широк спектар на последици по здравјето кои се присутни четири или повеќе недели по инфекцијата со вирусот САРС-КоВ-2, без оглед на тоа каква била клиничката слика во текот на акутната форма на болеста. (4).

Најголем дел од пациентите со Ковид-19 целосно оздрaвуваат по акутната инфекција со САРС-КоВ-2 вирусот, но постојат случаи кои пријавуваат последователни промени во здравствената состојба. Бројот на пациенти кои страдаат од долготрајни секвели по прележувањето на акутната форма на Ковид-19, засега, е непознат. Но, според податоците од досега објавените истражувања, кај 10-20% од сите Ковид-19 пациенти по акутната САРС-КоВ-2 инфекција постојат симптоми кои траат со недели или месеци

Досега се предложени голем број дефиниции и класификации на оваа состојба, но во септември 2020, како одговор на барањата на земјите членки, Светската здравствена организација (СЗО) предложува МКБ-10 шифра за „пост-Ковид-19 состојба“- U09, а во октомври 2021 година ја дава и официјалната клиничка дефиниција за пост-ковид синдромот.

Според дефиницијата на СЗО, пост-ковид синдромот се јавува кај лица со потврдена или веројатно прележана Ковид-19 инфекција, во период од околу три месеци по почетокот на Ковид-19 инфекцијата, со симптоми кои траат најмалку два месеца и нивната појава не може да се објасни со која било друга дијагноза. Најчестите симптоми вклучуваат замор, недостаток на воздух, когнитивни нарушувања и др., коишто влијаат врз функционирањето во секојдневниот живот. Симптомите може да бидат нови и да се појават по првично заздравување од Ковид-19 или да се јават и опстојуваат од почетокот на примарната болест. Исто така, симптомите можат да се менуваат или одново да се појават со текот на времето (1,2).

Класификација на пост-ковид синдромот

Времетраењето и тежината на симптомите на пост-ковид синдромот се сè уште непознати. Потребен е консензус за начинот на класифицирање на промените во пост-акутниот период, имајќи предвид дека со текот на времето голем дел од симптомите и самостојно може да се повлечат, што укажува на важноста на времето на изведување на евалуацијата на промените.

ПОЧЕТОК Амента и сор., 2020, предложиле пост-ковид синдромот да се смета дека започнува три недели по почетокот на болеста

Досега постојат неколку предложени класификации кои се базираат на различни критериуми.

Според предолжените критериуми на Универзитетот во Синсинати (англ. University of Cincinnati Heart, Lung and Vascular Institute), постојат пет категории (типови) на пост-ковид синдром, поделени според иницијалните симптоми, времето на појавување и времетраењето на симптомите:

  • Тип 1– кај пациенти со варијабилно времетраење на заздравување што е директно поврзано со тежината на акутната инфекција, здравствените компликации и придружните коморбидитети;
  • Тип 2– со симптоми кои траат шест недели по почетокот на болеста;
  • Тип 3– се јавува по период на мирување или речиси целосно оздравување, по кој следува повторна појава на симптоми кои траат: најмалку 3 месеци (Тип 3А) или најмалку 6 месеци (Тип 3Б);
  • Тип 4– кај пациенти кои примарно се асимптоматски, во време кога имаат позитивен тест за САРС-КоВ-2, но стануваат симптоматски: еден до три месеци подоцна (Тип 4А) или најмалку 3 месеци подоцна (Тип 4Б);
  • Тип 5– кај пациенти кои се асимптоматски или имаат минорни симптоми во време на дијагностицирањето, но завршуваат со летален исход во тек на наредните 12 месеци (5).

Амента и сор., 2020, предложиле пост-ковид синдромот да се смета дека започнува три недели по почетокот на болеста, а појавата на промените ја класифицираат во три категории:

  1. Резидуални симптоми што перзистираат по заздравување од акутната инфекција;
  2. Промени во функцијата на различни органи кои перзистираат по примарното заздравување и
  3. Нови симптоми и синдроми коишто се развиваат по примарно асимптоматска или лесна клиничка форма на болеста (6).                                               (Vox Medici)

(продолжува)

Користена литература:

  1. A clinical case definition of post COVID-19 condition by a Delphi consensus. Geneva: World Health Organization; 2021.[пристапено на 8 Oктомври 2021]. Достапно на: WHO/2019-nCoV/Post_COVID-19_condition/Clinical_case_definition/2021.1
  2. Shukla D. Long COVID: WHO issues clinical case definition [Internet]. Medicalnewstoday.com. 2021. [пристапено на 14 Октомври 2021]. Достапно на: https://www.medicalnewstoday.com/articles/who-issues-clinical-case-definition-of-long-covid
  3. Patient-Led Research Collaborative Report: What Does COVID-19 Recovery Actually Look Like? An Analysis of the Prolonged COVID-19 Symptoms Survey by Patient-Led Research Team. [пристапено на 7 Октомври 2021)], Достапно на: https://patientresearchcovid19.com/research/report-1/
  4. Post-COVID Conditions: Information for Healthcare Providers [Internet]. Centers for Disease Control and Prevention. 2021. [пристапено на 10 Oктомври 2021]. Достапно на: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-care/post-covid-conditions.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2F2019-ncov%2Fhcp%2Fclinical-care%2Flate-sequelae.html
  5. Becker RC. COVID-19 and its sequelae: a platform for optimal patient care, discovery and training. J Thromb Thrombolysis. 2021; 51(3):587-594.
  6. Amenta E.M., Spallone A., Rodriguez-Barradas M.C., El Sahly H.M., Atmar R.L., Kulkarni P.A. Post-acute COVID-19: An overview and approach to classification.;Open Forum Infect. Dis. 2020. [пристапено на 7 Октомври 2021)] Достапно на: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7665635/

ПОВРЗАНИ НАПИСИПОВЕЌЕ ОД АВТОРОТ