Скоро 2 милиони бебиња се мртвородени секоја година – или по едно на секои 16 секунди – според првите заеднички проценки за мртвородени деца објавени од УНИЦЕФ, Светската здравствена организација (СЗО), Групацијата на Светска банка и Одделот за население при Одделот за економија и социјални работи на Обединетите нации.
Според новиот извештај „Запоставена трагедија: Глобалниот товар на мртвороденчињата“ најголемиот број мртвороденчиња, 84 проценти, се јавува во земји со ниски и пониски средни приходи, во 2019 година три четвртини од мртвородените деца беа во Супсахарска Африка или во Јужна Азија. Во извештајот, мртвороденчето се дефинира како бебе родено без знаци на живот во 28-та или повисока недела од бременоста.
Северна Македонија е меѓу првите три земји во светот со најголем процентен пад на стапката на мртвородени деца (62) во периодот меѓу 2000 и 2019 година и покажува најдобри резултати во Европа, Северна Америка, Австралија и Нов Зеланд. Анализата на податоците вклучена во извештајот покажува дека стапката на мртвородени деца во Северна Македонија опаднала од 10,8 мртвородени на вкупно 1.000 раѓања во 2000 година, понатаму на 6,2 во 2009 година и на 4,1 во 2019 година. Во Северна Македонија, УНИЦЕФ заедно со Светската здравствена организација (СЗО) и Фондот за население на Обединети Нации (УНФПА) го поддржуваат Министерството за здравство да ги зајакне капацитетите на здравствените работници за ефективна перинатална грижа, да го осовремени националниот систем за собирање податоци, и да обезбеди соодветна пренатална грижа, прегледи и посети за сите бремени жени низ земјата – особено за жените што живеат во руралните средини. Во изминатите три години, земјата инвестираше во подобрување на системите за транспорт со цел да обезбеди пристап и брз трансфер до одделенијата за неонатална интензивна нега во случај на компликации и ја поддржа Националната работна група за перинатална смртност да спроведе систематски ревизии на случаите на перинатална смрт. Изработен е Генерален (мастер) план за перинатална грижа до 2030 г. кој вклучува планови за натамошно зајакнување на здравствениот систем и обезбедување најдобри услуги за бремените жени и новороденчињата.
„Губењето на дете при раѓање или за време на бременоста е разорна трагедија за секое семејство, која честопати се преживува тивко, но се случува премногу често низ светот“, рече Хенриета Фор, извршен директор на УНИЦЕФ. „На секои 16 секунди, некоја мајка некаде ќе претрпи неискажлива трагедија на мртвородено дете. Покрај загубата на живот, сериозни и долготрајни се психолошките и финансиските последици за жените, семејствата и општествата. За многу од овие мајки, едноставно не морало да биде така. Повеќето случаи на мртвородени деца можеле да се спречат со висококвалитетно следење, соодветна антенатална грижа и квалификуван придружник при породувањето.“
Во извештајот се предупредува дека пандемијата со КОВИД-19 може да го влоши глобалниот број на мртвороденчиња. Намалување од 50% на здравствените услуги поради пандемијата може да предизвика уште скоро 200.000 мртвородени деца во период од 12 месеци во 117 земји со низок и со среден приход. Ова одговара на зголемување на бројот на мртвородени деца за 11,1 процент. Според моделирањето направено за извештајот од истражувачите при Факултетот за јавно здравство „Џонс Хопкинс Блумберг“, 13 земји може да забележат пораст од 20% или повеќе на бројот на мртвороденчиња во период од 12 месеци.
Повеќето случаи на мртвородени деца се должат на слаб квалитет на грижа за време на бременоста и породувањето. Недостигот на инвестиции во антенатални и интрапартални услуги и во оспособување на медицински сестри и акушерки се клучните предизвици, се вели во извештајот.
Над 40 проценти од мртвороденчињата се јавуваат при породувањето – загуба што може да се избегне доколку има обучен здравствен работник при породување и навремена итна акушерска нега. Околу половина од случаите на мртвородени деца во Супсахарска Африка и Централна и Јужна Азија настапуваат при породувањето, во споредба со 6 проценти во Европа, Северна Америка, Австралија и Нов Зеланд.
Бремените жени имаат потреба од постојан пристап до квалитетна грижа во текот на целата бременост и при породувањето
И пред пандемијата да предизвика големи нарушувања во здравствените услуги, малку жени во земјите со ниски и средни приходи добиваа навремена и квалитетна грижа со која би се спречиле мртвородени деца. Половина од 117 земји анализирани во извештајот имаат покриеност што се движи од најмалку 2% до најмногу 50% за 8 важни здравствени интервенции кај мајките како што се царски рез, превенција на маларија, контрола на хипертензија во бременоста и откривање и лекување на сифилис. Се проценува дека помалку од половина од бремените жени, на кои тоа им е потребно, се опфатени со асистирано вагинално породување – критична интервенција за спречување на мртвородени деца при породувањето.
Како резултат, и покрај напредокот на здравствените услуги за спречување или лекување на причините за смрт на дете, намалувањето на стапката на мртвороденчиња оди бавно. Од 2000 до 2019 година годишната стапка на намалување изнесуваше само 2,3 проценти, во споредба со 2,9 проценти намалување на неонаталната смртност и 4,3 проценти на смртноста кај децата на возраст од 1 до 59 месеци. Сепак, можен е напредок со цврсти политики, програми и инвестиции.
„Донесувањето бебе на свет треба да претставува огромна радост, но секојдневно, илјадници родители доживуваат неподнослива тага зашто бебињата им се родиле мртви“, рече д-р Тедрос Адханом Гебрејесус, генерален директор на СЗО. „Трагедијата на мртвородено дете покажува колку е суштински важно да се зајакнат и да се одржат неопходните здравствени услуги и колку е критично да се инвестира повеќе во медицински сестри и акушерки“.
Во извештајот се забележува и дека мртвороденчињата не се предизвик само за сиромашните земји. Во 2019 година 39 земји со висок приход имале поголем број мртвородени деца од смртни случаи кај новороденчиња, а 15 земји имале поголем број мртвородени деца отколку смртни случаи кај мали деца. Степенот на образование на мајката е еден од најголемите двигатели на нееднаквост во земјите со висок приход.
Како во услови на низок, така и во услови на висок приход, стапките на мртвороденчиња се повисоки во руралните отколку во урбаните области. Социоекономскиот статус е поврзан и со поголема инциденца на мртвородени деца. На пример, во Непал, жените од малцинските касти имале стапки на мртвороденчиња од 40 до 60 проценти повисоки отколку жените од повисоките касти.
Етничките малцинства, особено во земјите со висок приход, може да немаат доволно квалитетна здравствена заштита. Во извештајот се цитира дека на пример, кај популацијата на Инуитите во Канада, забележани се стапки на мртвороденост скоро трипати поголеми во однос на остатокот од Канада, а Афроамериканките во Соединетите Американски Држави имаат скоро двојно поголем ризик од мртвородено во споредба со белите жени.
„КОВИД-19 активира разорна второстепена здравствена криза за жените, децата и адолесцентите поради нарушувањата во здравствените служби кои спасуваат живот“, рече Мухамед Али Пате, глобален директор за здравство, исхрана и население при Светска банка и директор на Глобалниот финансиски инструмент за жени, деца и адолесценти. „Бремените жени имаат потреба од постојан пристап до квалитетна грижа во текот на целата бременост и при породувањето. Ние ги поддржуваме земјите во зајакнување на нивните здравствени системи за да се спречат мртвородени деца, а секоја бремена жена да има пристап до квалитетни здравствени услуги“, се вели во соопштението на канцеларијата на УНИЦЕФ во Скопје.
